شاید برای نجات بزرگ‌ترین دریاچه دنیا دیر شده باشد

اغلب افراد می‌دانند سطح اقیانوس‌های جهان در حال بالاآمدن است؛ اما در خشکی، مقیاس تغییرات اقلیمی تا حدودی تفاوت دارد. گرما و خشک‌سالی باعث خشک‌شدن دریاچه‌ها و دریاهای محاط در خشکی می‌شود.

طبق پژوهشی جدید، دریاچه‌ی خزر، بزرگ‌ترین دریای محاط در خشکی، در حال خشک‌شدن است. براساس هشدار دانشمندان، عمق این دریاچه‌ی آب شور تا انتهای قرن ۹ تا ۱۸ متر کاهش خواهد یافت. با ادامه‌ی این روند، تقریبا کل بخش شمالی دریاچه‌ی خزر و جنوب‌شرقی ساحل ترکمن تبخیر خواهد شد و حاشیه‌ی شرقی نیز به‌گفته‌ی پژوهشگران، کاملا خشک خواهد شد.

براساس مدل‌ها، در بدترین سناریو با کاهش عمق ۱۸ متری سطح دریا، ۳۴ درصد از مساحت سطح دریا کاهش خواهد یافت و این بحران هنوز به‌اندازه‌ی کافی در کانون توجه قرار نگرفته است و حتی جامعه‌ی علمی هم از این اتفاقات کاملا آگاه نیست. هیئت بین‌المللی تغییرات اقلیمی در هیچ گزارشی به تبخیر دریای خزر اشار‌ه‌ای نکرده است و حتی سازمان ملل هم در اهداف توسعه‌ی پایدار از این مسئله چشم‌پوشی کرده است. مؤلفان در مقاله‌ای جدید می‌گویند:

آثار چشم‌پوشی‌شده‌ی تغییرات سطح دریا، ازجمله کاهش سطح دریاچه‌ها و دریاهای محاط در خشکی در مقیاس جهانی می‌تواند به‌اندازه‌ی افزایش سطح دریاهای آزاد خطرناک باشد و زندگی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تهدید کند.

دریاچه‌ی خزر به‌دلیل مساحت ۳۷۱ هزار کیلومترمربعی و سطح شوری ۱/۲ درصدی معمولا در رده‌ی دریاها قرار می‌گیرد. این دریاچه بدون اقدام هماهنگ و فوری براثر گرمایش جهانی دچار پس‌روی خواهد شد. در‌صورتی‌که اقدامی برای پیشگیری از خشک‌شدن خزر انجام نشود، پیامدهای زیست‌محیطی نامحدودی به‌دنبال خواهد داشت. کاهش پیش‌بینی‌شدنی سطح دریا به‌شدت بر این اکوسیستم منحصر‌به فرد تأثیر می‌گذارد و از‌بین‌رفتن آب سطحی جنوب می‌تواند به نابودی ماهیان و پرندگان و زیستگاه و منابع غذایی آن‌ها منجر شود.

بر‌اساس نتایج به‌دست‌آمده از مقاله‌ی جدید، آثار قابل‌انتظار کاهش سطح دریای خزر می‌توانند به سازمان‌دهی مجدد اکوسیستم‌ها منجر شود و جانداران منحصر‌به‌فرد خزر را تهدید کند که در طول میلیون‌ها سال به‌تکامل رسیده‌اند. حتی نواحی تحت‌حفاظت دریای خزر هم احتمالا دچار تغییر خواهند؛ شد زیرا رسوب مواد‌مغذی به‌سمت بخش مرکزی کف دریا هدایت می‌شوند. نواحی مُرده با افزایش دمای رودخانه‌ها و کاهش حجم اکسیژن ورودی به دریا ظاهر می‌شوند و بر نواحی کم‌عمق و عمیق دریاچه‌ها تأثیر می‌گذارند. این اتفاق قبلا برای برخی قسمت‌های اقیانوس‌ها رخ داده است.

پیامدهای ژئوپولتیک هم به‌شدت نگران‌کننده هستند. اقتصادهای محلی وابسته به تجارت ماهی‌گیری و دریایی و لنگرگاه‌ها و بنادر به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند. درنهایت، این اتلاف می‌تواند به بدترشدن مشکلات کمبود آب در مناطق خشک منجر شود و اختلال‌هایی در سطح بین‌المللی به‌وجود بیاورد. بر‌اساس پیش‌بینی کارشناسان، ازآنجاکه زندگی و امنیت غذایی میلیون‌ها نفر به دریای خزر وابسته است، از‌بین‌رفتن خدمات اکوسیستمی پیامدهای اقتصادی‌اجتماعی چشمگیری خواهد داشت و می‌تواند باعث اختلاف‌های محلی و منطقه‌ای شود.

براساس پژوهش‌های جدیدتر، دلیل اصلی کاهش سطح آب دریاهای محصور و سیستم‌های دریاچه‌ای خشک‌‌شدن قاره‌ها بر‌اثر تغییرات اقلیمی است. ازآنجاکه دریاچه‌ها جریان خروجی ندارند، دربرابر افزایش دما آسیب‌پذیرتر هستند و سطح آب آن‌ها بر‌اساس رسوب‌گذاری و جریان ورودی رودخانه‌ای و تبخیر مشخص می‌شود. همین مسئله برای دریای خزر هم صدق می‌کند که جریان ورودی آن به رودخانه‌ی ولگا وابسته است.

مدل‌های دقیق بازسازی دریاچه‌ای سراسر جهان برای حفظ اکوسیستم‌های ارزشمند و اقتصاد و جوامع ضروری هستند. متأسفانه برای نجات دریاچه‌ی خزر از‌طریق کاهش نشر کربنی به‌تنهایی دیر شده است. در‌حال‌حاضر، عمق دریاچه‌های داخل خشکی با سرعت سالانه‌ی ۶ تا ۷ سانتی‌متر رو‌به‌کاهش است. در‌نتیجه‌، تلاش‌ برای متعادل‌سازی شرایط و تطبیق منطقه‌ای لازم است و در این زمینه، به‌دنبال افزایش آگاهی عمومی باید بود.

بسیاری از افراد حتی نمی‌دانند دریاچه‌ها به‌دلیل تغییرات اقلیمی رو به خشک‌شدن هستند. این روند باید تغییر کند. به پژوهش‌های بیشتر و درک بهتری از پیامدهای گرمایش جهانی در این منطقه نیاز داریم.

ناگفته نماند پژوهش یادشده در Communications Earth and Environment منتشر شده است.