گزارش هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم: تأثیر انسان بر گرمایش جهانی انکارناشدنی است

آتش‌سوزی بی‌سابقه جنگل‌ها، سیل‌های تاریخی، خشکسالی‌های ویرانگر و امواج گرمای طاقت‌فرسا، عناوین اصلی اخبار در چند ماه اخیر بوده‌اند. اگر برایتان سؤال است که آیا این رویدادهای غیرعادی به تغییرات اقلیمی مرتبط هستند و آیا انسان مسئول این وضعیت تازه است یا نه، گزارش جدید صدها اقلیم‌شناس، پاسخ مثبت به این پرسش‌ها را تأیید می‌کند. درحقیقت به‌نقل از این گزارش، به‌طور صریح می‌توان گفت که فعالیت انسان موجب تغییر اقلیم شده و از جهات گسترده و سریع درحال اثرگذاری بر اقیانوس‌های زمین، جو و زیست‌کره است.

روز دوشنبه، هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم سازمان ملل (IPCC)، نخستین بخش از گزارش ارزیابی ششم خود را در یک رویداد مطبوعاتی مجازی منتشر کرد. نویسندگان در این گزارش بیش از ۱۴ هزار مطالعه‌ای را تحت بررسی قرار دادند که اسناد مربوط به تغییر اقلیم را مستند، تأثیر فعالیت‌های انسانی بر گرمایش جهانی را ثبت و پیش‌بینی‌ها از آینده‌مان درصورت ناکامی در کاهش انتشار دی‌اکسید کربن و دیگر گازهای گلخانه‌ای عامل تغییرات کنونی اقلیم را مدل‌سازی کرده‌اند.

کو بارت، نائب‌رئیس هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم و مشاور ارشد مسائل اقلیمی در اداره ملی اقیانوسی و جوی آمریکا در جلسه‌ای پرسش و پاسخ گفت «این حقیقت که IPCC (با توافق تمام ۱۹۶ کشور عضو) موافقت کرده که فعالیت انسانی به‌طرز انکارناشدنی اقلیم را تغییر می‌دهد، قدرتمندترین بیانه‌ای محسوب می‌شود که این نهاد تاکنون منتشر کرده است.»

گزارش جدید که به‌دست گروه کاری IPCC تهیه شده است، به شواهد علمی چگونگی تغییر اقلیم زمین و نقش فعالیت انسانی در این تغییر می‌پردازد و یافته‌هایش را به‌طور مختصر برای رهبران و سیاستگذاران جهان شرح می‌دهد. گزارش‌ها از دو گروه کاری دیگر که تا سال ۲۰۲۲ ارائه خواهد شد، آسیب‌پذیری اقلیم، تأثیرات و سازگاری در جوامع سرتاسر جهان و راهبردهای احتمالی برای کاهش تأثیرات را بررسی خواهند کرد.

سیل استان گلستان در سال ۱۳۹۸

بیش از ۲۰۰ دانشمند در نگارش و تهیه گزارش جدید مشارکت داشتند. آن‌ها دریافتند که فعالیت انسان، به‌خصوص تولید دی‌اکسید کربن جوی ناشی از سوختن سوخت‌های فسیلی، موجب گرمایش جهانی به میزانی شده که در دو هزار سال گذشته بی‌سابقه بوده است. دراثر تغییرات اقلیمی، جوامع انسانی سرتاسر جهان تحت تأثیر رویدادهای غیرعادی آب‌وهوایی طولانی‌تر، شدیدتر و مکررتر قرار گرفته‌اند.

اگر گرمایش کنونی تداوم یابد، گرم‌شدن زمین از ۱/۵ درجه سانتی‌گراد فراتر خواهد رفت و تا سال ۲۰۵۰ به دو درجه سانتی‌گراد خواهد رسید. این افزایش دو درجه‌ای، بر شدت رویدادهای آب‌وهوایی غیرعادی خواهد افزود. نویسندگان می‌نویسند تحت تمام سناریوهای انتشار گازهای گلخانه‌ای که در گزارش بررسی شده‌اند، «حرارت سطحی تا دست‌کم نیمه قرن به افزایش ادامه خواهد داد.»

به‌نقل از گزارش، سطوح دی‌اکسید کربن جذب‌کننده گرما در جو اکنون از آنچه در دو میلیون سال گذشته بوده، فراتر رفته؛ یخ دریای شمالگان در پایین‌ترین نقطه در هزار سال گذشته است و عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی در سطحی بی‌سابقه در دو هزار سال گذشته یا بیشتر رخ می‌دهد. باب کاپ، مدیر مؤسسه علوم زمین، اقیانوس و اتمسفر روتگرز و از نویسندگان گزارش، در جلسه پرسش و پاسخ گفت سطح دریاها با سرعت تقریبا ۴ میلی‌متر در سال، در قرن گذشته بیش از ۳ هزار سال قبل از آن افزایش یافته و وقوع سیل در مناطق ساحلی از دهه ۱۹۶۰ دو برابر شده است.

امواج گرما در خشکی و اقیانوس‌ها نیز درحال‌حاضر متداول‌تر شده‌اند و در مقایسه با دهه ۱۹۵۰، پنج برابر بیشتر رخ می‌دهند. پائولا آندریا آریاس گومز، دانشیار دانشگاه آنتیوکیا مدئین در کلمبیا می‌گوید خشکسالی‌های شدید که پیش‌تر یک‌بار در هر دفعه اتفاق می‌افتاد، تا ۷۰ درصد افزایش یافته است و در صورت گرم‌شدن جهان تا دو درجه سانتی‌گراد، این عدد می‌تواند دو برابر شود. توفندهای قدرتمند نیز با تناوب بیشتر شکل می‌گیرند و باران بیشتری نسبت به دهه‌ها قبل به‌بار می‌آورند. همچنین به‌نقل از گزارش، اغلب نواحی خشکی درحال تجربه رویدادهای بارشی بیشتر و شدیدتر هستند.

• اقیانوس‌ها دیگر قدرت مقابله با تغییرات اقلیمی را ندارند
• ارتباط بین بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی چیست؟

نویسندگان می‌نویسند‌ «با افزایش هرچه بیشتر گرمایش زمین، تغییرات رویدادهای غیرعادی همچنان بزرگ‌تر می‌شود.» به‌عنوان مثال، امواج گرمای شدیدی که پیش‌تر یک‌بار در هر دهه شکل می‌گرفتند، اکنون تقریبا سه مرتبه در ده سال اتفاق می‌افتند. با افزایش صرفا نیم‌درجه سانتی‌گراد دمای متوسط جهان، چنین امواج گرمایی چهار بار در هر دهه رخ می‌دهند و دمای حاصله نزدیک به دو درجه سانتی‌گراد داغ‌تر خواهد بود. درصورت تداوم گرمایش زمین، تناوب و شدت رویدادهای بارشی و خشکسالی‌های رکوردشکن به‌طرز مشابه افزایش خواهد یافت.

تغییرات اقلیمی یکنواخت و متناسب با سطح گرمایش جهانی نیست و تأثیرات متفاوتی بر بخش‌های مختلف از جهان خواهد داشت.

بارت در جلسه پرسش و پاسخ IPCC گفت «هیچ بازگشتی» به اقلیمی که برای سال‌ها روی زمین پابرجا بود، وجود ندارد. بااین‌حال، بارت گفت اگر موفق شویم افزایش دمای متوسط جهانی را به حداکثر ۱/۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطوح پیشاصنعتی محدود کنیم، می‌توانیم برخی از تغییراتی را که اکنون شاهد هستیم، در مسیرشان کند یا حتی متوقف کنیم. اما بدون کاهش گسترده انتشار گازهایی که اکنون درحال گرم‌کردن سیاره هستند، این هدف «دور از دسترس خواهد بود.»

پژوهشگران در گزارش می‌نویسند‌ «دستیابی به انتشار جهانی صفر خالص کربن، برای تثبیت دی‌اکسید کربنی که دمای سطحی جهان را افزایش داده، ضروری است.»  محدودسازی گرمایش به زیر دو درجه سانتی‌گراد نیز به‌نحو چشمگیر بر افزایش سطح دریاها تأثیر خواهد گذاشت. تحت گرمایش کنونی، اقیانوس‌ها در مسیر افزایش سطح دو متری تا پایان این قرن قرار دارند. ازدست‌رفتن یخ در یخچال‌های طبیعی و یخسارها در گرینلند و جنوبگان، برگشت‌ناپذیر است و انتظار می‌رود برای دهه‌ها تداوم یابد؛ درنتیجه حتی اگر دمای جهانی سردتر باشد، سطح اقیانوس‌ها همچنان افزایش خواهد یافت؛ اما این فرایند قرن‌ها و احتمالا هزاران سال طول خواهد کشید.

نویسندگان می‌گویند سناریوهای آینده با انتشار کم یا بسیار کم گازهای گلخانه‌ای، نتایج امیدوارکننده‌تر و همچنین تأثیراتی را ارائه می‌دهند که ممکن است ظرف مدت دو دهه قابل توجه باشند. هرچند هنوز می‌توان بسیاری از وخیم‌ترین تأثیرات تغییرات آب‌وهوایی را متوقف کرد، انجام این کار به تغییرات دگرگون‌کننده بی‌سابقه به‌همراه کاهش سریع و فوری انتشار گازهای گلخانه‌ای به سطح خنثی تا سال ۲۰۵۰ نیاز دارد.