صنعت روغن پالم؛ عامل خاموش تغییرات اقلیمی

اگر همین فردا مصرف سوخت‌های فسیلی را به‌پایان برسانیم، باز‌هم با مشکلات عظیمی در جلوگیری از تغییرات اقلیمی روبه‌رو خواهیم بود. یکی از این مشکلات، تولید صنعتی روغن پالم یا روغن نخل است؛ یکی از مواد‌غذایی رایجی که در بسیاری از خانه‌ها پیدا می‌شود.

در سپتامبر ۲۰۱۵ و درست چند ماه قبل از امضای توافق اقلیمی پاریس، چند آتش‌سوزی عظیم در جنگل‌های سوماترای اندونزی و بورنئو رخ دادند. این آتش‌سوزی‌های عظیم آسمان جنوب‌شرق آسیا را تاریک و حیات صدها هزار نفر از مردم را تهدید کردند. در آن زمان، بیش از ۲/۶ میلیون هکتار از جنگل‌ها بر‌اثر آتش‌سوزی سوختند و آتش در ماه اکتبر فروکش کرد. این آتش‌سوزی‌ها برابر با کل گازهای گلخانه‌ای تولید کشور آلمان در همان سال بودند.

از‌بین‌رفتن جنگل‌های گرم‌سیری که خانه‌ی بسیاری از گونه‌های در‌معرض خطر، مثل اورانگوتان‌ها هستند، تهدیدی بزرگ برای تنوع زیستی آن منطقه بود؛ اما در‌واقع پوده‌های زیر سطح جنگل بیشترین تأثیر را بر اقلیم می‌گذارند. پوده نوعی ماده‌ی خاک‌مانند متراکم است که از ماده‌ی زیستی تجزیه‌شده تشکیل شده است و در پوده‌زارهای باتلاق‌مانند جمع می‌شود. این ماده به‌ویژه در مناطق گرم‌سیری می‌تواند به‌صورت مخزن عظیم کربنی با چندین متر عمق توسعه پیدا کند.

پوده‌زارهای سراسر جهان بیش از ۵۵۰ گیگاتن (میلیاردها تن) کربن را در سراسر جهان ذخیره می‌کنند. این مقدار ۴۲ درصد از کربن ذخیره‌شده در خاک سیاره را تشکیل می‌دهد؛ در‌حالی‌که پوده‌زارها کمتر از ۵ درصد از مساحت سطح زمین را تشکیل می‌دهند. ناگفته نماند اندونزی نیز منبع بزرگ‌ترین و پرتراکم‌ترین پوده‌زارهای سراسر جهان است.

بخشی زیادی از جنگل‌های وسیع گرم‌سیری اندونزی (سومین جنگل گرم‌سیری بزرگ جهان) در پوده‌زارها رشد کرده‌اند. این خاک‌ها ذاتا خیس هستند و گیاه‌های حاصل از تجزیه را حفظ می‌کنند؛ اما وقتی جنگل‌ها برای کاشت درخت نخل از بین می‌روند، پوده‌ها خشک می‌شوند و کربن زیادی را در جوّ زمین آزاد می‌کنند. تقریبا کل درخت‌های نخل سراسر جهان در زمین‌هایی روییده‌اند که زمانی جنگل‌های مرطوب گرم‌سیری بوده‌اند.

پوده‌زارهای اندونزی منبع عظیمی از کربن هستند

وسعت آتش‌سوزی جنگل‌های اندونزی هشداری برای جهان است و نشان می‌دهد حل مشکل اقلیمی بسیار فراتر از کنار‌گذاشتن سوخت‌های فسیلی یا استفاده از انرژی پاک است. دراین‌میان، زمین‌ها هم اهمیت دارند. به‌نقل از هیئت میان‌دولتی تغییرات اقلیمی، آلودگی حاصل از استفاده از زمین ازجمله کشاورزی و جنگل‌زدایی‌ و از‌بین‌رفتن پوده‌زارها نزدیک به یک‌چهارم نشر گازهای جهانی را تشکیل می‌دهند.

آتش‌سوزی‌های سال ۲۰۱۵ اندونزی را پس از چین و ایالات‌ متحده و هند، به چهارمین آلاینده‌ی گازهای گلخانه‌ای در سراسر جهان تبدیل کرد. شرایط آتش‌سوزی در جنگل‌های گرم‌سیری بسیار نادرتر از جنگل‌های معتدل است. مشکل اینجا است درخت نخل گیاهی غیربومی است که از غرب آفریقا به اندونزی آورده شده و بیشتر برای زمین‌های خشک مناسب است. با افزایش کاشت درخت نخل در ریائو و سوماترای شمالی و کالمانتن مرکزی از دهه‌ی ۱۹۹۰، کانال‌هایی برای خشک‌کردن زمین‌ها ایجاد شدند که همین مسئله باعث به‌خطر‌افتادن پوده‌زارها شد.

استفانی سیرل، مدیر برنامه‌ی سوختی انجمن بین‌المللی حمل‌و‌نقل پاک، دراین‌باره می‌گوید: «روغن نخل یا پالم بیشتر از هر گیاه دیگری در مناطق گرم‌سیری و پوده‌زارهای غنی از کربن رو به افزایش است. این آثار برای اقلیم جهانی بسیار عظیم هستند.» روغن پالم از سال ۱۹۹۰ به یکی از صادرات اصلی اندونزی تبدیل شد.

این صنعت شامل ۶/۸ میلیون هکتارمربع از زمین‌های اندونزی است که وسعت آن هم‌اندازه‌ی جمهوری ایرلند است. در این زمین‌ها ۴۳ میلیون تن روغن تولید می‌شود که ۵۸ درصد از کل تولید جهانی است. این روغن‌ها هم به‌صورت داخلی مصرف می‌شوند و هم به مناطق مختلفی ازجمله اروپا، ایالات متحده، هند و چین صادر می‌شوند.

آنیسا رهماواتی، فعال جنگل‌های جاکارتا در سازمان غیرانتفاعی Mighty Earth می‌گوید: «روغن پالم عامل اصلی جنگل‌زدایی است. اعمال قانون ناکافی موقعیتی را به‌وجود آورده است که باعث نابودی محیط می‌شود و به‌ضرر مردم است.» بر‌‌اساس آمار، جنگل‌زدایی در سال ۲۰۲۰ از نقطه‌ی اوج خود در سال ۲۰۱۶ به‌اندازه‌ی ۷۰ درصد کاهش یافته است. همچنین، سازمان‌های غیرانتفاعی و دولتی متعددی به بازیابی و مرطوب‌سازی هزاران هکتار از پوده‌زارها پرداختند.

در سال ۲۰۱۸ نیز، اندونزی ممنوعیت‌هایی برای کاشت درخت‌های جدید نخل اعمال کرد. بااین‌حال، تمام این اقدام‌ها دائمی نبودند؛ زیرا هنوز شفافیت و پاسخ‌گویی کافی در صنعت روغن پالم وجود ندارد. همچنین، ممنوعیت کاشت درخت‌های نخل در سپتامبر ۲۰۲۱ به‌پایان رسید و مجددا تمدید نشد.

گسترش صنعت روغن پالم به‌معنی نابودی پوده‌زارها و آزاد‌شدن کربن در هوا است

آتش‌سوزی‌های سال ۲۰۱۵ از بسیاری لحاظ بدترین سناریو را رقم زدند. در آن سال، پدیده‌ی نسبتا قوی النینو را شاهد بودیم که شرایط آب‌و‌هوایی خشک را به بخش زیادی از اندونزی آورد. پس از آنکه آتش‌سوزی به پوده‌های زیرزمین رسید، خاموش‌کردن آن‌ها بسیار دشوار شد؛ به‌طوری‌که پوده‌ها تا هفته‌ها می‌سوختند و تنها با باران خاموش شدند.

BRG و دیگر سازمان‌های متعهد به احیای پوده‌زارها با مشکل بزرگی روبه‌رو هستند. پوده‌زارها به‌شدت شکننده هستند؛ در‌نتیجه کار سریع برای بازیابی آن‌ها می‌تواند بیهوده باشد. نیومان سوریادپوترا، مشاور تالاب‌های بین‌المللی اندونزی، بیان می‌کند: «اگر برای احیای پوده‌زارها دیر اقدام کنیم، دیگر امکانش را نخواهیم داشت. وقتی مسئله مواد زیستی مطرح می‌شود، اکوسیستم تغییر می‌کند و دیگر امکان احیای آن وجود نخواهد داشت.»

سازمان تالاب‌های بین‌المللی اندونزی از دهه‌ی ۱۹۹۰ با سرعت‌گرفتن کاشت درخت‌های نخل در بعضی استان‌ها برای احیای پوده‌زارها تلاش می‌کند. آخرین پروژه‌ی این سازمان در سال ۲۰۱۹ آغاز شد که شامل همکاری با ۳۵۰ خانوار استان سوماترای شمالی برای احیای زمین‌های نخل اطراف دهکده‌ها است.

بسیاری از جوامع اندونزی از پوده‌زارها نه‌تنها برای کاشت درخت نخل، بلکه برای کاشت محصولاتی مثل برنج و ذرت و سبزیجات ریشه‌ای هم استفاده می‌کنند که درآمدشان به این کار وابسته است. BRG تقریبا یکی از اهداف خود، یعنی احیای ۸۳۵،۲۸۸ هکتار از پوده‌زارها را برآورده ساخته است. باوجوداین، در هدف دیگر خود، یعنی احیای پوده‌زار در نواحی انحصاری، شکست خورده و از هدف ۱/۷ میلیون هکتاری، تنها ۳۹۰ هزار هکتار را بازیابی کرده است.

در اوایل سال، وظیفه‌ی دیگری به BRG محول شد و حالا نام آن به «سازمان احیای پوده زار و درخت کرنا» (BRGM) تبدیل شده است. وظیفه‌ی جدید شرکت احیای ۶۰۰ هزار هکتار درخت کرنا و ۱/۲ میلیون هکتار پوده‌زار تا پایان سال ۲۰۲۴ است.