هجوم هم‌زمان امواج گرمایی بی‌سابقه به هر دو قطب زمین

شنیدن خبر وقوع امواج گرمایی در جنوبگان در هر زمانی عجیب است، به‌ویژه در این بازه زمانی که زمین در وضعیت اعتدال (اعتدال بهاری در نیمکره شمالی و اعتدال پاییزی در نیمکره جنوبی) قرار دارد و جنوبگان در حال ورود به تاریکی زمستان است. شمالگان نیز به‌تازگی زمستان را پشت سر گذاشته و مشاهده امواج گرمایی در این زمان، نگران‌کننده است.

آیا این دو موج گرمایی با یکدیگر در ارتباط هستند؟ پاسخ این پرسش هنوز مشخص نیست ولی به نظر می‌رسد که این پدیده حاصل یک تصادف باشد؛ اما می‌دانیم که سامانه‌های آب و هوایی در جنوبگان و شمالگان با مناطق پیرامونشان مرتبط هستند و گاهی این تأثیر تا نواحی استوایی نیز گسترش می‌یابد.

آیا تغییرات اقلیمی باعث این رویداد شده است؟ ممکن است. هر چند برای نتیجه‌گیری در این‌باره بسیار زود است، می‌دانیم تغییرات اقلیمی، امواج گرمایی قطبی را پر تکرارتر و شدیدتر کرده و همچنین قطب‌ها سریع‌تر از میانگین جهانی، گرم می‌شوند.

در ادامه به آنچه این ناهنجاری‌ها را برانگیخته و نتایج آن بر حیات‌وحش قطبی مانند پنگوئن‌ها و خرس‌های قطبی، نگاهی نزدیک‌تر می‌اندازیم.

موج گرمایی در جنوبگان، تحت تأثیر سامانه پرفشار شدید و کُندی بر فراز شمال شرقی استرالیا ایجاد شد که مقادیر بزرگی از هوای گرم و مرطوب را به اعماق جنوبگان هدایت کرد. این پدیده با سامانه کم‌فشار بسیار قدرتمندی بر فراز نواحی شرقی جنوبگان همراه شد. پوشش ابر بر فراز صفحه یخی جنوبگان، تابش گرمایی از سطح را به دام انداخت و شرایط بد را تشدید کرد.

ابرهای طوفان اخیر بر فراز شرق جنوبگان

به دلیل اینکه جنوبگان در فصل پاییز قرار داشت، دما در نواحی داخلی این قاره به اندازه‌ای زیاد نبود که یخچال‌ها و کلاهک یخی را ذوب کند؛ ولی این به معنای رخ ندادن نوسانات بزرگ دمایی نیست.

برای مثال در پایگاه وستوک در میانه فلات جنوبگان، دمای لحظه‌ای ۱۷٫۷- درجه سانتی‌گراد ثبت شد که ۱۵ درجه بیشتر از رکورد قبلی یعنی ۳۲٫۶- درجه سانتی‌گراد بود. ایستگاه پژوهشی کونکوردیا، متعلق به ایتالیا و فرانسه نیز که در فلات جنوبگان قرار دارد، بیشترین دمای ثبت‌شده در تمام ماه‌ها را تجربه کرد که ۴۰ درجه سانتی‌گراد بیش از دمای میانگین ماه مارس بود.

ماجرا در مناطق ساحلی شرقی بسیار متفاوت بود. این مناطق شاهد بارش باران بودند که برای این قاره چندان معمول نیست.

نقشه ناهنجاری دمایی در ارتفاع دو متری از سطح زمین در جنوبگان در ۱۸ مارس ۲۰۲۲. این نقشه اختلاف دما را با میانگین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۰ مقایسه می‌کند.

عامل پیشران این بارش‌ها یک رودخانه جوی بود. رودخانه‌های جوی، نوار‌های باریکی از رطوبت گِرد آمده از اقیانوس‌های گرم هستند که در مرز سامانه‌های کم‌فشار شکل می‌گیرند و می‌توانند مقادیر عظیم آب را به فواصل دور دستی در مقیاس بزرگ‌تر از قاره‌ها، منتقل کنند.

با وجود نادر بودن این پدیده‌ها، رودخانه‌های جوی با انباشت مقادیر بزرگ برف، سهم مهمی در تجدید صفحات یخی قاره جنوبگان ایفا می‌کنند. زمانی که دمای سطح به بالای دمای انجماد افزایش یابد، باران به جای برف بر جنوبگان می‌بارد.

And just to leave this satellite image from today of the atmospheric river spreading clouds over East Antarctica pic.twitter.com/OdAy1Li6sS— Dr. Jonathan Wille (@JonathanWille) March 17, 2022

دوشنبه گذشته (۱۴ مارس) دمای هوا در ایستگاه کِیسی (متعلق به استرالیا) به بیشینه ۱٫۹- سانتی‌گراد رسید. دو روز بعد، با بیشینه دمای ۵٫۶ درجه سانتی‌گراد، به نظر در میانه تابستان بودید. این دما باعث ذوب یخ‌ها می‌شود.

این دومین موج گرمایی در ایستگاه کیسی در دو سال اخیر است. در فوریه ۲۰۲۰، ایستگاه کیسی دمای ۹٫۲ درجه سانتی‌گراد را ثبت کرد و در ادامه دمای باورنکردنی ۱۸٫۳ درجه سانتی‌گراد در شبه‌جزیره جنوبگان اندازه‌گیری شد.

پنگوئن‌های آدلی که در سراسر خط ساحلی جنوبگان زندگی می‌کنند، به‌تازگی فرزندآوری تابستانی خود را به پایان رسانده‌اند. خوشبختانه جوجه پنگوئن‌های آدلی پیش از موج گرمایی اخیر لانه را ترک کرده و به دریا رفته‌اند تا شکار برای غذا را به تنهایی فرا گیرند؛ بنابراین موج گرما آسیبی به آن‌ها نرساند.

باران ممکن است زندگی گونه‌های گیاهی محلی مانند خزه‌ها را تحت تأثیر قرار داده باشد، به‌ویژه که این گیاهان در مرحله خشک شدن سالیانه برای زمستان به سر می‌بردند. بررسی آسیب احتمالی، تا تابستان آینده که بستر خزه‌ها دوباره از زیر پوشش برفی مشاهده شود، ممکن نخواهد بود.

برف روی بستر خزه‌ای اطراف ایستگاه کیسی در تاریخ ۲۱ مارس ۲۰۲۲

الگوی آب و هوایی مشابهی هفته گذشته در شمالگان اتفاق افتاد. سامانه کم‌فشار شدیدی در سواحل شمال شرقی ایالات متحده شکل گرفت و یک رودخانه جوی در محل برخورد با سامانه پرفشار همجوار ایجاد شد.

این الگوی آب و هوایی، هوای گرم را به مدار شمالگان هدایت کرد. سوالبارد در نروژ، دمای بیشینه جدید ۳٫۹ درجه سانتی‌گراد را ثبت کرد.

نقشه ناهنجاری دمایی در ارتفاع دو متری از سطح زمین در شمالگان در ۱۷ مارس ۲۰۲۲. این نقشه اختلاف دما را با میانگین سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۰۰ مقایسه می‌کند.

پژوهشگران در ایالات متحده، این سامانه کم‌فشار را به‌خاطر سرعت شکل‌گیری آن، یک «چرخند انفجاری» (bomb cyclone) می‌نامند. امسال مساحت یخ‌های دریایی زمستانی بسیار کم بود و در خشکی شاهد بارش بی‌سابقه باران در گرینلند بودیم.

اگر گرما باعث شکستن زودهنگام یخ‌های دریایی شود، تأثیر ناگواری بر زندگی بسیاری از جانوران خواهد گذاشت. برای نمونه، یخ‌های دریایی زیستگاه خرس‌های قطبی هستند و به آن‌ها امکان شکار فُک‌ها و راهپیمایی‌های طولانی را می‌دهند.

جمعیت بزرگی از انسان‌ها از جمله بومیان شمالگان، ساکن نواحی شمالگان هستند و فقدان یخ‌های دریایی، گذران زندگی ازطریق شکار و انجام امور فرهنگی مرسوم را برای آن‌ها دچار اختلال می‌کند.

The latest ~3 weeks have been 3-8°C warmer than normal in #Tromsø. This can now be seen in nature. Blooming wildflowers in mid-March at the latitude of 70°N!!!#Arctic #ClimateChange pic.twitter.com/lqiBfZfbsL— Pekka Niittynen 🇫🇮🇪🇺🌎❄ (@PONiittynen) March 20, 2022

افزون‌براین، سامانه آب‌و‌هوایی چرخند انفجاری، باعث ایجاد بی‌نظمی جوی در بسیاری از مناطق مسکونی نیمکره شمالی شده است. در شمال نروژ، گل‌ها به‌خاطر سه هفته گرمای غیرعادی، زودتر شکوفا شده‌اند.

مدل‌های آب و هوایی پیش‌بینی می‌کنند الگو‌های بزرگ‌مقیاس اقلیمی نامنظم‌تر خواهند شد. این به این معنی است که امواج گرمایی اخیر، هشداری برای آینده‌ی تغییرات اقلیمی هستند. شمالگان با نرخ دو برابر سایر نقاط زمین گرم می‌شود. علت این پدیده، ذوب یخ‌های دریایی و پدیدار شدن سطح بیشتری از اقیانوس است که به دلیل تاریک‌تر بودن نسبت به یخ‌ها، گرمای بیشتری جذب می‌کند.

هیئت بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC) پیش‌بینی کرده که با نرخ پس‌رَوی کنونی یخ‌های دریایی شمالگان، تابستان‌های بدون یخ در سال‌های دهه ۲۰۵۰ ممکن خواهند بود. آینده جنوبگان نیز نگران‌کننده است. IPCC دریافته است که گرمایش جهانی بین ۲ تا ۳ درجه سانتی‌گراد، باعث ذوب کامل صفحه یخی غرب جنوبگان خواهد شد.

کاهش هرچه سریع‌تر انتشار جهانی گاز‌های گلخانه‌ای به صفر خالص (Net Zero) می‌تواند به جلوگیری از رخ دادن بدترین پیش‌بینی‌ها درباره تغییرات اقلیمی کمک کند.