عجیب‌ترین موجود دریایی کشف‌شده چیست؟

حتی موجودات دریایی که مردم معمولاً با آن‌ها آشنا هستند، بسیار عجیب هستند. پَهن‌ماهی (فلاندر) را با بدن پهن و چشم‌های دولا در نظر بگیرید یا به صدف چروک فکر کنید که بیشتر مانند مخاط به‌نظر می‌رسد. درباره‌ی نهنگ‌ها چه؟ آیا صفحه‌های شانه‌ای نهنگ‌ها عجیب نیست؟

عجیب‌تر از این‌ها هم وجود دارد. در صخره‌های مرجانی و حفره‌های اعماق دریا و در پشته‌های میان اقیانوس و در اعماق تاریک و سرد اقیانوس، جانوران برای اینکه زنده بمانند، بدن‌ها و عادت‌های بسیار عجیبی را تکامل داده‌اند. نتیجه‌ی این امر موجوداتی است که به‌اندازه‌ی آنچه ممکن است روزی در سیاره‌ای دور پیدا شود، عجیب و بیگانه هستند. موجودات دریایی بدون نور و تقریباً بدون اکسیژن و زیر فشارهای باورنکردنی زنده می‌مانند.

صخره‌های مرجانی محل زندگی هزاران گونه هستند؛ بنابراین، عجیب نیست که برخی از آن‌ها بسیار عجیب باشند. خودِ مرجان‌ها هم بسیار عجیب هستند. صخره‌های مرجانی را پولیپ‌های مرجانی می‌سازند. مرجان‌ها خویشاوندان عروس دریایی هستند که کربنات کلسیم را از آب می‌گیرند تا خانه‌های محافظی به‌شکل مغز و بادبزن و گیاهان بسازند. عجیب‌تر اینکه بیشتر پولیپ‌های مرجانی بدون رابطه‌ی هم‌زیستی با جلبکی به نام زوگسانتلا زنده نمی‌مانند. زوگسانتلا در ازای به‌دست‌آوردن پناهگاه و کربن‌دی‌اکسید، به‌کمک فتوسنتز انرژی موردنیاز پولیپ‌های مرجانی را تأمین می‌کند.

زیستگاه صخره‌ای که را جانوران ساخته‌اند، به موجودات عجیب دیگر نیز پناه می‌دهد. راس‌ماهی Cirrhilabrus finifenmaa را در نظر بگیرید که در اعماق کم‌نور صخره‌های مرجانی زندگی می‌کند. این ماهی‌ها شبیه ماهی خیالی به‌نظر می‌رسند که کودکی ۶ ساله با استفاده از جعبه ۶۴ تایی مدادرنگی ممکن است آن را بکشد: بدن این ماهی‌ها رنگین‌کمانی از رنگ‌های صورتی، نارنجی، بنفش و آبی است. پژوهش منتشرشده در مجله‌ی Proceedings of the Royal Society در سال ۲۰۲۰، نشان داد صخره‌های مرجانی محیط مناسبی برای تکامل چنین رنگ‌هایی هستند.

آب شفاف به نرها و ماده‌ها اجازه می‌دهد تا یکدیگر را به‌خوبی ببینند و آن‌ها ممکن است بدن‌های رنگارنگی را برای جذب جفت تکامل دهند. باوجوداین، پناهگاه‌هایی که مرجان‌های سخت فراهم می‌کنند، بدین‌معنا است که این حیوانات درمقایسه‌با حیواناتی که در آب‌های بازتر زندگی می‌کنند، ممکن است هزینه‌ی کمتری به‌خاطر خودنمایی متحمل شوند؛ زیرا می‌توانند کاملاً مشاهده‌پذیر باشند و در‌عین‌حال راحت‌تر از دست شکارچیان فرار کنند.

طوطی‌ماهی‌ Chlorurus sordidus که به‌نظر می‌رسد لبخند می‌زند، دندان‌هایش را نشان می‌دهد.

یکی دیگر از ساکنان صخره‌های مرجانی طوطی‌ماهی Chlorurus sordidus است که یکی از قوی‌ترین دندان‌های روی زمین را دارد و به‌کمک آن‌ها می‌تواند اسکلت سخت مرجان‌ها را بِجَوَد تا به پولیپ‌های درون آن دست پیدا کند. اگر رژیم غذایی طوطی‌ماهی به‌اندازه‌ی کافی عجیب نبود، به این موضوع فکر کنید که این ماهی در پیله‌ای از جنس مخاط خود می‌خوابد تا از خود دربرابر انگل‌های مکنده خون محافظت کند.

با‌این‌همه، شاید عجیب‌ترین جانورانی که در صخره‌ها و نزدیک سواحل گرم‌سیری اقیانوس آرام یافت می‌شوند، کیسه‌زبانان (ساکوگلوسان‌ها) باشند. به‌گفته‌ی جنت دیویس، میکروب‌شناس دریا، کیسه‌زبانان اغلب به‌عنوان لیسه‌های دریایی شناخته می‌شوند که از انرژی خورشید استفاده می‌کنند.

این لیسه‌های رنگارنگ از جلبک‌ها تغذیه می‌کنند و کلروپلاست‌های جلبک را می‌دزدند. کلروپلاست‌ها ارگان‌های سلولی هستند که فتوسنتز را امکان‌پذیر می‌کنند. این لیسه‌ها می‌توانند مستقیماً انرژی خورشید را بگیرند و از مولکول‌های جلبک برای دفاع از خود استفاده کنند. ناگفته نماند برخی از آن‌ها می‌توانند به دفاع از سلامت انسان‌ها نیز کمک کنند. دیویس بیان کرد:

به‌عنوان میکروب‌شناس دریا، با تیمی از دانشمندان کار کردم تا درنهایت ترکیب ضدسرطانی را کشف کردیم که نوعی باکتری دریایی مرتبط با جلبک آن را تولید می‌کند و ساکوگلوسان‌ها آن را می‌دزدند و به‌عنوان مولکول دفاعی استفاده می‌کنند.

آب‌های آزاد اقیانوس به‌اندازه‌ی صخره‌های مرجانی مملو از حیات نیستند؛ اما موجوداتی که در آن‌‌جا زندگی می‌کند (خصوصاً موجودات مناطق عمیق‌تر و تاریک‌تر اقیانوس)، معمولاً عجیب هستند. یکی از این موجودات عجیب ماشوره‌داران (سیفونوفورها) هستند. استیون هادوک، زیست‌شناس دریا در مؤسسه‌ی تحقیقات آکواریوم خلیج مونته‌ری، این موجودات عجیب و نیز دیگر موجودات ژلاتینی را مطالعه می‌کند. وی گفت: «مردم به‌راحتی ماشوره‌داران را درک نمی‌کنند.»

ماشوره‌داران مانند ارگانیسم واحدی عمل می‌کنند؛ اما درواقع کلنی‌هایی متشکل از ارگانیسم‌های انفرادی با تولیدمثل غیرجنسی هستند که نقش‌های متفاوتی در این مجموعه دارند. پژوهشگران استرالیایی یک بار ماشوره‌داری به طول ۴۵ متر را مشاهده کردند. ماشوره‌داری که هادوک به آن علاقه دارد، ماشوره‌داری به نام «ارنا سیرنا» است که به‌کمک خصوصیت زیست‌تابی طعمه را جذب می‌کند.

شانه‌دار خونین‌شکم (Lampocteis) در اعماق دریا زندگی می‌کند.

یکی دیگر از موجودات ژلاتینی دلخواه هادوک شانه‌دار خونین‌شکم (Lampocteis) محسوب می‌شود. این موجود شانه‌داری است که در اعماق دریا زندگی می‌کند. شانه‌داران برخلاف عروس‌های دریایی نیش نمی‌زنند؛ بلکه برای به‌دام‌انداختن طعمه از سلول‌های چسبنده استفاده می‌کنند. شانه‌دار خونین‌شکم به رنگ قرمز خونی است و خودش را به‌کمک برآمدگی‌های سلولی ضربان‌داری به نام مژک در اعماق آب به پیش می‌راند. این مژک‌ها با برخورد نور حالت درخشنده‌ای پیدا می‌کنند.

ماهی مرکب توت‌فرنگی (Histioteuthis heteropsis) نیز به رنگ قرمز درخشان یکی از ساکنان ناحیه‌ی گرگ‌و‌میش اقیانوس است. این ماهی یک چشم بزرگ و سبز دارد که به‌سمت بالا نگاه می‌کند تا سایه‌هایی را ببیند که طعمه ایجاد می‌کند و یک چشم کوچک دارد که به‌سمت پایین نگاه می‌کند تا طعمه‌های زیست‌تابی را ببیند که پایین شنا می‌کنند،.

جانورانی که امیدوار‌‌‌ند در کف دریا زندگی کنند، باید بتوانند بدون نور به حیاتشان ادامه دهند و دربرابر فشار بسیار زیاد موجود در اعماق دریا مقاومت کنند. از ساکنان مشهور آب‌های عمیق حباب‌ماهی‌ها هستند که وقتی در اعماق دریا قرار دارند، بدنشان حالت پُف‌کرده دارد؛ اما وقتی به سطح آب می‌آیند (جایی که فشار در آن ۱۰۰ برابر کمتر از چیزی است که با آن سازگاری پیدا کرده‌اند)، به‌شکل کیسه‌ی شل درمی‌آیند.

دانشمندان به‌تازگی ایجاد فهرستی از دیگر موجودات عجیب اعماق اقیانوس را شروع کرده‌اند. خاویر سلانز لوپز، زیست‌شناس دریا در دانشگاه کاتولیک شمال در شیلی، کوه‌های زیردریا در سواحل آمریکای‌جنوبی را کاوش و مجموعه‌ای از گونه‌های جدید یا کمتر شناخته‌شده را پیدا کرده است. یکی از این گونه‌ها، Eunice decolorhami نام دارد که کرمی از گروه پُرتاران است و در کانال‌هایی در عمق ۱۸۰ تا ۳۴۰ متری دامنه‌های جزایر دستونترادس شیلی و کوه‌های زیر آب رشته‌کوه نازکا در آمریکای‌جنوبی زندگی می‌کند. این کرم با چشم‌های پیازی‌شکل بیشتر شبیه شخصیت‌های پشت‌صحنه‌ی مجموعه‌ی تلویزیونی «نمایش ماپت» به‌نظر می‌رسد تا کرم‌ دریایی.

جباب‌ماهی به‌عنوان یکی از زشت‌ترین جانوران جهان لقب گرفته است.

پژوهشگران نمونه‌هایی از خرچنگ سفید و قرمز ترسناکی به نام Ebalia sculpta را نیز پیدا کردند. سلانز لوپز به لایوساینس گفت: «ویژگی متمایز آن‌ها چهره‌ای است که روی قسمت سروسینه آن حک شده است (سر و بدن ادغام‌شده) و بیشتر شبیه تصویر موجودی از عالم اموات است.» بیایید عمیق‌تر برویم. لیزا لوین، اقیانوس‌شناس مؤسسه‌ی اقیانوس‌شناسی اسکریپس در کالیفرنیا، از زنوفیوفورها به‌عنوان یکی از عجیب‌ترین موجودات دلخواه خود نام می‌برد که در اعماق آب زندگی می‌کنند.

زنوفیوفورها از گروه موجودات تک‌‌سلولی به نام پروتوزوئا هستند که رسوبات را به‌هم می‌چسبانند تا خانه‌های پیچیده‌ای به نام سخت‌پوسته را ایجاد کنند. این خانه‌ها کمی مانند گیاهان یا مرجان یا گل‌سنگ‌های بزرگ به‌نظر می‌رسند. آن‌ها در کانال‌های عمیق اقیانوس مانند درازگودال ماریانا پیدا می‌شوند و در این دنیای برهوت، پناهگاهی برای بی‌مهرگان و جنین‌های در حال رشد ماهی‌ها فراهم می‌کنند. لوین گفت: «این واقعیت برای من لذت‌بخش است که پروتوزوئا می‌تواند خانه‌ای برای بی‌مهرگان بسازد یا محل پرورشی برای حلزون‌ماهی فراهم کند.»

موجود عجیب دیگر ازنظر گریگوری راس، زیست‌شناس مؤسسه‌ی اسکریپس، کرم‌های استخوان‌خوار (Osedax) هستند که در اعماق دریا زندگی می‌کنند. این کرم‌های قرمز کرکی بدون دهان یا روده غذا می‌خورند. آن‌ها برای تجزیه‌ی استخوان‌ها و حیوانات دریایی مُرده اسید ترشح می‌کنند. طول ماده‌ها به حدود ۲/۵ سانتی‌متر می‌رسد. نرها فقط یک میلی‌متر طول دارند و مانند لوله‌های ژله‌ای به ماده‌ها می‌چسبند و فقط برای بارورسازی تخم‌های ماده‌ها وجود دارند.

بنابراین، عجیب‌ترین موجود دریا کدام است؟ این موجود عجیب می‌تواند خرچنگی با چهره‌ای شیطانی، ژله‌ای که زیست‌تاب است، موجودی که درواقع از اجزای کوچک بسیار زیادی تشکیل شده است، لیسه‌ای که فتوسنتز می‌کند یا کرمی باشد که به‌کمک اسید استخوان را سوراخ می‌کند، شاید هم چیز دیگری باشد. همیشه موجود عجیب‌تری در گوشه‌و‌کنار اقیانوس وجود دارد که هنوز کشف نشده است.