چرا هیچ پلی روی رودخانه‌ آمازون وجود ندارد؟

رودخانه‌ی آمازون دومین رودخانه‌ی طویل جهان و یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های آبی است. حجم آب شیرین این رودخانه از هر رودخانه‌ای بیشتر است و میزبان بزرگ‌ترین گونه‌های دلفین دریایی، ۱۰۰ گونه ماهی الکتریکی و ۶۰ گونه پیرانا است.

اما با وجود بسیاری از ویژگی‌های متنوع، رودخانه‌ی آمازون چیزی کم دارد: پل‌ها. با توجه به اینکه آمازون در سه کشور پرو، کلمبیا و برزیل جریان دارد و بیش از ۳۰ میلیون نفر در حوضه‌ی این رودخانه زندگی می‌کنند، به نظر غیرممکن می‌رسد که هیچ پلی روی این رودخانه قرار ندارد؛ اما دلیل این مسئله چیست؟ آیا مشکلات بنیادی برای ساخت چنین سازه‌هایی در جنگلی بارانی با باتلاق‌ها، تالاب‌ها و زیرگیاه‌های ضخیم و عمیق وجود دارد؟ آیا مشکلات مالی وجود دارد؟ یا ساده‌تر از آن ساخت پل ارزش تلاش و هزینه را ندارد؟

در مقایسه با برخی از شناخته‌شده‌ترین رودخانه‌های جهان، نبود پل روی رودخانه‌ی آمازون بسیار عجیب است. تنها نه پل روی رودخانه‌ی نیل در محدوده‌ی قاهره قرار دارد؛ بیش از ۱۰۰ پل هم طی سی سال اخیر روی رودخانه‌ی یانگ‌تسه‌ در آسیا ساخته‌ شده‌اند از طرفی رودخانه‌ی دانوب که از نظر طول یک سوم رودخانه‌ی آمازون است دارای ۱۳۳ پل است؛ اما چرا آمازون هیچ پلی ندارد؟ به گفته‌ی والتر کافمن رئیس مهندسی سازه (سازه‌های بتنی و طراحی پل) در مؤسسه‌ی فدرال فناوری زوریخ سوییس (ETH): «نیاز ضروری به ساخت پل روی آمازون وجود ندارد.»

چشم‌انداز هوایی از قسمتی از رودخانه‌ی آمازون

آمازون با طول ۶۹۲۰ کیلومتر در مناطقی با جمعیت پراکنده جریان پیدا کرده است. در این مناطق هم جاده‌های کمی وجود دارند که بخواهند پل‌ها را به یکدیگر وصل کنند. همچنین برای شهرهایی که در مرز رودخانه قرار دارند، قایق‌ها و کشتی‌ها وسیله‌های خوبی برای جابه‌جایی افراد به آن سوی رودخانه هستند درنتیجه هیچ نیازی به ساخت پل نیست و راه‌های دیگر سریع‌تر هستند. کافمن همچنین اشاره می‌کند: «البته مشکلات لجستیکی و تکنیکی هم برای ساخت پل وجود دارند.»

به نقل از کافمن، رودخانه‌ی آمازون از موقعیت ایده‌آل سازندگان پل دور است چراکه دارای آرایه‌ای از بلوک‌های طبیعی لغزان است که کارگران و مهندسان باید بر آن‌ها غلبه کنند.

نقشه‌ای از حوضه‌ی رودخانه‌ای آمازون که در آن رود آمازون با رنگ بنفش مشخص شده است.

کافمن بر این باور است:

باتلاق‌های وسیع و خاک‌های نرم به ساخت پل‌های بتونی بلند نیاز دارند؛ پل‌های بتنی چنددهانه‌ای که از نواحی پست‌ می‌گذارند و به شالوده‌های عمیق نیاز دارند. قطعاً ساخت چنین پلی نیاز به سرمایه‌گذرای کلان دارد.

علاوه بر این تغییر موقعیت مسیر رودخانه در فصل‌های مختلف سال با تفاوت‌های مشخص در عمق آب، ساخت و ساز پل را بسیار دشوار می‌سازد. به نقل از Amazon Waters initiative، دلیل این مسئله بالا و پائین رفتن سطح آب در طول سال و فرسایش رسوب‌های نرم ساحل رودخانه و تغییرات فصلی آن‌ها است. کافمن معتقد است با اینکه مشکلات یادشده منحصر به آمازون نیستند در آمازون شدت آن‌ها بیشتر است. او می‌افزاید:

محیط آمازون یکی از دشوارترین محیط‌های جهان است. اگر عمق آب بالا باشد، پل‌سازی روی تنگه‌ها نیز کاری دشوار است اما حداقل می‌دانیم ساخت‌وساز با پانتون امکان‌پذیر است.

پانتون‌ها یا سازه‌های شناور در اغلب بخش‌های آمازون نتیجه بخش‌ نیستند زیرا این رودخانه به‌شدت تحت تأثیر تغییرات فصلی قرار دارد و همین مسئله پیچیدگی کار را افزایش می‌دهد. برای مثال در طول فصل خشک (بین ماه ژوئن و نوامبر)، میانگین عرض آمازون بین ۳/۲ و ۹/۷ کیلومتر است درحالی‌که در فصل مرطوب (دسامبر تا آوریل) عرض رودخانه می‌تواند به ۴۸ کیلومتر و سطح آب تا ۱۵ متر برسد که بسیار بیشتر از عرض و عمق آب در طول فصل خشک است. به گفته‌ی کافمن: «چالش آمازون منحصر‌به فرد است.» درنتیجه با اینکه نیاز فوری به ساخت پل روی آمازون وجود ندارد، در نظر گرفتن فرایند ساخت پل روی این رودخانه شایان توجه است.

گرچه هیچ پلی روی آمازون وجود ندارد، یک پل از رودخانه‌ی نگرو، انشعاب اصلی آمازون می‌گذرد. این پل که پونته ریو نگرو نامیده می‌شود در سال ۲۰۱۱ کامل شد و شهرهای مانائوس و ایراندوبای برزیل را به یکدیگر وصل می‌کند. این پل تاکنون تنها پل اصلی است که روی انشعاب‌های آمازون کامل شده است.

پل نانای هم از رودخانه‌ی نانای در پرو (انشعاب دیگر آمازون) می‌گذرد که قرار بود در سال ۲۰۲۱ افتتاح شود اما تکمیل آن به تعویق افتاد. به نقل از توییتی که اخیراً توسط وزیر راه پرو منتشر شد، این پل تا پایان ۲۰۲۲ افتتاح خواهد شد. اما با اینکه هیچ طرح منسجمی برای ساخت پل روی آمازون وجود ندارد، فیلیپ فیرنساید، دانشمند زیست‌شناس آمریکایی که بخش زیادی از شغل خود را در برزیل گذرانده است، می‌گوید ساخت پل روی آمازون غیرممکن نیست. در سال ۲۰۱۹، ژائیر بولسونارو رئیس‌جمهور برزیل از خواسته‌اش برای ساخت پل روی آمازون به‌عنوان بخشی از پروژه‌ی ریو برانکو (Rio Branco) سخن گفت اما تاکنون هیچ پیشرفتی حاصل نشده است. به نقل از فیرنساید:

ساخت پل روی آمازون در مقایسه با منافع اقتصادی آن بسیار پرهزینه خواهد بود.

قایق‌های توریستی از رودخانه‌ی آمازون در نزدیکی مانائوس برزیل می‌گذرند.

با تکمیل پونته ریو نگرو، طرح‌های موقتی برای پل در ناحیه‌ی بالای آمازون (معروف به رودخانه‌ی سولیموس) در منطقه‌ی ماناکاپارو ارائه شدند. براساس این طرح بزرگراه BR-319 به مانائوس وصل می‌شود و نیاز به عبور کشتی از بین می‌رود. به گفته‌ی فیرنساید:

BR-319 از اولویت بالای سیاسی برخوردار است اما توجیه اقتصادی ندارد. حمل و نقل آبی کالا از کارخانه در محدوده‌ی تجارت آزاد مانائوس به سائوپائولو به صرفه‌تر است.

معتقدم پل تنها در صورتی ساخته می‌شود که تقاضا و نیاز بر مشکلات و هزینه غلبه کند. شخصاً شک دارم این اتفاق به‌زودی رخ دهد مگر اینکه توسعه‌های اقتصادی غیرقابل پیش‌بینی در منطقه رخ دهند.