گرمایش قطب شمال سریع‌تر از حدی است که تحلیل‌ها نشان می‌دهند

گرمایش شمالی‌ترین منطقه‌ی زمین گواهی بر به‌وقوع پیوستن تغییرات اقلیمی است. اکنون دانشمندان فنلاندی می‌گویند افزایش سرعت گرم‌شدن این منطقه در مقایسه با میانگین سرعت گرمایش دیگر نقاط زمین فراتر از پیش‌بینی‌های قبلی است. محققان معتقدند در چهار دهه‌ی گذشته قطب شمال زمین نسبت به میانگین جهانی تا چهار برابر سریع‌تر گرم شده است که نسبت به گزارش‌های قبلی درمورد سرعت دو تا سه برابری آن به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای بیشتر است. همچنین برخی از بخش‌های این منطقه ازجمله دریای بارنتز در شمال نروژ و روسیه تا هفت برابر سریع‌تر در حال گرم شدن هستند.

یکی از پیامدهای سرعت بالای گرمایش شمالگان ذوب شدن صفحات یخی گرینلند است که به افزایش سطح آب دریا منجر می‌شود. اما تأثیرات گرمایش شمالگان تنها به این منطقه محدود نمی‌شود بلکه بر وقوع مخاطرات جوی شدید مانند بارش‌های سیل‌آسا یا موج‌های گرمای بی‌سابقه در آمریکای شمالی و دیگر مناطق نیز تأثیر می‌گذارد. به‌نظر می‌رسد گرم‌شدن قطب شمال ازطریق افزایش اختلاف دمایی شمالگان با استوا بر مسیر طوفان‌ها و سرعت باد در آمریکای شمالی تأثیر گذاشته باشد.

مانوندرا دوبی دانشمند اتمسفرشناسی آزمایشگاه ملی لوس‌آلاموس معتقد است گرمایش سریع شمالگان می‌تواند مایه‌ی نگرانی باشد و دمای این منطقه باید به‌طور دائم تحت‌نظر قرار گیرد. او می‌گوید:

دمای این منطقه باید به‌دقت و به‌طور مستقر اندازه‌گیری شود چراکه ما در آستانه‌ی رسیدن به نقاط غیرقابل‌بازگشت زیادی هستیم؛ مواردی مانند ناپدید شدن کامل دریای شمالگان در فصل تابستان.

گفتنی است دوبی پیش از این با انجام مطالعه‌‌ای دیگر به نتایج مشابهی رسیده بود.

کوه یخی از صفحه یخی گرینلند در نزدیکی پیتوفیک گرینلند

یافته‌های این مطالعه خاطرنشان می‌کند که انسان‌ها همچنان به سوزاندن سوخت‌های فسیلی و پمپاژ گازهای گلخانه‌ای به اتمسفر زمین ادامه می‌دهند. درصورت ادامه‌ی این روند با سرعت فعلی، دمای میانگین زمین به‌طرز خطرناکی افزایش پیدا خواهد کرد که نتیجه‌ی آن وقوع مخاطرات شدید جوی خواهد بود.

تنها چند هفته بعد از وقوع موج‌ گرمای بی‌سابقه و مرگ‌بار در پایتخت کشورهای اروپایی و رکوردشکنی دما در بریتانیا، اروپای غربی این‌ هفته نیز خود را برای افزایش شدید دما آماده می‌کند. هفته‌ی پیش در سئول پایتخت کره‌جنوبی شدیدترین بارش‌های تابستانی در چند دهه‌ی گذشته به‌ثبت رسید که حداقل ۹ نفر را به کام مرگ فرستاده و باعث تخریب ۳۰۰۰ ساختمان شد. هم‌زمان آتش‌سوزی مک‌کینی در شمال کالیفرنیا باعث نابودی ۲۴ هزار هکتار زمین و کشته‌شدن چهار نفر و تلفات وسیع در جمعیت‌ ماهی‌های این منطقه شده است.

یکی از محققان عنوان می‌کند که اگر سرعت گرمایش قطب شمال همچنان افزایش یابد تأثیر آن بر آب‌و‌هوای آمریکای شمالی نیز ممکن است شدیدتر شود. میکا رانتانن،‌ محقق فنلاندی مؤسسه‌ی هواشناسی هلسینکی می‌گوید احتمالاً برآوردهای قبلی از شرایط آب‌وهوایی جهان در آینده نیاز به اصلاح دارد.

با این‌که دانشمندان از مدت‌ها پیش دریافته‌ بودند که دمای قطب شمال زمین نسبت به میانگین جهانی سریع‌تر رشد خواهد کرد؛ اما تخمین سرعت افزایش دمای این منطقه باعث سردرگمی دانشمندان شده بود. تحقیقات قبلی و گزارش‌های خبری سرعت افزایش دمای دو تا سه برابری نسبت به میانگین جهانی را تخمین زده بودند.

دکتر رانتانن می‌گوید او و همکارانش در تابستان سال ۲۰۲۰ و پس از وقوع موج گرمای شدید و خبرساز در شمالگان و در نزدیکی منطقه‌ی سیبری به این موضوع علاقه‌مند شدند. او توضیح می‌دهد:

ما از این‌که می‌شنیدیم شمالگان با سرعت دو تا سه برابری در حال گرم‌شدن است کلافه می‌شدیم. اما وقتی شما به داده‌ها نگاه می‌کنید مشخص است که سرعت گرم‌شدن آن چهار برابر میانگین است.

گزارش مطالعه‌ی رانتانن و همکاران او هفته‌ی گذشته در ژورنال Communications Earth and Environment منتشر شد. نتایج این مطالعه در مورد نرخ گرمایش شمالگان با تحقیقاتی که پیش از این توسط دکتر دوبی و دیگران در لوس‌آلاموس انجام شده بود مطابقت دارد،‌ گرچه مطالعه‌ی دوبی بازه‌ی زمانی متفاوتی را پوشش داده بود.

محققان می‌گویند چرخه‌ی گرمایشی که در قطب شمال رخ می‌دهد علت اصلی گرمایش این منطقه به‌شمار می‌رود. افزایش دمای این منطقه باعث دوب شدن یخ‌ دریا می‌شود و به‌تبع آن سطح بیشتری از دریای شمالگان درمعرض نور خورشید قرار می‌گیرد که نتیجه‌ی آن گرمایش بیشتر منطقه است که دوباره منجر به ذوب بیشتر یخ‌ها و افزایش بیشتر دما می‌شود. به این پدیده و دیگر فرآیندهای اقیانوسی و جوی در منطقه‌ی قطب شمال تشدید قطبی می‌گویند.

نحوه‌ی توصیف سرعت گرمایش قطب شمال نسبت به میانگین جهانی تاحدی به بازه‌ی زمانی مورد مطالعه و نحوه‌ی تعریف منطقه بازمی‌گردد. محققان در شروع مطالعه‌ی تحلیلی خود ابتدا از داده‌های سال ۱۹۷۹ استفاده کردند، یعنی زمانی که برای اولین بار استفاده از حسگرهای ماهواره‌ای برای تخمین دقیق دما دردسترس قرار گرفت. همچنین محققان در تحلیل‌های خود شمال مدار شمالگان و بالاتر از ۶۶ درجه‌ی عرض جغرافیایی را مورد مطالعه قرار داده‌اند.

توماس بالینگر، محقق دانشگاه آلاسکا فیربنکز می‌گوید نحوه‌ی تعریف شمالگان تأثیر بسیار زیادی بر فهم ما از تغییرات دمایی این منطقه دارد. در نظر گرفتن منطقه‌ی بزرگ‌تر به‌ این معنی است که خشکی‌های بیشتری در مطالعه گنجانده می‌شوند، درنتیجه تأثیر پدیده‌ی تشدید قطبی در تخمین سرعت گرمایش منطقه‌ را کاهش می‌دهند. گفتنی است آقای بالینگر در انجام این تحقیق هیچ‌گونه مشارکتی نداشته، اما او نویسنده‌ی گزارش سالانه‌ی شرایط قطبی از طرف سازمان ملی اقیانوسی و جوی ایلات‌متحده محسوب می‌شود.

یک خرس قطبی روی یخ در دریای بارنتس که به‌گفته کارشناسان سریع‌تر از برخی مناطق این منطقه گرم می‌شود.

آخرین گزارش بالینگر در سال ۲۰۲۱ به جزئیات تغییرات وسیع آب‌وهوایی منطقه و تأثیرات افزایش دمای آن می‌پردازد. برخی از دانشمندان معتقدند وضعیت آب‌وهوایی شمالگان به‌طور ریشه‌ای تغییر کرده است و دلیل آن افزایش نقش آب مایع نسبت به یخ بر اقلیم منطقه است، موضوعی که می‌تواند تأثیر شدیدی بر زندگی افراد محلی، گیاهان و حیوانات داشته باشد.

ناپدید شدن یخ‌های شمالگان خرس‌های قطبی را درمعرض خطر قرار می‌دهد و بر شرایط افرادی که قرن‌هاست ازطریق شکار آن‌ها گذران زندگی کرده‌اند نیز تأثیر منفی خواهد گذاشت. همچنین مسیرهای دریانوردی که پیش از این به‌طور دائم توسط صفحات یخی مسدود شده بودند نیز در حال بازگشایی هستند که این موضوع به دلیل ایجاد مسیرهای دریایی جدید از بین آب‌های دست‌نخورده می‌تواند به بروز خطرهای زیست‌محیطی بیانجامد. نوارهای ساحلی نزدیک به قطب شمال نیز با سرعت بیشتری در حال فرسایش هستند. از طرف دیگر ذوب شدن لایه‌های یخ‌زده در دریای شمالگان می‌تواند به انتشار بیشتر گازهای گلخانه‌ای و آسیب به زیرساخت‌های منطقه منجر شود.

آقای بالینگر می‌گوید برخی از یافته‌های محققان فنلاندی بسیار جالب‌توجه است، به‌خصوص تحلیلی که از سرعت گرمایش قطب شمال در اواخر دهه‌ی ۱۹۸۰ و دهه‌ی ۱۹۹۰ ارائه شده است. او اضافه می‌کند:

در آن بازه‌ی زمانی پدیده‌ی تشدید قطبی در قوی‌ترین شکل خود قرار داشت.

اما تحقیق دیگری که ماه گذشته در ژورنال گزارش‌های تحقیقات ژئوفیزیکی منتشر شده بود از داده‌های سال ۱۹۶۰ به این سو استفاده کرده و ناحیه‌ی بزرگتری از شمالگان (بالاتر از مدار ۶۶ درجه که شامل خشکی بیشتری می‌شود) را مورد مطالعه قرار داده بود. یافته‌های این تحقیق نیز نشان داد که از بیست سال گذشته سرعت گرمایش شمالگان به چهار برابر میانگین جهانی رسیده است. بااین‌حال در این پژوهش برخلاف مطالعه‌ی محققان فنلاندی به دو‌ بازه‌ی ده ساله‌ یعنی از اواسط دهه‌ی ۱۹۸۰ تا اواسط دهه‌ی ۱۹۹۰ و دهه‌ی ۲۰۰۰ اشاره شده که در آن بیشترین رشد سرعت گرمایش شمالگان به ثبت رسیده است. دکتر دوبی در این ارتباط می‌گوید:

نرخ سرعت گرمایش شمالگان به‌صورت مستمر تغییر نمی‌کند بلکه مرحله به‌ مرحله تغییر می‌کند.

باتوجه به بازه‌ها‌ی زمانی طولانی مورد مطالعه در این تحقیقات احتمالاً برخی از برهه‌های افزایش سرعت گرمایش به‌علت همزمانی با تغییرات اقلیمی طبیعی و برخی از ان به دلیل افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های بشری بوده است.

دکتر رانتانن می‌گوید یافته‌های گروه تحقیقاتی او به نقش تغییرات طبیعی در نرخ گرمایش نیز اشاره دارد که احتمالاً ناشی از تغییر در چرخه‌های طبیعی جوی یا اقیانوسی بوده است. اما او می‌گوید فعل‌وانفعالات بین دمای آب مایع و یخ دریا به‌طور قطع مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر سرعت گرمایش کل منطقه و به‌خصوص دریای بارنتز محسوب می‌شود، جایی که بیشترین افزایش سرعت گرمایش جهانی تاکنون به‌ثبت رسیده است.

رانتانن اضافه می‌کند:

جهت‌گیری شرایط گرمایش ارتباط تنگاتنگی با کاهش میزان یخ دریاها دارد. در هر منطقه‌ای که بیشترین میزان ذوب یخ گزارش شده بیشترین افزایش دما به‌ثبت رسیده است.