چین چگونه با ابزارهای فناورانه به جنگ با خشکسالی بی‌سابقه رفته است؟

در یک فلات پوشیده از چمن مشرف به دره‌ای در مرکز چین، دو مقام رسمی در حال تماشای پرتاب شدن موشکی کوچک و باریک از پشت یک وانت ایستاده بودند. این موشک که حامل محموله‌ای از میله‌های یدید نقره‌ بود و قصد داشت شروع بارش باران را رقم بزند، به سمت ابرهای فراز شهرستان زیگوی در استان هوبی حرکت کرد. این پرتاب صرفاً تازه‌ترین دور تلاش‌های چین در جنگ علیه خشکسالی فعلی آن کشور که بدترین نمونه‌ی ثبت‌شده در تاریخ است، به‌شمار می‌رود

به استفاده از مواد شیمیایی برای آزاد ساختن مصنوعی باران از ابرها، بارورسازی ابرها گفته می‌شود. مقام‌های چینی علاوه بر موشک‌، پهپادهای بزرگی را نیز به آسمان استان سیچوان، یکی دیگر از مناطق مرکزی این کشور فرستاده‌اند. این پرنده‌ها همچنین شعله‌های یدید نقره را به امید ایجاد بارندگی به اتمسفر زمین پرتاب می‌کنند.

فعالیت‌های چین شاید برای برخی غیرضروری به نظر برسد؛ اما تمام این تلاش‌های سرسختانه و آزمودن روش‌های گوناگون از سوی مقام‌های چین، در پاسخ به خشکسالی صورت می‌گیرد؛ وضعیتی بی‌سابقه که دریاچه‌های چین را به کاسه‌هایی از گرد و غبار تبدیل کرده و شهروندان آن کشور را در برخی مناطق برای فرار از دمای ۴۰ درجه سانتی‌گراد و بالاتر به زیر زمین‌ها کشانده است. تبخیر آب رودخانه‌ها همچنین باعث کاهش تولید برق آبی در سدها و در ادامه طبعاً به کمبود برق منجر شده است.

ادل ایگل، رئیس گروه فیزیک ابر در دانشگاه کالیفرنیا دیویس، با اشاره به این واقعیت که پاسخ درست و علمی به این پرسش که «آیا بارورسازی ابرها واقعاً کار می‌کند یا خیر؟» تا چه حد برای دانشمندان دشوار است، توضیح می‌دهد:

اگر بروید و ابری را بارور کنید و بعد ببینید چقدر باران یا برف می‌بارد، نمی‌دانید اگر عمل بارورسازی را انجام نمی‌دادید، چقدر برف و باران می‌بارید.

خانم ایگل به بررسی علمی سال ۲۰۱۹ اشاره می‌کند. در آن پژوهش، نویسندگان دریافتند که اشکال خاصی از بارورسازی ابرها درصورت هدف قرار دادن ابرهای زمستانی در مناطق کوهستانی می‌تواند بارش را تا ۲۰ درصد افزایش دهد. ایگل توضیح می‌دهد:

ایده‌ی علمی واقع در پس یدید نقره این است که [با استفاده از این ماده] به تشکیل کریستال‌های یخ یا دانه‌های برف جدید در ابر کمک شود.

در ادامه، این دانه‌های برف اضافی باید رشد کنند و به‌طور راحت‌تری در قالب بارش برف یا باران به زمین بریزند. بااین‌حال او می‌افزاید درمورد اینکه آیا بارورسازی ابرها در تابستان و در زمان‌هایی که مقدار یخ موجود در ابرها کم است یا اصلاً یخی در ابرها وجود ندارد هم کارگشا خواهد بود یا خیر نمی‌توان نظر قطعی داد و در محافل علمی روی آن اختلاف نظر وجود دارد.

از سویی نباید از یک نکته بدیهی هم غافل شویم. ما برای بارورسازی ابرها در وهله‌ی اول به ابرهایی نیاز داریم که در مناطق مورد نظر حضور داشته باشند. در طول رویدادهای گرمای شدید و خشکسالی‌های طولانی، این امکان وجود دارد که اساسا ابرها کمیاب شوند؛ زیرا آب‌های کمتری روی زمین برای تبخیر شدن و رفتن به نواحی بالاتر اتمسفر وجود دارد. به‌گفته‌ی ایگل، بارورسازی ابرها در بهترین حالت، به‌عنوان اقدامی پیرامون کاهش خشکسالی «تا حدی مؤثر» خواهد بود.

فقط مشکلی در این میان وجود دارد؛ خشکسالی کنونی مناطق مرکزی و جنوبی چین را تحت تأثیر قرار داده و این نواحی طبق برنامه‌های انتقال آب درست همان جاهایی هستند که قرار است به جای مناطق شمالی که اغلب تحت تأثیر خشکسالی قرار دارند، کمک کنند. نواحی شمالی چین در قیاس با نواحی جنوبی آن به دفعات بیشتری تحت تأثیر خشکسالی قرار می‌گیرند.

گابریل کالینز از مؤسسه سیاست عمومی بیکر دانشگاه رایس در تگزاس می‌گوید: «آن‌ها در واقع ممکن است وضعیت خشکسالی را تشدید کنند.» او می‌افزاید که اگرچه سایر فناوری‌ها از قبیل نمک‌زدایی، ممکن است وسوسه‌انگیز به نظر برسند؛ اما بسیار گران هستند و احتمالاً به مناطق ساحلی بسیار صنعتی محدود می‌شوند؛ جایی که تقاضای بیشتر، آن‌ها را از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهد ساخت.

کالینز اخیراً با گوپال ردی، بنیانگذار Ready for Climate که یک سازمان تحقیقاتی زیست محیطی است، مقاله‌ای درباره مشکلات دیرینه‌ی کمبود آب در چین نوشت. ردی در آن مقاله می‌نویسد:

مشکل ساختاری از نظر من بسیار ترسناک‌تر از خشکسالی این فصل است.

ردی تشریح می‌کند که چین ذخایر آب زیرزمینی قابل استفاده‌ی محدودی دراختیار دارد. این ذخایر می‌توانند برای التیام خشکسالی مفید واقع شوند و در روزهای سختی به کمک بیایند. اما مشکل اینجا است که در حال حاضر و به‌ویژه در بخش‌های شمالی کشور چین، ذخایر آب‌های زیرزمینی به‌خاطر برداشت‌های بیشتر از حد آسیب دیده‌اند.

ناتان فورسایت از دانشگاه نیوکاسل در بریتانیا می‌گوید بهره‌برداری از ذخایر آب زیرزمینی به‌منزله‌ی «چنگ‌زدن به آخرین گزینه» است، زیرا پس از به پایان رسیدن آب در منابع زیرزمینی، زمان بیشتری برای احیای مجدد آن‌ها نیاز خواهد بود. وضعیت منابع آب زیرزمینی به فیلتر شدن آب باران در اعماق زمین وابسته هستند. این در حالی است که بیشتر باران‌ها به‌سادگی تبخیر شده یا به‌نحوی دیگر و بدون رسیدن به اعماق زمین از میان می‌روند.

اما پر کردن ذخایر آب در اصل به‌عنوان راهی مناسب برای برنامه‌ریزی پیش از وقوع خشکسالی است. چین توانایی عظیمی در این زمینه دارد و می‌تواند مخازنی برای نگه‌داری بیشتر و بهتر آب باران در مزارع بسازد. آن‌ها همچنین می‌توانند پوشش گیاهی ویژه‌ای را به‌منظور حفظ رطوبت ایجاد کنند. براساس گزارش‌ها، هزاران سال است که کشاورزان فعال در مقیاس کوچک در چین از حوضچه‌هایی برای نگه‌داری آب در محل استفاده کرده‌اند. گسترش استفاده از چنین اقدامات و راهکارهایی نیز می‌تواند مفید باشد.

یکی از جدی ترین اثرات خشکسالی امسال تأثیر آن بر محصولات کشاورزی است. پیش از این عکس‌هایی از مزارع آسیب‌دیده از آفتاب و پر از میوه و سبزیجات مرده در چین منتشر شده است. ربکا نادین از مؤسسه امور توسعه برون‌مرزی، یک اندیشکده پیرامون امور جهانی، استدلال می‌کند که چین تاحدی در تلاش برای توسعه محصولات مقاوم دربرابر خشکسالی در جهان پیشتاز است و همین مسیر ممکن است به‌زودی به مهندسی ژنتیکی گندم و برنج نیز گسترش یابد. چین همچنین به‌تازگی استفاده از دانه‌های سویای مقاوم به خشکی عرضه‌شده به بازار از سوی شرکت آرژانتینی Bioceres را تأیید کرده است.

به‌‌باور آیگو دای از دانشگاه ایالتی نیویورک آلبانی، همه این مداخلات و اقدامات ممکن است تا حدودی در جهت بهبود شانس چین در نبرد با خشکسالی راهگشا باشد. اما تهدید ناشی از شرایط خشک‌تر، برآمده از تغییرات آب‌وهوایی بسیار زیاد است. این امکان وجود دارد که برخی از مناطق چین، به‌ویژه مناطق شمالی، در سال‌های آینده بارش‌های بیشتری به خود ببینند. ولی اگر روند کلی منجر به شرایط گرم‌تر و خشک‌تر در مکان‌هایی شود که قادر به تطبیق سریع با کمبود آب نیستند، همه چیز بسیار دشوار خواهد شد.

کمبود آب در حال تبدیل شدن به مشکلی است که همه‌ی ما در گوشه و کنار جهان بسته به جغرافیا و سایر ویژگی‌های اقلیمی تا حدی با آن مواجه خواهیم شد. اما مقام‌های چینی باید از بزرگی خشکسالی‌ها کاملاً آگاه باشند؛ پدیده‌ای که بلندپروازی‌های این کشور را به‌وضوح تهدید می‌کند. فورسایت می‌گوید:

بزرگ‌ترین خطر برای برتری چین به‌عنوان ابرقدرت پیشرو در قرن حاضر، احتمالاً آسیب‌پذیری‌های زیست‌محیطی آن است. مدیریت سرمایه طبیعی قطعاً به نفعشان خواهد بود.