ذوب یخچال‌های طبیعی چگونه محرک سیل‌های ویرانگر پاکستان شد؟

بخش اعظم پاکستان اکنون زیر آب است. مجموعه‌ای از سیل‌های شدید، این کشور واقع در جنوب آسیا را که محل زندگی ۲۲۵ میلیون نفر است، به‌کلی ویران کرده، جاده‌ها و ساختمان‌ها را شسته، مزارع را از بین برده و صدها هزار نفر را گرفتار کرده است. در آخر هفته گذشته که بارندگی‌های سیل‌آسای دیگری را به همراه داشت، مقام‌های دولتی گفتند که شمار قربانیان از هزار نفر گذشته و آب یک‌سوم کشور را غرق کرده است.

محرک اصلی این سیل‌های فاجعه‌بار، بارندگی است. تابستان فصل باران‌های موسمی است و همان‌طور که ماه گذشته در اغلب بخش‌های کشور خودمان شاهد بودیم، امسال این فصل به‌طور ویژه مرطوب و زیان‌بار بوده و احتمالاً وضعیت دراثر تغییر اقلیم تشدید شده است. بااین‌حال، عامل دیگری در پشت ویرانی‌های اخیر وجود دارد: ذوب‌شدن یخچال‌های طبیعی و برف.

به‌نقل از وب‌سایت واکس، پاکستان بیش از ۷۲۰۰ یخچال طبیعی دارد که بیش از هر جای دیگر خارج از قطب‌ها است. افزایش دما که با تغییرات اقلیمی مرتبط است، احتمالاً موجب می‌شود بسیاری از آن‌ها سریع‌تر و زودتر ذوب شوند و آب به رودخانه‌ها و نهرهایی که از قبل براثر بارندگی طغیان کرده‌اند، افزوده شود.

یک بزرگراه در دره سوات در ایالت خیبر پختونخوا در شمال غربی پاکستان در اثر سیل آسیب دیده است.

شری رحمان، وزیر آب‌وهوای پاکستان به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: «ما بیش‌ترین تعداد یخچال‌های طبیعی را خارج از مناطق قطبی داریم و این مسئله بر ما تأثیر می‌گذارد.» او افزود: «به‌جای حفظ عظمت آن‌ها و نگه‌داشتنشان برای آیندگان و طبیعت، شاهد ذوب شدنشان هستیم.»

درنتیجه پاکستان که از قبل یکی از آسیب‌پذیرترین کشورها دربرابر تغییرات آب‌وهوایی بوده است، با گرمایش کره زمین به‌طور فزاینده درمعرض سیل قرار می‌گیرد. این واقعیت ناگوار برای کشوری که مسئول صرفاً بخش کوچکی از انتشار گازهای گلخانه‌ای است، نشان می‌دهد که چگونه آسیب ناشی از آلاینده‌های بزرگ اغلب صادر می‌شود. پاکستان مانند بسیاری از دیگر کشورها، بار نابرابر تغییرات اقلیمی را در سال‌های آینده به دوش خواهد کشید.

یخچال‌های طبیعی توده‌های متراکمی از یخ فشرده هستند که در کوه‌های سرتاسر جهان، از رشته‌کوه آلاسکا تا کوه‌های آلپ فرانسه یافت می‌شوند. کوچک‌شدن و رشد دوباره آن‌ها ظرف مدت یک سال (ذوب‌شدن در تابستان و گسترش‌یافتن در زمستان)، اتفاقی طبیعی است.

اما در مجموع، یخچال‌های طبیعی ازآنجاکه نتوانسته‌اند جرم خود را در زمستان بازیابی کنند، در چند دهه گذشته کوچک‌تر شده‌اند. یک دلیل ساده این است که گرما، یخ را ذوب می‌کند و سیاره درحال گرم‌شدن است. اولریک کمپ، استاد دانشگاه میشیگان دیربورن که از تقریباً ۲۰ سال پیش، مشغول مطالعه یخچال‌های طبیعی بوده است، می‌گوید دمای بالاتر می‌تواند برف را نیز به باران تبدیل کند و هنگامی که باران روی یخ می‌بارد، به ذوب‌شدن سرعت می‌بخشد.

یخچال طبیعی در شمال پاکستان در منطقه گلگت بلتستان.

ذوب‌شدن یخچال‌ها، مشکلی بزرگ در پاکستان به‌شمار می‌آید. براساس مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۱، این کشور نه‌تنها کانون داغ یخچال‌ها است، بلکه ذوب یخچال‌ها در هیمالیا (یکی از رشته‌کوه‌های اصلی پاکستان) درحال شتاب‌گرفتن است. جاناتان کاریویک، نویسنده اصلی مطالعه در بیانیه‌ای هنگام انتشار آن گفت: «یافته‌های ما به وضوح نشان می‌دهد که اکنون یخ با سرعتی دست‌کم ده برابر بیشتر از نرخ متوسط در قرن‌گذشته، از یخچال‌های هیمالیا از بین می‌رود.»

کمپ می‌گوید در کنار ذوب‌شدن برف، رواناب یخ می‌تواند حتی کیلومترها در پایین‌دست کوه موجب طغیان رودخانه‌ها شود. این اتفاق به‌ویژه هنگامی که با باران‌های موسمی که احتمالاً دراثر تغییرات اقلیمی درحال تشدید است، مصادف می‌شود، وضعیتی نگران‌کننده را رقم می‌زند. بخشی از علت افزایش باران‌ها دراثر گرمایش زمین این است که هوای گرم‌تر می‌تواند آب بیشتری را در خود نگه دارد. کمپ می‌گوید: «با افزایش آب حاصله از ذوب یخچال‌ها در دهه‌های آینده در اثر تغییر اقلیم، باید با سیل‌ها مقابله کنیم.»

ذوب‌شدن یخ می‌تواند از مسیری دیگر سیل‌های شدید را به‌وجود آورد. در کوه‌های پاکستان، آب یخچال‌های طبیعی دریاچه‌های مرتفعی را تشکیل می‌دهد که اغلب در احاطه‌ی یخ هستند. وقتی رواناب بیش از حد وجود داشته باشد، آن دریاچه‌ها به سرعت گسترش می‌یابند و سدهای یخی ممکن است بشکنند و رویدادی را رقم بزنند که با عنوان «طغیان دریاچه یخچالی» شناخته می‌شود.

شکستگی این سدهای طبیعی، اتفاقی بسیار خطرناک است. همان‌طور که واشنگتن پست ابتدای امسال گزارش داد، در آوریل که یکی از گرم‌ترین ماه‌های ثبت‌شده در پاکستان بود، دریاچه‌ای یخچالی در نزدیکی کوه شیسپر احتمالاً دراثر آب‌گیری بسیار سریع با یخ ذوب‌شده، طغیان کرد. آب به روستایی در شمال پاکستان سرازیر شد و یکی از پل‌های منطقه را تخریب کرد.

تخریب پل حسن‌آباد در بزرگراه قراقرم دراثر سیل ناشی از طغیان دریاچه یخچالی.

شمال پاکستان اکنون بیش از سه هزار دریاچه یخچالی دارد و به‌نظر می‌آید برخی از آن‌ها امسال زودتر از حد معمول دراثر گرمای شدید شکل می‌گیرند. به‌نقل از سازمان ملل، ۳۳ مورد از این دریاچه‌ها مستعد طغیان خطرناک منجر به سیل هستند. امسال بیش از ده طغیان دریاچه‌ای رخ داده که بسیار بالاتر از میانگین سالانه ۵ یا ۶ مورد است. بااین‌حال، معلوم نیست که این طغیان‌ها تا چه اندازه موجب تشدید سیل در هفته‌های اخیر شده‌اند.

دانشمندان هنوز تعیین نکرده‌اند که تغییرات اقلیمی چه نقشی در سیل‌ها ایفا می‌کند؛ اما واضح است که گرمایش زمین، پاکستان و بسیاری از دیگر کشورها را درمعرض خطر قرار می‌دهد. همچنین مسئله صرفاً سیل نیست، بلکه گرما، خشکسالی و سایر علائم آشکار افزایش دما مشکل‌ساز هستند. درواقع، براساس شاخص جهانی خطر اقلیم که یک سازمان غیرانتفاعی آلمانی تهیه کرده، پاکستان هشتمین کشور آسیب‌پذیر دربرابر رویدادهای آب‌وهوایی شدید است.

حتی اگر براساس هدف بلندپروازانه پیمان اقلیمی پاریس، گرمایش زمین به ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد محدود شود، یک‌سوم یخچال‌های طبیعی پاکستان همچنان ممکن است از دست بروند. کمپ می‌گوید یخچال‌ها هم‌زمان با کوچک‌شدن می‌توانند به نقطه بحرانی نزدیک شوند. «ناگهان وقتی آن‌ها خیلی کوچک هستند، همه‌چیز ۱۸۰ درجه تغییر می‌کند؛ از آب و سیل فراوان تا خشکسالی.»

به‌همین منظور، پاکستان از کشورهای ثروتمند خواسته است تا به تعهد خود در بیش از یک دهه پیش مبنی بر اعطای سالانه صد میلیارد دلار به کشورهای کم‌درآمد برای سازگاری با تغییرات اقلیمی، عمل کنند. عامر خان، معاون نماینده دائم پاکستان در سازمان ملل، درجریان نشستی در ماه جولای گفت: «کشورهای درحال توسعه، درحالی‌که امروز مسئول انتشار گازهای گلخانه‌ای نیستند، اغلب بار عمده تغییرات آب‌وهوایی را متحمل می‌شوند. چالش‌های ویژه‌ای که کشورهای درحال توسعه دراثر تغییرات اقلیمی با آن‌ها مواجه هستند، باید به رسمیت شناخته شوند.»