چرا نهنگ‌های بازیگوش سر خود کلاه می‌گذارند؟

اغلب اعماق دریا برای نهنگ خیلی جالب توجه نیست؛ شاید به همین دلیل است که بسیاری از نهنگ‌ها مشغول بازیگوشی با کتانجک و سایر گونه‌های جلبک‌ دریایی می‌شوند. اگر این رفتار خاص فقط یک بار دیده شده بود، احتمال شانسی بودنش وجود داشت اما بیش از ۱۰۰ نمونه از بازی نهنگ‌ها با جلبک دریایی در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود، آن هم نه فقط در یک گونه‌ی خاص. نهنگ‌های خاکستری، نهنگ‌های حقیقی جنوبی و شمالی و نهنگ‌های گوژپشت همه این رفتار را دارند.

تا به امروز، گزارش‌های خبری شبکه‌های اجتماعی در مورد بازی نهنگ‌ها با جلبک دریایی یا «کلپینگ» بسیار بیشتر از تحقیقات علمی در این زمینه بوده است. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۱ در نیو‌ساوث‌ولز منتشر شد، این تعاملات را به عنوان رفتارهای بازیگوشانه‌ی نهنگ‌ها توصیف کرد. سایر محققان نمونه‌هایی از فعالیت نهنگ‌ها در آب‌های کلمبیا و تعاملات نهنگ‌ها با عروس دریایی در سواحل شرقی ایالات متحده را ثبت کرده‌اند.

محققان در مطالعه‌ی جدیدی که در نشریه علوم و مهندسی دریایی منتشر شده است، داده‌های بیش از ۱۰۰ نمونه‌‌ی رفتار نهنگ‌ها با جلبک کتانجک را گردآوری و از این اطلاعات دو نکته را استنباط کردند. اول، نهنگ بازیگوش است و دوم، احتمالاً کتانجک خاصیتی مفید دارد؛ مثل استفاده برای از بین بردن خارش (که بدون دست بسیار سخت است)، جداکردن کشتی‌چسب‌ها از خودشان، یا دور کردن شپش نهنگ یا انگل‌هایی که حضورشان نهنگ‌ها را دیوانه می‌کند.

معمولاً بازیگوشی نهنگ‌ها در مناطقی مشاهده می‌شود که جلبک کتانجک فراوان است. کتانجک نوعی جلبک دریایی بسیار قوی است و می‌تواند مجازات سخت نهنگ‌ها را تحمل کند.

بیشتر مشاهدات ثبت‌شده از سروکله‌زدن با کتانجک به نهنگ‌های گوژپشت در زمان کوچ مربوط می‌شود. نهنگ‌ گوژپشت یکی از فراوان‌ترین گونه‌های نهنگ است که معمولاً به مناطق ساحلی کوچ می‌کند و در مقایسه با دیگر نهنگ‌های آبی، تمایل بیشتری به فعالیت در سطح آب دارد. به همین دلیل است که مسافران ساحل و قایق‌های تماشاگر نهنگ اغلب نهنگ‌های گوژپشت را می‌بینند.

تا به حال کلپینگ در استرالیا، ایالات متحده و کانادا بیشتر از باقی مناطق دیده شده است. احتمالاً مردم این مناطق بیشتر از بقیه به تماشای نهنگ‌ها و استفاده از شبکه‌های مجازی می‌پردازند. اما پهپادها روش جدیدی برای مطالعه‌ی این رفتار به محققان ارائه داده‌اند. در ویدیوهای پهپادها نهنگ‌های گوژپشتی دیده می‌شوند که خیلی جدی به دنبال جلبک دریایی می‌گردند. این بازیگوشی زودگذر نیست و نهنگ‌ها می توانند تا ساعت‌ها با جلبک سروکله بزنند.

آیا نهنگ‌ها با جلبک بازی می‌کنند؟ تا حدودی همینطور است. محققان با بررسی رفتارهای این حیوانات می‌گویند برای بازی کردن سه معیار وجود دارد. اول، داوطلبانه و لذت‌بخش به نظر می‌رسد. دوم، با رفتارهای جدی متفاوت است؛ ممکن است اغراق‌آمیز یا عمداً معیوب به نظر برسد. سوم، حیوانات استرس ندارند و گرسنه نیستند، که نشان می‌دهد از وضعیت سلامتی خوبی برخوردار هستند. عکس‌العمل نهنگ به کتانجک هر سه مورد را شامل می‌شود.

بازی کردن برای حیوانات مزایای بلندمدتی مانند تقویت هماهنگی و مهارت‌های حرکتی دارد. قرار دادن جلبک دریایی روی سر نیز ممکن است برای نهنگ‌ها محرک باشد، زیرا پوزه‌ی آن‌ها فولیکول‌های موی نازکی دارد و حتی ممکن است به غلغلک حساس باشد.

بازی کردن با جلبک دریایی ممکن است به جز سرگرمی مزایای دیگری نیز داشته باشد. حتی ما هم از جلبک دریایی به عنوان ماسک صورت استفاده می‌کنیم و لذت می‌بریم. شاید برای نهنگ‌ها هم همینطور باشد. برخی گونه‌های جلبک دریایی رشد باکتری‌ها را کاهش می‌دهند و از این نظر می‌توانند برای نهنگ‌ها مفید باشند؛ زیرا پوست نهنگ میزبان طیف وسیعی از ویروس‌ها و باکتری‌ها است. نهنگ‌ها برای تداوم رشد باکتری‌ها باید دائماً پوست‌ریزی کنند.

البته احتمالات دیگری نیز وجود دارد. شیرجه زدن میان جلبک‌های دریایی می‌تواند به نهنگ‌ها کمک کند تا از شر مهمانان ناخواسته‌ی خود مانند کشتی‌چسب‌های تازه‌متولدشده و شپش‌های دریایی خلاص شوند.

نهنگ‌ها بسیار بزرگ هستند و به همین دلیل بسیاری از گونه‌های بی‌مهرگان روی آن‌ها سوار می‌شوند و با گذراندن زندگی خود روی نهنگ‌ها، اغلب به آزار آن‌ها می‌پردازند. نهنگ‌های خاکستری ساکن سواحل مکزیک بارها برای کمک‌گرفتن و خلاص‌شدن از خارش شپش‌های نهنگ به انسان‌ها مراجعه کرده‌اند.

رفتارهای خوددرمانی مشابه در سایر پستانداران دریایی نیز گزارش شده است، مثلاً دلفین‌های دریای سرخ خودشان را روی اسفنج‌ها و مرجان‌های نرم می‌مالند تا بیماری‌های پوستی خود را درمان کنند. حتی لاک‌پشت‌های دریایی سبز نیز از مرجان‌ها و صخره‌ها برای تمیز کردن لاک خود استفاده می‌کنند.

با پیشرفت روزافزون پهپادها و استفاده از دوربین‌های بهتر، احتمالاً در سال‌های آینده شاهد شکار نهنگ‌های بیشتری در دوربین‌ها خواهیم بود. رفتارهایی مانند بازی با جلبک دریایی به ما نشان می‌دهد که حتی گونه‌های شناخته‌شده‌ای مانند نهنگ گوژپشت، هنوز چه رفتارهای ناشناخته‌ای دارند. ماهیت نجیب و کنجکاو این نهنگ‌ها در زمان بازی یا استفاده از جلبک دریایی بیشتر به چشم می‌آید. حتی در حال حاضر، اسرار کشف‌نشده‌ی زیادی در طبیعت باقی مانده است.