سیاره زمین به‌طرز فاجعه‌بار در حال شور شدن است

بر اساس یافته‌های مطالعه‌ای جدید، جهان ما به طور فزاینده‌ای درحال شور شدن است و عامل اصلی آن، فعالیت‌های انسانی است. درنتیجه‌ی این تغییر نمکی، ترکیب شیمیایی رودخانه‌ها به‌شدت تغییر می‌کند و بر کیفیت آب و سلامت ما تاثیر می‌گذارد.

سیاره زمین دارای «چرخه‌ی نمک» طبیعی است؛ بدین صورت که فرآیندهای زمین‌شناسی و هیدرولوژیکی مانند هوازدگی سنگ‌ها و مواد معدنی، نمک را در طول دوره‌های طولانی به سطح زمین می‌آورد. انسان‌ها در دهه‌های اخیر از طریق استخراج معادن و توسعه‌ی اراضی به طور گسترده‌ای این چرخه را تسریع کرده‌اند و با حفاری نمک، این ماده را سریع‌تر از فرآیندهای طبیعی به سطح آورده‌اند.

بدین ترتیب غلظت یون‌های نمک در طول ۵۰ سال گذشته به میزان قابل ملاحظه‌ای در رودخانه‌ها و جویبارها افزایش یافته است. شوری ناشی از فعالیت‌های انسانی تقریباً یک میلیارد هکتار خاک را در سرتاسر جهان تحت تأثیر قرار داده است.

وقتی دانشمندان از نمک صحبت می‌کنند، منظور فقط سدیم کلرید یا نمک خوراکی نیست. در اصطلاحات فنی و علمی شیمیدانان و زمین‌شناسان، به هر ترکیب شیمیایی تشکیل‌شده از مجموعه‌ی یونی کاتیون‌های دارای بار مثبت و آنیون‌های دارای بار منفی «نمک» گفته می‌شود.

پروفسور سوجی کوشال، نویسنده‌ی اصلی مطالعه می‌گوید: «نمک در میان عموم معمولاً به عنوان سدیم کلرید شناخته می‌شود، اما فعالیت انسان در طول سال‌ها، چرخه‌ی طبیعی انواع دیگر نمک‌ها از جمله نمک‌های مربوط به سنگ آهک، گچ و کلسیم سولفات را برهم زده است.»

تکثیر نمک احتمالاً مجموعه‌ای از آثار مضر را برای محیط‌زیست و سلامت انسان به همراه دارد. یکی از نگرانی‌های اصلی کیفیت آب است. یون‌های نمک به آلاینده‌های خاک و رسوبات متصل می‌شود و «مخلوط‌هایی شیمیایی» را تشکیل می‌دهد که در محیط گردش می‌کنند و در نهایت به منابع آب می‌رسند.

حتی هوا نیز از شور شدن سریع در امان نیست. خشک شدن دریاچه‌ها (واقعیتی که به دلیل تغییرات آب‌و‌هوایی رایج‌تر خواهد شد)، می‌تواند توده‌هایی از گرد و غبار نمکی را به جو منتقل کند. محققان توضیح می‌دهند که شور شدن هوا نیز احتمالاً تأثیراتی منفی بر سلامت انسان دارد.

منبع اصلی مشکل شورشدگی، نمک پاشیده‌شده در جاده‌های یخ‌زده در ماه‌های سرد سال است. برای مثال، محققان ایرانی می‌گویند دسترسی آسان به نمک دریاچه ارومیه، در گذشته باعث شد تا شهرداری ارومیه در فصل زمستان از آب فوق‌اشباع این دریاچه و نمک برای ذوب برف، جلوگیری از یخ‌زدگی جاده‌ها و تسهیل بار ترافیک استفاده کند. محققان با مطالعه‌ی غلظت یون کلرید اثبات کردند که آب سطحی حاصل از ذوب برف‌ها بر کیفیت و سلامت آب‌های زیرزمینی، خاک و رشد گیاهان منطقه تأثیر بسزایی می‌گذارد.

اوایل ماه جاری، رییس کمیسیون سلامت شورای شهر تهران به‌ ایسنا گفت شورا، شهرداری تهران را از به‌کارگیری نمک برای یخ‌زدایی منع کرده بود؛ زیرا استفاده از شن و نمک خسارات جبران‌ناپذیری به آسفالت معابر و پوشش گیاهی وارد می‌کند.

بخشی از راه‌حل مشکل، می‌تواند کاهش نمک‌پاشی جاده‌ها در طول زمستان باشد. با این حال، به اعتقاد محققان کاهش نمک‌پاشی هم خطر افزایش تصادفات جاده‌ای را به همراه دارد. بااین‌حال، خطر طولانی‌مدت مشکلات سلامتی مرتبط با نمک زیاد نیز انکارنشدنی است. در این مورد نیاز است که تعادل رعایت شود.

یافته‌های مطالعه در نشریه Nature Reviews Earth & Environment منتشر شده است.