خلاصه وضعیت اقلیمی زمین در ۱۰ عدد

کنفرانس تغییر اقلیم سازمان ملل متحد ۲۰۲۳ یا به اختصار COP28 در لحظه‌ای حساس برای سیاره زمین برگزار شده است.

تابستانی که رکوردهای گرمایی را شکست، ردی از بلایای طبیعی را در سراسر جهان بر جای گذاشت. اکنون، جهان ممکن است فقط شش سال با شکستن هدف دمای ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد توافق‌نامه پاریس فاصله داشته باشد و زمینه را برای فجایع بسیار بدتری فراهم کند؛ درحالی که دولت‌ها به آهستگی آلودگی گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش می‌دهند و میلیاردها دلاری را که قول داده‌اند برای برای مقابله با آسیب‌های وارده به کشورهای فقیرتر بپردازند، به سختی پرداخت می‌کنند.

اجلاس امسال که ۳۰ نوامبر در دبی آغاز شد، اولین ارزیابی جامع از دستاوردهای کشورها از زمان امضای توافق‌نامه پاریس در سال ۲۰۱۵ خواهد بود. نتیجه‌ مشخص این است که کشورهای جهان پیشرفت‌هایی داشته‌اند، اما کافی نیست. سوال اصلی این است که آن‌ها در پاسخ چه خواهند کرد. برای کمک به درک وضعیت موجود، در ادامه به نقل از ساینتیفیک آمریکن، تصویری فوری از وضعیت سیاره و تلاش‌های جهانی آب‌وهوا در قالب ۱۰ عدد آورده شده است.

انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی از قرن نوزدهم، وقتی انقلاب صنعتی و سوختن انبوه سوخت‌های فسیلی تاثیر خود بر اقلیم زمین را آغاز کرد، دمای جهان را به شکل پیوسته افزایش داده است. جهان هم اکنون حدود ۱٫۳ درجه سانتی‌گراد گرم شده و بیشتر این گرمایش از دهه ۱۹۷۰ رخ داده است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در طول ۵۰ سال گذشته، دمای کره زمین با سرعتی بالاتر از حداقل ۲۰۰۰ سال گذشته افزایش پیدا کرده است.

اکتبر گذشته گرم‌ترین دوره ۱۲ ماهه را در تاریخ ثبت‌شده‌ی زمین مشاهده کرده کردیم و سال ۲۰۲۳ تقریبا گرم‌ترین سال تقویمی ثبت‌شده تاکنون بود. این روند در ادامه‌ی رکوردشکنی‌های اخیر است؛ چرا که پنج سال از گرم‌ترین سال‌های ثبت‌شده همه از سال ۲۰۱۵ به بعد اتفاق افتاده است.

دانشمندان هشدار داده‌اند عبور میزان گرمایش از مرز دو درجه سانتی‌گراد، جهان را به‌سمت تغییرات فاجعه‌بار ازجمله گرمای شدید و تهدیدکننده‌ی حیات، بدتر شدن طوفان‌ها و آتش‌سوزی‌ها، عدم ثمردهی محصولات کشاورزی، تسریع افزایش سطح آب دریا و تهدیدهای وجودی برای برخی از جوامع ساحلی و کشورهای جزیره‌ای کوچک سوق می‌دهد. هشت سال پیش در پاریس، تقریبا تمام کشورهای روی زمین موافقت کردند برای حفظ دما پایین‌تر از این آستانه و در صورت امکان زیر آستانه جاه‌طلبانه‌تر ۱٫۵ درجه تلاش کنند. اما درحالی‌که فاصله کمی تا این هدف داریم، به سرعت درحال رسیدن به آن هستیم.

با افزایش دما، بلایای مرتبط با آب‌وهوا بدتر می‌شود. امواج گرما درحال تشدید هستند، توفندهای استوایی درحال تقویت هستند، سیل و خشکسالی شدت بیشتری می‌گیرند و آتش‌سوزی‌های طبیعی گسترده‌تر می‌شوند. امسال رویدادهای رکوردشکنی در سراسر سیاره رخ داد که منادی رویدادهای شدید آینده است. دانشمندان می‌گویند چنین رویدادهایی با گرم‌شدن جهان شتاب می‌گیرند.

طبق گزارش سازمان جهانی هواشناسی، حدود ۱۲ هزار فاجعه آب‌وهوایی در پنج دهه گذشته در سراسر جهان رخ داده است. آن‌ها تریلیون‌ها دلار خسارت وارد کرده‌اند و بیش از دو میلیون نفر را کشته‌اند. ۹۰ درصد از مرگ‌ومیرها در کشورهای درحال توسعه رخ داده است؛ مناطقی که در مقایسه با کشورهای ثروتمندتر، سهم کمی در انتشار گازهای گلخانه‌ای داشته‌اند، با‌این‌حال، به‌طور نامتناسبی تحت‌تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته‌اند.

با ذوب شدن صفحات یخی و گرم شدن و انبساط اقیانوس‌ها، سطح آب دریاها در جهان به‌سرعت درحال افزایش است. دانشمندان تخمین می‌زنند سطح آب دریاها اکنون هر سال حدود ۴٫۴ میلی‌متر افزایش پیدا می‌کند. این سرعت درحال افزایش است و حدود یک میلی‌متر در هر دهه افزایش پیدا می‌کند.

اعداد فوق کوچک به‌نظر می‌رسند، اما به شدت تاثیرگذار هستند. صفحات یخی و یخچال‌های طبیعی در سراسر جهان هر سال ۱٫۲ تریلیون تن یخ از دست می‌دهند. این کاهش نیز درحال سرعت گرفتن است و از دهه ۱۹۹۰ حداقل ۵۷ درصد افزایش پیدا کرده است.

با گرمایش شدید، سطح آب دریاها تا پایان قرن ۰٫۹ متر افزایش پیدا می‌کند که بسیاری از جوامع ساحلی را غرق خواهد کرد، منابع آب شیرین را مورد تهدید قرار خواهد داد و برخی از کشورهای جزیره‌ای کوچک را به زیر آب خواهد برد. جزایر کم‌ارتفاع اقیانوس آرام در خط مقدم مبارزه علیه افزایش سطح آب دریا قرار دارند. اما در درازمدت، تقریبا تمام خطوط ساحلی در سراسر جهان افزایش سطح آب را تجربه و تاثیرات آن را احساس خواهند کرد.

فرصت دستیابی به جاه طلبانه‌ترین هدف آب‌وهوایی جهانی یعنی حفظ گرمایش جهانی کاملا پایین‌تر از ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد به سرعت درحال اتمام است. دانشمندان می‌گویند انسان‌ها می‌توانند فقط حدود ۲۵۰ میلیارد تن کربن‌دی‌اکسید دیگر منتشر کند و دست‌کم قدری شانس برای رسیدن به این هدف حفظ کنند.

آستانه‌ی ۱٫۵ درجه می‌تواند تا شش سال دیگر فرا برسد. طبق مطالعات انجام‌شده، انسان‌ها سالانه حدود ۴۰ میلیارد تن کربن‌دی‌اکسید به جو می‌ریزند. تاریخ‌های تعیین‌شده برای رسیدن به کربن صفر درحال نزدیک شدن است، اما نشانه‌ای مبنی بر تحقق آن‌ها وجود ندارد.

جهان باید در دهه جاری تغییرات قابل‌توجهی را تجربه کند تا امیدوار باشد به هدف ۱٫۵ درجه‌ای توافق‌نامه پاریس برسد. براساس گزارش سازمان ملل که در ماه سپتامبر منتشر شد، انتشار گازهای گلخانه‌ای باید تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴۳ درصد و تا سال ۲۰۳۵ حدود ۶۰ درصد کم شود تا در اواسط قرن به صفر خالص (دستیابی به تعادل بین گازهای گلخانه‌ای واردشده به جو و گازهای خارج‌شده) برسیم. براساس ارزیابی سازمان ملل که در این ماه منتشر شد، انتشار گازهای گلخانه‌ای در این دهه احتمالا فقط دو درصد کاهش پیدا خواهد کرد.

کاهش آلودگی کربنی صنایع، محافظت از جوامع دربرابر رویدادهای آب‌وهوایی و بازسازی پس از فجایع اقلیمی هزینه دارد و کشورهای درحال توسعه منابع مالی کافی در اختیار ندارند. با افزایش نیازهای مالی، فشار بر کشورهای ثروتمندتر که حجم زیادی از انتشارات گرم‌کننده سیاره را تولید کرده‌اند، برای کمک به کشورهای درحال توسعه برای کاهش آلودگی و سازگاری با جهان گرم‌تر، افزایش پیدا می‌کند. آن‌ها همچنین با درخواست‌های فزاینده‌ای برای پرداخت هزینه ویرانی ناشی از تغییرات اقلیمی روبه‌رو هستند.

این درحالی است که جریان پول از کشورهای غنی به فقیر کاهش یافته است. در ماه اکتبر، کنفرانس متعهد برای تکمیل صندوق آب‌وهوای سبز سازمان ملل تنها ۹٫۳ میلیارد دلار جمع‌آوری کرد که کمتر از ده میلیارد دلاری بود که کشورها دفعه قبل وعده داده بودند. شکاف بین آنچه کشورهای درحال توسعه به آن نیاز دارند و پولی که وارد این مسیر می‌شود، درحال افزایش است. بنا به گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، کشورهای درحال توسعه تا سال ۲۰۲۵ به حدود یک تریلیون دلار در سال نیاز خواهند داشت تا در زمینه‌ی آب‌و‌هوا سرمایه‌گذاری کنند.

یارانه سوخت‌های فسیلی در سال‌های اخیر در تضاد با هزینه‌های مالی آب‌وهوایی افزایش یافته است. صندوق بین‌المللی پول در ماه اوت اعلام کرد که در سال ۲۰۲۲ کل هزینه‌های یارانه نفت، گاز طبیعی و زغال سنگ به رکورد ۷ تریلیون دلار رسید که دو تریلیون دلار بیشتر از سال ۲۰۲۰ است.

یارانه‌های صریح (حمایت مستقیم دولت برای کاهش قیمت انرژی) از سال ۲۰۲۰ بیش از دو برابر شده است و به ۱٫۳ تریلیون رسیده است. اما بیشتر یارانه‌ها ضمنی هستند و نشانگر آن هستند که دولت‌ها شرکت‌های سوخت‌های فسیلی را ملزم نمی‌کنند هزینه آسیب‌هایی را که محصولاتشان به جامعه وارد می‌کنند، بپردازند.

در نشست اقلیمی COP26 دو سال پیش در گلاسکو، کشورها متعهد شدند جنگل‌زدایی جهانی را تا سال ۲۰۳۰ متوقف کنند. درمجموع، ۱۴۵ کشور جهان که بیش از ۹۰ درصد پوشش جنگلی جهان را شامل می‌شوند، اعلامیه جنگل‌های گلاسکو را امضا کردند. با‌این‌حال، اقدامات جهانی از این هدف فاصله دارد. جهان در سال گذشته ۶۶ هزار کیلومتر مربع جنگل را از دست داد و بیشتر تلفات در جنگل‌های استوایی رخ داد.

توقف جنگل‌زدایی از اجزای حیاتی اقدام جهانی آب‌و‌هوایی است. جنگل‌زدایی حجم زیادی کربن‌دی‌اکسید را وارد جو می‌کند و پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد انتشار کربن براثر تخریب جنگل‌های استوایی ممکن است از اوایل دهه ۲۰۰۰ دو برابر شده باشد.

با توجه به سرعت پایین جهان در کاهش آلودگی گازهای گلخانه‌ای، به رویکرد دومی برای کاهش سرعت گرم‌شدن زمین نیاز است: حذف کربن‌دی‌اکسید از هوا.

فناوری حذف کربن‌دی‌اکسید از جو در مقیاس بزرگ آزمایش نشده است و ارزان نیست. طبق گزارش پژوهشگران دانشگاه آکسفورد، حفظ گرمایش تا ۲ درجه یا کمتر، نیازمند این است که کشورها تا سال ۲۰۳۰ سالانه ۰٫۹۶ میلیارد تن معادل کربن‌دی‌اکسید اضافی را حذف کنند.

درحال‌حاضر هر سال حدود دو میلیارد تن کربن‌دی‌اکسید از هوا حذف می‌شود که تا حد زیادی ازطریق ظرفیت جذب طبیعی جنگل‌ها به دست می‌آید. با توجه به ظرفیت محدود جنگل‌ها برای جذب بیشتر کربن‌دی‌اکسید، حذف کربن بیشتر نیازمند این است که کشورها در مقیاس بزرگ از فناوری‌های حذف کربن استفاده کنند.

اگرچه برخی از کشورها و شرکت‌ها می‌خواهند از فناوری‌های حذف کربن از هوا برای دستیابی به انتشار صفر خالص و درعین‌حال تداوم مصرف سوخت‌های فسیلی استفاده کنند، حذف کربن نمی‌تواند جایگزین کاهش شدید انتشار گازهای گلخانه‌ای باشد.

گذر از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر درحال انجام است، اما این انتقال برای دستیابی به اهداف توافق‌نامه پاریس سرعت بسیار کمی دارد. طبق برآورد آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر، برای دستیابی به هدف ۱٫۵ سانتی‌گراد، تا سال ۲۰۳۰، جهان باید هر سال ۱۰۰۰ گیگاوات به ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر خود اضافه کند.

براساس آخرین چشم‌انداز انتقال انرژی جهانی که در ژوئن منتشر شد، کشورها در سال گذشته حدود ۳۰۰ گیگاوات به ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر اضافه کرده‌اند. این کمبود، اتحادیه اروپا و امارات متحده عربی، کشور میزبان اجلاس آب‌وهوا را بر آن داشته است تا برای سه برابر کردن ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر جهان تا سال ۲۰۲۳ تلاش کنند. فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی، ماه گذشته گفت: «گذار به انرژی پاک در سراسر جهان اتفاق می‌افتد و توقف‌ناپذیر است. این اتفاق هرچه زودتر بیفتد، برای همگی ما بهتر است.»