سطح آب‌های زیرزمینی در تقریباً همه جای ایران با کاهش چشمگیر مواجه است

یافته‌های پژوهشی تازه در مورد نزدیک به ۱۷۰۰ آبخوان یا سفره‌‌ی آب زیرزمینی در بیش از ۴۰ کشور جهان، نشان می‌دهد که سطح آب‌های زیرزمینی از سال ۲۰۰۰ تاکنون تقریبا به نصف کاهش یافته است. فقط حدود ۷ درصد از آبخوان‌های مورد مطالعه، افزایش سطح آب را در آن بازه‌ی زمانی تجربه کرده‌اند.

مطالعه‌ی اخیر که چهارشنبه‌ی گذشته در نشریه نیچر منتشر شد، یکی از اولین پژوهش‌هایی است که داده‌ها از چاه‌های نظارتی سرتاسر جهان را جمع‌آوری کرده تا تصویری جهانی با جزئیات دقیق از سطوح آب‌های زیرزمینی ارائه دهد.

کاهش سطح آب‌های زیرزمینی در مناطق دارای اقلیم‌های خشک و زمین‌های زیر کشت فراوان، ازجمله دره مرکزی کالیفرنیا و دشت‌های مرتفع در ایالات متحده، آشکار بود. پژوهشگران همچنین مناطق وسیعی را در ایران شناسایی کردند که سطح آب‌های زیرزمینی در آن‌ها به‌شدت درحال کاهش است.

اسکات جاسچکو، دانشیار دانشکده علوم و مدیریت محیط‌زیست در دانشگاه کالیفرنیا سانتا باربارا و نویسنده‌ی اصلی مطالعه، به نیویورک‌تایمز گفت: «کاهش آب‌های زیرزمینی پیامدهایی دارد که شامل نشت آب از نهرها، نشست زمین، نفوذ آب دریا به آبخوان‌های ساحلی و خشک‌شدن چاه‌ها است.»

مطالعات جهانی گذشته در مورد وضعیت آبخوان‌ها، بر مشاهدات ماهواره‌ای با وضوح بسیار پایین‌تر و مدل‌هایی اتکا داشت که سطح آب‌های زیرزمینی را به‌جای اندازه‌گیری مستقیم، محاسبه می‌کردند.

مارک بیرکنز، استاد هیدرولوژی در دانشگاه اوترخت که در مطالعه مشارکت نداشت، می‌گوید پژوهش جدید، کاهش گسترده‌ی آب‌های زیرزمینی را که قبلا با ماهواره‌ها و مدل‌ها مشاهده شده بود، تایید می‌کند. او افزود مقاله‌ی اخیر همچنین یافته‌های جدیدی در مورد آبخوان‌های درحال بازیابی ارائه می‌دهد.

بهبودها در سطح آب‌های زیرزمینی در سرتاسر جهان، در مکان‌های متنوعی مانند استرالیا، چین، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی، اسپانیا، تایلند و ایالات متحده درحال وقوع است. دبرا پرون، دانشیار برنامه‌ی مطالعات زیست‌محیطی در دانشگاه کالیفرنیا سانتا باربارا و یکی از نویسندگان مطالعه، می‌گوید این آبخوان‌ها دلیلی برای خوش‌بینی محتاطانه ارائه می‌دهند.

پرون می‌افزاید: «ما می‌توانیم خوش‌بین باشیم که داده‌هایمان بیش از صد آبخوان را نشان می‌دهد که کاهش سطح آب زیرزمینی در آن‌ها کند، متوقف یا معکوس شده است. بااین‌حال فراموش نکنیم که افزایش سطح آب‌های زیرزمینی با سرعتی بسیار کمتر از کاهش آن‌ها، درحال وقوع است. تشدید وضعیت بسیار ساده‌تر از بهبود اوضاع است.»

مطالعه بر داده‌های حدود ۱۷۰هزار چاه نظارتی که سازمان‌های دولتی و پژوهشگران برای ردیابی سطح ایستابی از آن‌ها استفاده می‌کنند، اتکا کرده است. داده‌های مبتنی بر چاه در همه جا در دسترس نیست یا سال‌های کافی را در تمام مناطق پوشش نمی‌دهد؛ درنتیجه پژوهشگران به مطالعه‌ی آبخوان‌ها در حدود ۴۰ کشور و منطقه محدود شدند.

دلایل کاهش آب‌های زیرزمینی از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. برخی از شهرهای بزرگ برای مصارف خانگی به آب‌های زیرزمینی متکی هستند؛ درحالی‌که در خارج از شهرها، آبیاری برای کشاورزی بزرگ‌ترین عامل مصرف آب‌های زیرزمینی است.

دکتر جاسچکو گفت: «تعجب نمی‌کنم اگر بسیاری از روندهایی که در سطح جهانی مشاهده می‌کنیم، دست‌کم تا حدی به کشاورزی مبتنی بر آبیاری با آب‌های زیرزمینی مرتبط باشد.»

یکی از همبستگی‌های رایجی که پژوهشگران شناسایی کردند، تغییر در میزان بارش باران یا برف در مناطق بود. در ۸۰ درصد آبخوان‌ها که کاهش آب‌های زیرزمینی در آن‌ها تسریع شده، بارندگی نیز در طول دوره‌ی زمانی ۴۰ ساله کاهش یافته است.

علل بهبود سطح آب‌های زیرزمینی در مناطق مختلف، متفاوت است. در برخی مکان‌ها مانند بانکوک و دره کوچلا در کالیفرنیا، دولت‌ها مقررات و برنامه‌هایی را برای کاهش استفاده از آب‌های زیرزمینی وضع کرده‌اند. در برخی دیگر، مانند چندین منطقه‌ی جنوب غربی ایالات متحده، جوامع به‌جای اتکا به آبخوان‌ها، آب بیشتری را از رودخانه‌ها منحرف می‌کنند.

دونالد جان مک‌آلیستر، متخصص هیدرولوژی در سازمان زمین‌شناسی بریتانیا و از داوران مقاله، می‌گوید سهم ارزشمند این پژوهش، مشخص‌کردن تمایزات محلی است؛ جایی که داده‌های چاه‌های روی زمین از روندهای منطقه‌ای بزرگ‌تر که ماهواره‌ها می‌توانند شناسایی کنند، متفاوت است.

مک‌آلیستر می‌افزاید: «آنچه اغلب می‌شنویم، این است که کاهش آب زیرزمینی در همه جا اتفاق می‌افتد؛ درحالی که تصویر واقعی بسیار ظریف‌تر از آن است. ما باید از مکان‌هایی که شاید اوضاع در آن‌ها کمی خوش‌بینانه‌تر است، درس بگیریم.»