کاهش نور خورشید برای مقابله با گرمایش زمین بسیار خطرناک است

به‌تازگی مجمع محیط‌زیست سازمان ملل قطعنامه‌ای را درمورد دستکاری تابش‌های خورشیدی مورد بررسی قرار داد که به فناوری‌هایی بحث‌برانگیزی اشاره دارد که قصد دارند با بازتاباندن مقداری از نور خورشید به فضا با اثر گرمایشی گازهای گلخانه‌ای مبارزه کنند.

طرفداران استدلال می‌کنند این فناوری‌های دستکاری تابش‌های خورشیدی، اثرات تغییرات اقلیمی را محدود می‌کنند. درمقابل، مخالفان می‌گویند این نوع ژئومهندسی یا مهندسی آب‌و‌هوا با خطر بی‌ثباتی بیشتر سیستم اقلیمی همراه است. علاوه‌بر‌این، تا وقتی این فناوری‌ها اجرا نشود، به اثرات کامل آن‌ها پی نخواهیم برد.

پیش‌نویس قطعنامه ابتدا خواستار تشکیل کارگروهی برای بررسی مزیت‌ها و خطرات اصلاح تابش‌های خورشیدی بود. این پیشنهاد پس از عدم توافق درمورد موضوع مورد بحث، پس گرفته شد.

یکی از پیشرفت‌های قابل‌توجهی که در این میان حاصل شد، درخواست برخی از کشورهای جنوب جهان برای عدم استفاده از راهکار دستکاری تابش‌های خورشیدی بود. جیمز کری، دانشمند اقلیم‌شناس از دانشگاه جیمز کوک در وب‌سایت کانورسیشن می‌نویسد، تغییرات اقلیمی ناشی از انسان درحال‌حاضر آزمایش بسیار عظیمی در سطح سیاره است و به آزمایش دیگری از این دست نیازی نداریم.

در برخی محافل، ژئومهندسی خورشیدی به‌عنوان پاسخی به بحران اقلیمی مطرح می‌شود، اگرچه پژوهش‌های مختلف به‌طور مداوم خطرات احتمالی ناشی از این فناوری‌ها ازجمله موارد زیر را آشکار می‌کنند:

• اثرات غیر قابل پیش‌بینی بر اقلیم و الگوهای آب‌و‌هوایی
• نابودی تنوع زیستی خصوصا اگر فناوری به‌طور ناگهانی متوقف شود
• کاهش امنیت غذایی؛ برای مثال ازطریق کاهش نور و افزایش شوری زمین
• نقض حقوق بشر در بین نسل‌ها و انتقال خطرات بزرگ به نسل‌هایی که پس از ما خواهند آمد

در ادامه چند نمونه دستکاری تابش‌های خورشیدی را مورد بحث قرار می‌دهیم که تهدیدهایی را آشکار می‌کنند که درنتیجه‌ی این فناوری‌ها به وجود خواهند آمد.

در آوریل ۲۰۲۲، یک استارتاپ آمریکایی دو بالون هواشناسی را از مکزیک به هوا فرستاد. هدف از این آزمایش که بدون تایید مقامات مکزیکی انجام شد، خنک کردن جو با انحراف نور خورشید بود. کاهش در گرمایش حاصل را می‌شد به‌عنوان «اعتبارات خنک‌سازی» به کسانی که می‌خواهند آلودگی گازهای گلخانه‌ای را جبران کنند، فروخت.

یکی دیگر از فناوری‌های ژئومهندسی خورشیدی معروف به «مهندسی ابرهای دریایی» یا «تابناک‌تر کردن ابرهای دریایی» به دنبال ایجاد ابرهای کم ‌ارتفاع با بازتابندگی بیشتر ازطریق پاشیدن قطرات میکروسکوپی آب دریا به هوا است. از سال ۲۰۱۷ این آزمایش‌ها روی دیواره بزرگ مرجانی انجام شده است. این پروژه ازنظر مقیاس کوچک است و شامل پمپاژ آب دریا روی یک قایق و پاشیدن آن از افشانه‌ها به سمت آسمان است. به‌گفته‌ی سرپرست پروژه، دستگاه اسپری‌کننده باید ده برابر بزرگ شود و حدود ۳۰۰۰ افشانک داشته باشد تا ابرهای نزدیک را ۳۰ درصد درخشان‌تر کند.

پس از سال‌ها آزمایش، پروژه مهندسی ابرهای دریایی در دیواره بزرگ مرجانی هنوز شواهد تجربی معتبری ارائه نکرده است که نشان دهد درخشان کردن ابرها می‌تواند دمای سطح دریا را کاهش دهد یا از مرجان‌ها دربرابر سفیدشدگی محافظت کند.

اثرات مهندسی ابرهای دریایی نامشخص است. برای دیواره بزرگ مرجانی، نور خورشید کمتر و دمای پایین‌تر می‌تواند حرکت و اختلاط آب را تغییر دهد و به حیات دریایی آسیب بزند. علاوه‌بر‌این، حیات دریایی ممکن است توسط پمپ‌ها از بین برود یا آلودگی صوتی اضافی تاثیر منفی بر آن‌ داشته باشد. روی خشکی، مهندسی ابرهای دریایی ممکن است به تغییر الگوی بارندگی و افزایش شوری منجر شود و به کشاورزی آسیب بزند.

پروژه‌ای معروف به «پروژه یخ شمالگان» شامل اسپری کردن لایه‌ای از کره‌های شیشه‌ای کوچک روی مناطق بزرگی از یخ دریا برای روشن کردن سطح آن و متوقف کردن کاهش یخ است. آزمایش‌هایی روی دریاچه‌های یخ‌زده‌ی آمریکای شمالی انجام شده است و دانشمندان اخیرا نشان داده‌اند این کره‌ها درواقع مقداری از نور خورشید را جذب می‌کنند و در برخی شرایط حتی سرعت از بین‌رفتن یخ دریا را تسریع می‌کنند.

مداخله پیشنهادی دیگر پاشیدن حباب‌های کوچک یا فوم دریا برای افزایش بازتابندگی سطح آب است. این امر موجب ایجاد غلظت زیادی از مواد شیمیایی برای تثبیت حباب‌ها یا فوم در سطح دریا می‌شود که خطرات قابل‌توجهی را برای حیات دریایی، عملکرد اکوسیستم و ماهیگیری ایجاد خواهد کرد.

برخی از دانشمندانی که ژئومهندسی خورشیدی را بررسی می‌کنند، نیاز به مسیرهای خروجی را مورد بحث قرار می‌دهند؛ یعنی پایان تحقیقات زمانی که مداخله پیشنهادی ازنظر فنی غیرممکن، بسیار خطرناک یا ازنظر اجتماعی غیرقابل قبول باشد. کارشناسان متعقدند قبلا به این نقطه رسیده‌ایم.

از سال ۲۰۲۲، بیش از ۵۰۰ دانشمند از ۶۱ کشور جهان نامه سرگشاده‌ای را امضا کرده‌اند و خواستار توافق‌نامه بین‌المللی درمورد عدم استفاده از ژئومهندسی خورشیدی شده‌اند. در این نامه آمده است این فناوری‌های پرمخاطره موجب می‌شوند حواس ما از نیاز فوری به کاهش انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای پرت شود و علاوه‌بر‌این، هیچ سیستم حاکمیت جهانی برای تنظیم منصفانه و موثر اجرای آن‌ها وجود ندارد. درخواست‌ برای آزمایش فناوری‌ها در فضای باز غیرمعقول است و منابع و انرژی را از کاری که باید امروزه انجام دهیم، یعنی حذف سوخت‌های فسیلی و تسریع گذار عادلانه در سراسر جهان منحرف می‌کند.

تغییرات اقلیمی بزرگ‌ترین چالشی است که درحال‌حاضر بشریت با آن رو‌به‌رو است و واکنش‌های جهانی دربرابر آن کافی نیست. بشریت نباید به دنبال حواس‌پرتی‌های خطرناکی باشد که کمکی به مقابله با علت‌های اصلی تغییرات اقلیمی نمی‌کنند، خطرات فراوانی دارند و احتمالا اقدام اقلیمی را بیشتر به تاخیر می‌اندازند.