پادشاهی ۱۶۵ ساله نفت رو به پایان است؛ آیا بدون طلای سیاه می‌توانیم زندگی کنیم؟

بین قرن هفدهم تا بیستم، انسان‌ها میلیون‌ها نهنگ را به خاطر دستیابی به چربی کشتند. از چربی نهنگ به شکل روغن در موارد مختلفی از چراغ‌های روغن‌سوز گرفته تا روان‌کننده‌های صنعتی استفاده می‌شد.

به مدت بیش از ۱۰۰ سال، طمع شدید برای صید چربی نهنگ موجب شد نهنگ‌های آبی، نهنگ‌های گوژپشت و نهنگ‌های حقیقی اطلس شمالی به سوی انقراض کشیده شوند.

درحال‌حاضر صید تجاری نهنگ‌ها تقریبا ممنوع است. چربی نهنگ فقط در تعداد انگشت‌شماری از محصولات استفاده می‌شود و جمعیت نهنگ‌ها تاحدودی دوباره افزایش یافته است. تغییر مشابهی برای نفت در راه است، اگرچه زمان و چگونگی آن تا حد زیادی نامشخص است.

لوک کمپ، پژوهشگر مرکز مطالعات خطرات وجودی دانشگاه کمبریج در گفتگو با لایوساینس می‌گوید بهترین پیش‌بینی‌کنندگان به همراه یادگیری ماشین فقط در پیش‌بینی رویدادهای ژئوپلیتیکی یک سال آینده دقیق هستند. در بهترین حالت، ما تصویری کلی از کنار گذاشتن نفت و استفاده از انرژی‌های دیگر داریم.

دیوید مک دونالد، استاد زمین‌شناسی نفت در دانشگاه آبردین می گوید صنعت صید نهنگ مثال خوبی است. صنعت صید نهنگ بسیار بزرگ بود، اما در طول چندین دهه سرانجام زوال آن اجتناب‌ناپذیر بود.

انسان‌ها چندین هزار سال است از نفت استفاده می‌کنند. در حدود ۴۰ هزار سال پیش، مردم منطقه‌ای که اکنون سوریه است، از بیتومن  یا قیر (از محصولات جانبی نفت خام) برای چسباندن دستگیره‌ها به ابزارهای خود استفاده می‌کردند. اگر ۳۵۰۰ سال جلوتر برویم، مردم بین‌النهرین از همین ماده چسبناک برای ضدآب کردن قایق‌های خود استفاده می‌کردند. بابلی‌ها از آن برای ساختن باغ‌های معلق و مصری‌ها از آن برای مومیایی کردن استفاده می‌کردند.

در چین، مردم از ۵۰۰ سال پیش از میلاد، نفت خام و گاز را برای تامین گرما و نور می‌سوزاندند. در قرن چهارم پس از میلاد، مردم چین برای دستیابی به این منابع طبیعی حفاری می‌کردند و به کمک لوله‌های بامبو آن‌ها را انتقال می‌دادند.

در سال ۱۸۵۹، ادوین دریک موفق شد در پنسیلوانیا از عمق ۲۱ متری زمین نفت استخراج کند و بدین ترتیب صنعت نفت ایالات متحده متولد شد. البته چینی‌ها بیش از ۱۵۰۰ سال قبل از روش مشابه اما ساده‌تری برای استخراج نفت استفاده کرده بودند.

نفت خام که از زنجیره‌های ساده کربن و هیدروژن تشکیل شده است، از بقایای جانوران و گیاهانی به وجود می‌آید که کف باتلاق‌ها، دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها ته‌نشین می‌شوند. طی میلیون‌ها سال، لایه‌هایی از ماسه و سنگ این بقایا را پوشانده و گرما و فشار شدید آن‌ها را به نفت و گاز طبیعی تبدیل می‌کند.

اگر همین فردا نفت ناپدید شود، با توقف صنایع کشتیرانی و هوانوردی تجارت جهانی نیز متوقف خواهد شد. امنیت غذایی به خطر خواهد افتاد و نفتی برای تامین انرژی کشاورزی در مقیاس بزرگ یا بسته‌بندی برای تازه نگه داشتن مواد غذایی وجود نخواهد داشت. مراقبت‌های پزشکی بدون تجهیزات استریل مورد نیاز در بیمارستان‌ها نسل‌ها به عقب بازخواهد گشت. پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر بدون اجزای مورد نیاز برای ساخت پنل‌های خورشیدی یا توربین‌های بادی متوقف خواهد شد.

البته گذار ما از نفت و روی آوردن به انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار آرام‌تر از سناریویی خواهد بود که توصیف شد. بسیاری از کشورهای جهان تا حد زیادی استفاده از نفت را برای تامین برق متوقف کرده‌اند.

ظهور وسایل نقلیه برقی موجب کاهش بزرگ بعدی در مصرف نفت خواهد شد. طبق گزارش آژانس بین‌المللی در سال ۲۰۱۸، درحال‌حاضر تقریبا ۵۰ درصد از مصرف جهانی نفت خام مربوط به وسایل نقلیه جاده‌ای است. اما این درصد در دهه‌های آینده به شدت کاهش خواهد یافت. 

هوانوردی نیز تا حد زیادی به نفت به‌عنوان سوخت متکی است. هواپیماها چندین دهه عمر می‌کنند و هزینه ساخت آن‌ها بسیار بالا است. اما فناوری در این بخش به سرعت درحال پیشرفت است. هواپیماهای جدید ازنظر مصرف سوخت نسبت به هواپیماهای ۴۰ سال پیش بازده بسیار بالاتری دارند. این صنعت قصد دارد تا سال ۲۰۵۰ به انتشارات خالص صفر برسد.

سوخت‌های پایدار هوانوردی (SAFs) کلید حذف نفت خواهد بود. این سوخت‌های زیستی از مواد خام مورد استفاده برای فرایندهای صنعتی ازجمله زباله‌ها، زیست‌توده، پسماندهای روغن پخت‌وپز و چربی حیوانی به دست می‌آیند.

سوخت‌های پایدار هوانوردی مزیت اضافه‌ی سازگاری با موتورهای هواپیماهای کنونی را دارند و می‌توانند تا ۵۰ درصد با سوخت مرسوم جت ترکیب شوند. طبق تخمین‌ها، چنانچه تا سال ۲۰۵۰ انتشارات کربنی را به شدت کاهش دهیم، سوخت‌های پایدار هوانوردی بین ۳۰ تا ۴۵ درصد از سوخت‌های هوانوردی را تشکیل خواهد داد.

حدود ۹۰ درصد تجارت جهانی توسط صنعت کشتیرانی بین‌المللی انجام می‌شود  و درحال‌حاضر بیش از ۱۰۵ هزار کشتی تجاری در اقیانوس‌ها رفت‌وآمد می‌کنند و حدود ۵ درصد از مصرف نفت مربوط به این بخش است.

بدون کشتی‌هایی که کالاها را به سراسر جهان می‌رسانند، نیمی از مردم جهان از گرسنگی خواهند مرد و نیمی یخ خواهند زد. مشکل این صنعت این است که به سادگی نمی‌توانید سوخت را تغییر دهید.

فردریک بائر، مدرس دانشگاه لوند سوئد که روی نوآوری‌های کم‌کربن در انرژی و سیستم‌های صنعتی مطالعه می‌کند، فکر نمی‌کند صنعت کشتیرانی بتواند به زودی نفت را کنار بگذارد.

هیدروژن از سوخت‌های جایگزین بالقوه است. کشتی‌ها می‌توانند با سلول‌های سوختی هیدروژنی بهینه‌سازی شوند، اما این استراتژی با مشکلاتی همراه است. برای مثال، برای اینکه سوخت مایع بماند، باید در دماهای بسیار پایین ذخیره شود. علاوه‌بر‌این، تراکم انرژی سوخت هیدروژن پایین است و این امر فضای مورد نیاز برای ذخیره‌سازی سوخت در کشتی را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر هیدروژن خاصیت انفجاری بالایی دارد.

کشتی‌های هیدروژنی هنوز در مراحل اولیه خود هستند. اولین کشتی‌های کوچک درحال آزمایش این فناوری هستند اما کشتی‌های  اقیانوسی بزرگ باری هیدروژن‌سوز هنوز در مرحله طراحی قرار دارند. به‌گفته‌ی کارشناسان، بخش حمل‌ونقل دریایی احتمالا تا دهه‌ها به مصرف نفت ادامه خواهد داد.

پلاستیک‌های یک‌بار مصرف درحال پر کردن زمین هستند. صدها سال طول می‌کشد تا این محصولات تجزیه شوند و آنگاه به میکروپلاستیک‌هایی تبدیل می‌شوند که حیات اقیانوسی را خفه می‌کنند، قله کوه‌ها را آلوده می‌کنند و درون بدن ما نیز جمع می‌شوند.

مک‌دونالد می‌گوید استفاده از پلاستیک از بسیاری جهات خطرناک‌تر از سوختن هیدروکربن‌ها است. اگر انسان همین امشب از روی زمین محو شود، ۱۰۰۰ سال دیگر سطح کربن‌دی‌اکسید به حد طبیعی برخواهد گشت‌، اما پلاستیک‌ها برای میلیون‌ها سال در اقیانوس و خاک باقی خواهند ماند.

پلاستیک مصنوعی از نفت ساخته می‌شود و تولید آن ارزان است. حدود ۱۲ درصد از نفت استخراج شده به صنعت پتروشیمی می‌رود که پلاستیک، کود، پوشاک، تجهیزات پزشکی، مواد شوینده و لاستیک را تولید می‌کند. این روند رو به رشد است: تحت سیاست‌های کنونی، استفاده جهانی از پلاستیک تا سال ۲۰۶۰ سه برابر خواهد شد.

در محیط بیمارستان، پلاستیک در سرنگ‌های یکبار مصرف، کیسه‌های تزریق، کاتترها، دستکش‌ها و پوشش روی تخت به کار می‌رود. علت استفاده از پلاستیک برای ساخت این تجهیزات فقط  آن نیست که پلاستیک ارزان، بادوام و انعطاف‌پذیر است. پلاستیک همچنین استریل است که به جلوگیری از گسترش عفونت‌ها نیز کمک می‌کند.

در‌حال‌حاضر، پلاستیک‌های اولیه بسیار ارزان هستند و بنابراین جایگزین‌های غیرنفتی نمی‌توانند از نظر قیمت با آن‌ها رقابت کنند. پلاستیک‌های زیستی که از محصولات زراعی ساخته می‌شوند، می‌توانند از راه‌حل‌های این مشکل باشند. اما داستان سوخت‌های زیستی هشداری دراین‌باره است.

اکنون مزارع سویا بخش زیادی از زمین‌های کشاورزی ایالات متحده را اشغال کرده‌اند و یکی از دلایل آن استفاده ار روغن سویا به‌عنوان سوخت زیستی است. مک دونالد می‌گوید: «ما مقدار محدودی زمین کشاورزی داریم. اگر بخش زیادی از آن را به سوخت‌ها اختصاص دهیم، تغذیه مردم را چه کار کنیم؟»

مک‌دونالد می‌گوید علت سقوط صنعت نفت این موضوع نخواهد بود که مقدار آن تمام می‌شود، چرا که هنوز نفت زیادی وجود دارد. اما در برخی مواقع، فناوری‌های انرژی پاک چنان ارزان می‌شوند که حفاری و استخراج نفت صرفه‌ی اقتصادی نخواهد داشت.

اولین روشی که به تدریج حذف می‌شود، حفاری در مناطق تصادفی است که وجود ذخایر نفت در آن اثبات نشده است. اگر به نفت دست پیدا نکنید، این روش بسیار پرهزینه و خطرناک خواهد بود. حتی حفاری چاه‌های جدید در مناطقی با ذخایر شناخته‌شده نفت بسیار پرهزینه است: شرکت‌ها ده‌ها تا صدها میلیون دلار خرج می‌کنند تا تاسیسات حفاری را راه‌اندازی کنند و پس از آن سال‌ها طول می‌کشد تا به سود دست پیدا کنند.

برخی از کارشناسان امیدوارند مصرف جهانی نفت تا سال ۲۰۶۵ تا ۹۵ درصد کاهش پیدا کند، اما مک‌دونالد کاهش نامحسوس‌تری را پیش‌بینی می‌کند و می‌گوید مصرف جهانی نفت ممکن است تا سال ۲۰۵۰ به یک چهارم برسد.

برخی نیز نمی‌توانند آینده پس از نفت را تصور کنند. کوین بوک، مدیرعامل شرکت پژوهشی ClearView که روندهای انرژی را بررسی می‌کند، می‌گوید هوش مصنوعی و ژئومهندسی استخراج و پالایش نفت را تغییر خواهند داد، اما نفت تا وقتی فناوری تازه‌ای ظاهر نشود که آن را کاملا منسوخ کند، همچنان باقی خواهد مانند.

اما تلاش برای کربن‌زدایی به این معنا است که نفت درنهایت به تاریخ خواهد پیوست و درنهایت فقط در موارد معدودی از آن استفاده می‌شود. طی ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده دکل‌های حفاری و میدان‌های حفاری ممکن است فقط به موزه‌هایی از معادن متروکه و شهر ارواح تبدیل شوند که گردشگران را به سمت خود بکشند و یادآور اقتصاد متکی بر نفت گذشته باشند.