گرما فقط در شهر شما بی‌سابقه نیست؛ رکورد دما در کل جهان درحال شکسته‌شدن است

کمتر از یک ماه از شروع تابستان می‌گذرد، با این حال، بیشتر مردم دنیا در حال تجربه‌ی موج بسیار شدیدی از گرما هستند. امروزه امواج بسیار خطرناکی از هوای گرم، نیم‌کره شمالی و بیشتر نقاط جهان را فرا گرفته است. سال ۲۰۲۳، عنوان داغ‌ترین سال در دو هزار سال گذشته را به خود اختصاص داده بود، اما امواج گرمای شدید اخیر احتمالاً می‌تواند رکورد گرمای سال گذشته را نیز بشکند.

صادق ضیائیان، رییس مرکز ملی پیش‌بینی و مدیریت بحران وضع هوای سازمان هواشناسی کشور، به‌تازگی اعلام کرد که شهر شبانکاره، واقع در شهرستان دشتستان استان بوشهر، با ۵۴٫۲ درجه سانتی‌گراد، رکورد گرم‌ترین شهر ایران را به خود اختصاص داده است و دمای هوای تهران نیز به زودی، از مرز ۴۰ درجه سانتی‌گراد گذر می‌کند.

علاوه بر شبانکاره، شهر‌های آب‌پخش در دشتستان بوشهر با دمای ۵۲٫۶ درجه، برازجان، بخش مرکزی شهرستان دشتستان با ۵۱٫۲ درجه، خورموج در بوشهر با ۵۰٫۷ درجه، اهرم در بوشهر با ۵۰٫۲ درجه و امیدیه در خوزستان با دمای ۵۰٫۲ درجه بالای صفر، دیگر رکورددارهای گرم‌ترین شهرهای ایران هستند. اهواز با ۴۸٫۷ درجه و قم با ۴۳٫۴ درجه، گرم‌ترین مراکز استان‌ها بوده‌اند.

سازمان هواشناسی کشور گزارش می‌دهد که بر اساس پیش‌بینی این سازمان، تا شنبه ۲۳ تیر، تعداد بسیاری از ایستگاه‌های استان خوزستان، دمای بالای ۵۰ درجه را ثبت خواهند کرد. این وضعیت برای جنوب استان ایلام نیز انتظار می‌رود.

صدور هشدار قرمز برای وضعیت آب‌و‌هوایی در شرایط مخاطره‌آمیز، یعنی شهروندان برای جلوگیری از گرمازدگی، باید از تردد در ساعت‌های گرم روز بپرهیزند و برای محافظت از محصولات کشاورزی و پیشگیری از خسارات احتمالی نیز به دنبال راهکارهای لازم باشند. همچنین، در ساعت‌های اوج مصرف، در مصرف آب و برق صرفه‌جویی کنند.

اما فقط کشور ما نیست که با امواج گرمای شدید دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. گرمای شدید اوایل تابستان ۲۰۲۴، بیشتر نقاط سیاره را نشانه گرفته است. براساس گزارش سرویس تغییرات اقلیمی کوپرنیک اتحادیه‌ی اروپا، ۱۳ ماه گذشته، در سطح جهانی گرم‌ترین دمای ثبت‌شده در آن ماه را تجربه کرده است. برای مثال، ماه ژوئن نه تنها گرم‌ترین ماه در سال گذشته، بلکه گرم‌ترین ماه ژوئن تاریخ نیز بوده است.

سرویس کوپرنیک هشتم ژوئیه (۱۸ تیر) گزارش داد که میانگین دما در ۱۲ ماه گذشته، حداقل ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از میانگین دمای دوران پیشا‌صنعتی (۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰) بوده است. شاید مفهوم آستانه گرمایش ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد آن‌قدرها هم محسوس نباشد. بنابراین، بیایید نگاه دقیق‌تری به معنای آن داشته باشیم.

کشورهای سراسر جهان در پیمان اقلیمی پاریس، توافق کردند که گرمایش زمین را در محدوده‌ی دمایی پایین‌تر از ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد حفظ کنند. با این حال، توافق به میانگین تغییرات دمایی در دوره‌ای ۳۰ ساله اشاره داشت. میانگین ۳۰ ساله، برای محدودسازی آثار نوسانات طبیعی سالیانه به کار می‌رود.

با روند کنونی، زمین در یک سال از آستانه گذر کرده است. این امر بسیار نگران‌کننده است و به نظر می‌رسد که جهان در صورت ادامه‌ی این مسیر، در عرض ۱۰ سال از آستانه‌ی میانگین ۳۰ ساله‌ی ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد عبور می‌کند.

اما امواج گرمای شدید که پیش از زمان معمول بیشتر نقاط دنیا را در بر گرفته، فقط بخشی از روند گرمایشی است که توسط انسان‌ها تشدید می‌شود و زندگی را در سراسر جهان به خطر می‌اندازد.

گرمای بی‌سابقه سال ۲۰۲۴، کشورهای مختلف در قاره‌های آسیا، آمریکا، آفریقا و اروپا را فرا گرفته است. در مکزیک و آمریکای مرکزی، هفته‌ها گرمای پایدار از بهار ۲۰۲۴ شروع شد. این گرما با خشکسالی‌های طولانی مدت همراه بود و به کمبود شدید آب و مرگ ده‌ها نفر منجر شد.

گرمای شدید امسال در عربستان سعودی نیز به وقوع فاجعه‌ای غم‌انگیز ختم شد، زیرا بیش از هزار نفر که در حال زیارت حج بودند، از حال رفتند و برخی نیز جان باختند. دمای هوای مسجد‌الحرام در مکه در روز ۱۷ ژوئن، به ۵۱٫۸ درجه سانتی‌گراد رسید.

بیمارستان‌های کراچی پاکستان، پس از هفته‌ها تحمل گرمای شدید، دائماً قطعی برق و کمبود آب را تجربه می‌کنند. هند نیز برای چندین روز در ماه‌های آوریل و مه، با دمایی حدود ۴۸٫۹ درجه سانتی‌گراد مواجه شد؛ گرمای هند میلیون‌ها نفر را تحت‌تأثیر قرار داد که بسیاری از آن‌ها از تهویه‌کننده‌های مطبوع هوا برخوردار نبودند.

در یونان، دمای هوا برای چندین روز در ژوئن به بیش از ۳۷٫۸ درجه سانتی‌گراد بود. چندین گردشگر پس از کوهپیمایی در گرما و رطوبت خطرناک، جان خود را از دست دادند یا دچار حوادث مرگبار شدند.

ژاپن نیز برای توکیو و بیش از نیمی از استان‌های دیگر، هشدار گرمازدگی صادر کرده است. زیرا دمای هوای این کشور در اوایل ژوئیه به بالاترین حد خود رسید.

اگرچه امواج گرما بخشی طبیعی از اقلیم است، شدت و وسعت امواج گرمای سال ۲۰۲۴ تاکنون، نشان می‌دهد که علت این گرمای شدید، فقط آغاز «تابستان» نیست.

امواج گرمای بی‌سابقه‌ی اخیر در اقلیمی اتفاق می‌افتد که دمای جهانی در آن نسبت به پیش از انقلاب صنعتی، یعنی زمانی که انسان شروع به انتشار مقادیر زیادی گازهای گلخانه‌ای در جو کرد، ۱٫۲ درجه‌ سانتی‌گراد (با توجه به میانگین ۳۰ ساله) بیشتر است.

اختلاف دمای یک تا دو درجه در محیط‌های درونی، مثلا وقتی از اتفاقی به اتاقی دیگر می‌روید، احتمالا چندان چشمگیر نیست؛ اما حتی کسری از چنین اختلافی در سطح جهانی، تفاوت بسیار بزرگی ایجاد می‌کند.

برای مثال، در دوران اوج آخرین عصر یخبندان، یعنی حدود ۲۰ هزار سال پیش، شمال شرقی ایالات متحده زیر هزاران متر یخ مدفون بود. اما در آن زمان میانگین دمای جهانی فقط حدود ۶ درجه سانتی‌گراد سردتر از زمان حال بود. بنابراین، جای تعجب نیست که گرمایش ۱٫۲ درجه سانتی‌گرادی کنونی، آب‌وهوا را به سرعت تغییر داده است.

تابستان سال ۲۰۲۴ احتمالاً یکی از گرم‌ترین تابستان‌های تاریخ است، اما در عین حال، مهم است که بدانیم ممکن است در مقایسه با تابستان‌های آینده، یکی از سردترین تابستان‌ها باشد.

افزایش گرما برای جوامعی که به طور ویژه در برابر گرما آسیب‌پذیر هستند، مانند کودکان خردسال، بزرگسالان مسن‌تر و کارگران فضای باز، به معنی خطر بیشتر است. اقشار کم‌درآمدی که ممکن است تهویه‌کننده‌های مطبوع هوا و مقرون‌به‌صرفه در دسترسشان نباشد، یا مستأجرانی که اغلب از امکانات سرمایشی و گرمایشی مناسبی برخوردار نیستند، با شرایط خطرناک‌تری مواجه خواهند شد.

چهارشنبه ۲۰ تیر، همزمان با صدور هشدار ورود موج گرمای بسیار شدید به کشور توسط سازمان هواشناسی، مسئولان محلی در استان‌های سمنان، کرمانشاه، اصفهان، یزد، سیستان‌و‌بلوچستان، لرستان، قم، همدان، مرکزی و خوزستان، اعلام کردند که مراکز اداری به علت گرمای شدید در روزهای چهارشنبه و پنج‌شنبه تعطیل و یا دورکار شده‌اند، یا ساعت کاری آن‌ها کاهش یافته است.

تصور آینده در جهانی درگیر با گرمایش زمین، بسیار دلهره‌آور است. با این حال، در حالی که کشورها برای دستیابی به اهداف توافق‌نامه پاریس هیچ عجله‌ای ندارند، پیشرفت‌هایی نیز حاصل شده است. برای مثال، در ایالات متحده، قانون کاهش تورم ۲۰۲۲ این توانایی را دارد که انتشار گازهای گلخانه‌ای ایالات متحده را تا سال ۲۰۳۵، تقریباً به نصف کاهش دهد.

تغییر سیستم‌های تهویه‌ی مطبوع به پمپ‌های حرارتی و سیستم‌های زمین گرمایی، نه تنها می‌تواند انتشار سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد، بلکه سرمایش را نیز با هزینه‌ی کمتری فراهم می‌کند. هزینه‌ی انرژی‌های تجدیدپذیر همچنان در حال کاهش است و بسیاری از کشورها، در حال افزایش دغدغه‌مندی‌ و دریافت حمایت‌های سیاسی هستند.

اگر کشورها، شرکت‌ها و مردم در همه‌ی نقاط دنیا با فوریت در این زمینه اقدام کنند، انسان می‌تواند برای محدودسازی گرمایش زمین در آینده، قدم‌های بسیاری بردارد.

کاهش سریع انتشار سوخت‌های فسیلی، می‌تواند به جلوگیری از آینده‌ای گرم‌تر با امواج شدید گرما و خشک‌سالی‌های بدتر کمک کند، در حالی که مزایای دیگری از جمله بهبود سلامت عمومی، ایجاد شغل و کاهش خطرات برای اکوسیستم‌ها را نیز فراهم خواهد کرد.