آیا حیوانات هم با یکدیگر دوست می‌شوند؟

در سال ۲۰۲۰ ویدئویی از تعامل غیرعادی بین یک گورکن و یک کایوت در اینترنت وایرال شد. این ویدئو که در کوه‌های سانتاکروز کالیفرنیا ضبط شده بود، دو حیوان را نشان می‌داد که وارد زیرآبگذری می‌شدند تا از زیر بزرگراه عبور کنند. کایوت درحالی‌که دمش را تکان می‌داد، به سمت گورکن رفت، سپس از آن دور ‌شد و صبر کرد تا گورکن دنبالش برود. گورکن با عجله خود را به او رساند و آن‌ها با هم وارد تونل شدند.

رفتار بازیگوشانه گورکن و کایوت نشان می‌دهد آن دو با هم ارتباط دوستانه‌ای دارند. اما آیا حیوانات می‌توانند مانند انسان‌ها با هم دوست شوند؟

به‌نوشته‌ی لایوساینس، در بسیاری از گونه‌های جانوران اجتماعی، رفتارهای خاصی مشاهده می‌شود که نشان می‌دهد آن‌ها می‌توانند به برخی از اعضا نزدیک‌تر باشند (علاوه بر خویشاوندان نزدیک یا جفت خود).

دلفین‌های نر که با استفاده از اسفنج‌های دریایی غذا می‌خورند با نرهایی همراه می‌شوند که رفتار غذایابی مشابهی دارند. فیل‌ها نیز برای فیل‌های آشنا از خوشامدگویی‌های خاصی استفاده می‌کنند. نخستی‌ها روابط صمیمانه خود با اعضای غیرخویشاوند را ازطریق تمیز کردن بدن دیگری نشان می‌دهند. کلاغ‌ها برخی از اعضای گروه خود را نظافت می‌کنند و با منقار خود پرهای آن‌ها را مرتب می‌کنند.

دِلفین دی مور، پژوهشگر اکولوژی رفتاری در دانشگاه اکستر در بریتانیا می‌گوید برای حیوانات بسیار اجتماعی، روابط با سطوح متفاوت اعتماد و صمیمیت تعریف می‌شود و اعتماد زمانی ایجاد می‌شود که تعاملات مثبت مکرری وجود باشد. اگر حیوانات بتوانند پیوندهای پایدار، طولانی‌مدت و سودمند برای دو طرف ایجاد کنند (ویژگی‌هایی که در روابط دوستانه انسان ها یافت می‌شود)، پس ما شاهد دوستی در سلسله حیوانات هستیم.

به‌گفته‌ی کاترین کراکفورد، مدیر تحقیقات در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNRS)، دانشمندانی که نخستی‌سانان را مطالعه می‌کنند، دریافته‌اند مواد شیمیایی عصبی نقش مهمی در تقویت چنین پیوندهایی دارند. در نخستی‌سانان رفتار نظافت موجب آزاد شدن هورمون اکسی‌توسین می‌شود که سپس مرکز پاداش را در مغز فعال می‌کند و سیستم بازخورد مثبتی ارائه می‌دهد که احتمال تکرار رفتار نظافت دیگری را افزایش می‌دهد.

نظافت کردن دوستان همچنین سطح کورتیزول (هورمونی که با استرس مربوط است) را کاهش می‌دهد. درمقابل، وقتی میمون‌های انسان‌نما یکی از اعضای گروه را نظافت می‌کنند که با آن‌ها پیوندی ندارد، سطح کورتیزول آن‌ها تغیری نمی‌کند. به‌نظر می‌رسد مزایای فیزیولوژیکی یادشده را از انجام کاری همچون نظافت به‌طورخاص با فردی که با او پیوند دارید، به دست می‌آورید.

دانشمندان در ابتدا دوستی متقابل را نخستی‌سانان گزارش کردند، اما در طول چند دهه گذشته شواهد زیادی از روابط دوستانه و مزیت‌های آن در پستانداران دیگر نیز به دست آمده است. آن‌هایی که موفق به حفظ این روابط قوی می‌شوند، درنهایت بیشتر عمر می‌کنند، فرزندان بیشتری دارند و ویژگی‌های مرتبط با استرس کمتری را نشان می‌دهند.

نهنگ‌های قاتل غذا و همچنین اطلاعات مربوط به محل پیدا کردن غذا را با هم به اشتراک می‌گذارند.  احتمال مرگ ارکاهایی که ارتباطات قوی‌تری در گروه خود دارند، هنگام کمبود منابع کمتر است. کفتارهایی که دوستان بیشتری دارند، به موفقیت بیشتری در گروه خود دست پیدا می‌کنند، زیرا در چالش‌های اجتماعی از حمایت برخوردار هستند.

در میان شامپانزه‌ها، پیوندهای دوستی می‌تواند آنقدر قوی باشد که اگر مادری بمیرد و فرزند خردسال او تنها بماند، یکی از دوستان نر و ماده مادر آن فرزند را قبول خواهد کرد. بزرگ کردن خردسال برای والد جدید خصوصا اگر شامپانزه پذیرنده فرزند، نر باشد، هزینه دارد. راکفورد توضیح می‌دهد: «سرعت کلی زندگی او کم می‌شود. او باید شامپانزه جوان را حمل کند و با سرعت او حرکت کند و شب‌ها لانه خود را با او به اشتراک بگذارد و نمی‌تواند به راحتی در تعاملات گروهی یا تهاجمی با دیگران شرکت کند.»

اعتماد متقابل می‌تواند بین گونه‌ها نیز رخ دهد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۲ نشان داد شامپانزه‌ها و گوریل‌های وحشی در کنگو می‌توانند از سد گونه عبور کرده و روابط دوستانه‌ای ایجاد کنند که می‌تواند ۲۰ سال یا حتی بیشتر پابرجا باشد.

در برخی موارد، دوستی میان حیوانات با دخالت انسان شکل می‌گیرد. گربه‌ها و سگ‌هایی که در یک خانه نگهداری می‌شوند، معمولا روابط نزدیکی با هم ایجاد می‌کنند. در باغ وحشی خصوصی در بلژیک پس از اینکه نگهبانان باغ وحش زیستگاه‌های حیوانات را با هم ترکیب کردند، خانواده‌ای از اورانگوتان‌ها با سمورها دوست شدند.

در مکزیک نیز شیر و سگی که با هم بزرگ شده بودند (شیر به شکل غیرقانونی به‌عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌شد) پس از اینکه هر دو به مرکز نجات حیوانات برده شدند، همچنان ارتباط نزدیک خود را حفظ کردند.

درحالی‌که نمایش رفاقت بازیگوشانه بین گورکن و کایوت در کالیفرنیا قبلا مشاهده نشده بود، چنین روابط بین گونه‌ای ممکن است در طبیعت رایج باشد. وجود اطلاعات بیشتر در مورد دوستی حیوانات در برخی از گروه‌ها همچون نخستی‌ها، فیل‌ها و دلفین‌ها به این دلیل است که رفتار اجتماعی آن‌ها برای چندین دهه بررسی شده است. این درحالی است که برخی از حیوانات از این نظر به خوبی مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند.

شواهد دوستی در حیوانات (به ویژه نخستی‌سانان) بینش‌هایی درمورد تکاملی که در انسان‌ها توانایی ایجاد روابط دوستانه را ایجاد کرد، ارائه می‌کند. آخرین جد مشترک ما با میمون‌ها حدود ۲۵ میلیون سال پیش زندگی می‌کرد، بنابراین مکانیسم‌های شیمی اعصاب پشت‌صحنه دوستی انسان و رفتارهای مرتبط با آن میلیون‌ها سال وجود داشته است.

کراکفورد می‌گوید مکانیسم‌های عصبی ایجاد روابط دوستانه در میان حیوانات عمیق و قدیمی هستند. در روزگار ما، جایی که افراد ممکن است چیزهای دیگری مانند شهرت، پول یا کلیک را به دوستی ترجیح دهند، بهتر است فراموش نکنیم بخشی از ما برای داشتن دوستان طراحی شده است و اگر بتوانیم دوستانی داشته باشیم و درمورد دوستان خود جدی باشیم، عمر طولانی‌تری خواهیم داشت، سالم‌تر خواهیم زیست و استرس کمتری خواهیم داشت.