رکوردشکنی بی‌وقفه گرما در ۱۳ ماه گذشته به پایان رسید؛ اما گرمایش جهانی همچنان پابرجا است

از ژوئن ۲۰۲۳ (اواسط خرداد ۱۴۰۲) تا ژوئن ۲۰۲۴ (اواسط خرداد ۱۴۰۳)، میانگین دمای هوا و دمای سطح آب اقیانوس‌ها، به میزان یک‌چهارم درجه‌ی سانتی‌گراد، بالاتر از تمامی رکوردهایی بود که تا همین چند سال پیش به ثبت رسیده بود. اما این گرمایش پیوسته سرانجام ماه گذشته به پایان رسید. بر اساس گزارش سرویس تغییرات اقلیمی کوپرنیک اتحادیه اروپا، دمای هوا در ژوئیه ۲۰۲۴ (اواسط تیر ۱۴۰۳) با تفاوت دمای ۰٫۰۴ درجه سانتی‌گرادی، کمی خنک‌تر از ژوئیه‌ی سال قبل بود.

ژوئیه سال ۲۰۲۳ نیز به نوبه خود، ۰٫۲۸ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از رکورد داغ‌ترین ژوئیه در سال ۲۰۱۹ بود، بنابراین جهش چشمگیر دما در سال گذشته، همچنان به طور کامل فروکش نکرده است. بالاترین دمای ثبت‌شده جهانی در دسامبر ۲۰۲۳ بود که ۱٫۷۸ درجه سانتی‌گراد بالاتر از میانگین دمای پیش‌اصنعتی برای ماه دسامبر و ۰٫۳۱ درجه سانتی‌گراد گرم‌تر از رکورد پیشین خودش بود.

گرمایش جهانی در دهه‌های اخیر، به طور مداوم رکوردهای میانگین دمای جهانی را شکسته است، اما شکستن این رکوردها به میزان یک‌چهارم درجه سانتی‌گراد در عرض چندین ماه، امری رایج نیست. حتی پایان این دوره‌ی گرما نیز از تهدیدهای روزافزون تغییرات اقلیمی نمی‌کاهد.

اما علت دوره‌های گرمای بی‌سابقه چه بود؟ چندین عامل مختلف دست به دست هم دادند تا رکورد دمای جهانی را بشکنند، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین این عوامل، تغییرات اقلیمی است که عمدتاً از سوزاندن سوخت‌های فسیلی ناشی می‌شود.

امروزه برای سنجش و مقایسه میزان گرمایش جهانی، از دمای معمول زمین در ۱۵۰ سال پیش استفاده می‌شود. دوره‌ی مرجع، بازه‌ی بین سال‌های ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ است. در این دوره، بیشتر گازهای گلخانه‌ای مرتبط با صنعتی‌شدن جهانی که حرارت موجود در اقیانوس و جو زمین را افزایش می‌دهند، هنوز منتشر نشده بودند.

ژوئیه سال ۲۰۲۴ به میزان ۱٫۴۸ درجه سانتی‌گراد، گرم‌تر از ژوئیه‌ای معمول در دوران پیش‌صنعتی بود که از این میزان، حدود ۱٫۳ درجه سانتی‌گراد به روند کلی گرمایش جهانی در دهه‌های گذشته مربوط می‌شود. با تداوم این روند، افزایش دما حداقل تا زمانی که بشر تغییرات اقلیمی را با نگه‌داشتن سوخت‌های فسیلی در زیر زمین، تثبیت کند، ادامه خواهد یافت. اما گرمایش جهانی به طور پیوسته و بدون نوسان رخ نمی‌دهد. مانند نرخ قیمت‌ها در بازار مسکن، روند کلی گرمایش نیز به شکلی صعودی پیش می‌رود، اما نوساناتی نیز در طی این راه دیده می‌شود.

فاز گرمای ال‌نینو که از یک سال پیش شروع به فعالیت کرد و در پایان سال ۲۰۲۳ به اوج خود رسید، اکنون به سمت شرایط خنثی پیش می‌رود. به همین دلیل است که رکوردشکنی‌ها اکنون به پایان رسیده است.

ال‌نینو در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ قوی بود، اما آن‌قدرها هم شدت نداشت که به عنوان تنها عامل، موج بی‌سابقه‌ی گرما و افزایش میانگین دمای جهانی در سال گذشته را کاملاً توضیح دهد. تأثیر دقیق سایر عوامل، هنوز به طور کامل آشکار نشده است.

می‌دانیم که سهم کوچکی از مسئولیت گرمایش نیز بر عهده‌ی خورشید است که در حال حاضر، در فاز چرخه‌ی ۱۱ ساله خورشیدی قرار دارد. این وضعیت بدین معنی است که خورشید، در این دوره کمی بیشتر از همیشه انرژی‌اش را به سمت زمین ساطع می‌کند.

یکی از عوامل دیگر، گاز گلخانه‌ای متان است که در کنار دام‌ها و زمین‌های مرطوب، به عنوان یکی از محصولات جانبی صنعت سوخت‌های فسیلی شناخته می‌شود. غلظت متان در هوا در دهه‌ی گذشته، با سرعتی بیشتر از دهه‌ی قبلی‌اش افزایش یافته است.

همچنین، دانشمندان در حال ارزیابی تأثیر اقدامات پاکسازی آلودگی هوا بر افزایش گرمای زمین هستند، زیرا برخی از آلاینده‌های هوا، می‌توانند نور خورشید را منعکس کنند و بر تشکیل ابرها تاثیر بگذارند.

تابستان ۲۰۲۳ در سطح اقیانوس‌های جهان، برای مرجان‌ها و زیست‌بوم‌های اطراف آن‌ها، تابستانی ویرانگر بود. فاجعه‌ی گرمای بی‌سابقه در طی تابستان نیم‌کره‌ی جنوبی، با سفیدشدگی شدید مرجان‌ها در دیواره بزرگ مرجانی استرالیا همراه شد. در حالی که در سال‌های ال‌نینو معمولاً شاهد رویدادهای مرگ‌و‌میر انبوه در مرجان‌های سراسر جهان هستیم، روند تغییرات اقلیمی زمینه‌ای نیز به عنوان تهدیدی طولانی‌مدت شناخته می‌شود، زیرا مرجان‌ها در حال تلاش هستند تا با افزایش شدید دما سازگار شوند.

سناریوی معقول بر این اساس بنا شده است که دمای جهانی، برای چند سال در سطحی حدود ۱٫۴ درجه سانتی‌گراد نوسان خواهد داشت. تا اینکه رویداد بزرگ ال‌نینوی بعدی، شاید در اوایل دهه ۲۰۳۰، میانگین دمای جهان را به دمایی بالاتر از ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد افزایش دهد.

توافق پاریس در مورد تغییرات اقلیمی، جهان را متعهد کرده است که تمام تلاش خود را برای محدودسازی گرمایش جهانی به ۱٫۵ درجه سانتی‌گراد، به کار ببرد؛ زیرا انتظار می‌رود که آثار تغییرات اقلیمی فراتر از سطح فعلی شتاب یابد.

خبر خوب این است که هم‌اکنون، تغییر جهت از سوخت‌های فسیلی، در بخش‌هایی مانند تولید برق آغاز شده است. برای تولید برق، انرژی‌های تجدیدپذیر بخش رو‌به‌رشدی از تقاضای فزاینده را تأمین می‌کنند. اما جایگزینی سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های تجدیدپذیر، با سرعت چشمگیری پیش نمی‌رود. دستیابی به اهداف اقلیمی، با بهره‌برداری کامل از زیرساخت‌های موجود سوخت‌های فسیلی سازگار نیست. بااین‌حال، سرمایه‌گذاری در سکوهای نفتی و میادین گازی نیز همچنان به راه خود ادامه می‌دهد.

سرخط‌های خبری درباره‌ی موج گرمای بی‌سابقه‌ی جهانی، احتمالاً دوباره باز خواهند گشت. اما در تداوم وضعیت موج گرمای شدید برای همیشه، هیچ الزامی وجود ندارد. گزینه‌های بسیاری برای تسریع جایگزینی اقتصاد کربن‌زدایی‌شده وجود دارد و اکنون، دنبال‌کردن چنین گزینه‌های جایگزینی، برای دنیا بسیار ضروری است.