تکمیل بزرگ‌ترین پروژه تخریب سد در آمریکا؛ دومین رود بزرگ کالیفرنیا پس از یک‌قرن احیا شد

بروک تامپسون از زمانی که توانست در قایق بایستد، در رودخانه کلمث (Klamath) ماهیگیری می‌کرد. برای تامپسون و خانواده‌اش که بخشی از قبایل یوروک و کاروک در شمال کالیفرنیا هستند، ماهیگیری جزء جدایی‌ناپذیری از زندگی است.

تامپسون ۲۸ ساله توضیح می‌دهد: «رودخانه خواربارفروشی ما بود. اما در سال ۲۰۰۲ ماهی‌ها به‌طور فاجعه‌باری مردند. این اتفاق همه چیز را تغییر داد. تا آن زمان، ما مقدار زیادی غذا داشتیم. به‌عنوان کودکی هفت ساله، ماهی سالمون تقریبا به اندازه من بود و می‌دیدم که هزاران لاشه در خط ساحلی روی هم جمع شده بود و بوی گوشت فاسد از آن‌ها شنیده می‌شد.»

سرزمین قبیله یوروک در ۷۱ کیلومتر پایانی رودخانه کلمث پیش از رسیدن آن به اقیانوس آرام واقع شده است. پیش از تماس با مهاجران، قلمرو آن‌ها بیش از ۴۰۰ هزار هکتار گسترش داشت. در تاریخ شفاهی قبیله یوروک که به هزاران سال قبل بازمی‌گردد، وقوع چنین اتفاقی سابقه نداشت. جریان کم آب از سد آیرون گیت، یکی از چهار سد روی رودخانه کلمث، از علت‌های اصلی این اتفاق بوده است.

مدت‌ها بود قبیله یوروک برای حذف سدها تلاش می‌کرد. این رودخانه برای امرارمعاش این مردم حیاتی است و ماهی‌های سالمون مانند خانواده آن‌ها هستند. به‌گفته‌ی تامپسون، مرگ سالمون‌ها به معنای مرگ روش زندگی آن‌ها و حذف سدها برای آن‌ها مساله مرگ و زندگی بود. سرانجام پس از سال‌ها تلاش، در پایان ماه اوت سال ۲۰۲۴ در عملیاتی که بزرگ‌ترین پروژه حذف سد در تاریخ ایالات متحده به‌شمار می‌رود، آخرین سد برداشته و بیش از ۶۴۴ کیلومتر از رودخانه بازگشایی شد.

حوضه رودخانه کلمث بیش از ۳۱ هزار کیلومتر مربع را در جنوب اورگن و شمال کالیفرنیا در برمی‌گیرد و محل ساخت سدهای جی سی بویل، کوپکو شماره یک، کوپکو شماره دو و سد آیرون گیت بود که همگی به شرکت خدمات برق تعلق داشتند.

کلمث زمانی سومین رودخانه بزرگ تولیدکننده سالمون در سواحل غربی ایالات متحده به‌شمار می‌رفت؛ اما ساخت سدها دسترسی ماهی‌ها به حدود ۶۴۰ کیلومتر از زیستگاه حیاتی رودخانه را به مدت حدود صد سال متوقف کرد.

تعداد ماهی‌های سالمون چینوک پاییزی بیش از ۹۰ درصد و تعداد ماهی سالمون چینوک بهاری ۹۸ درصد کاهش پیدا کرد. جمعیت قزل‌آلای سرفولادی، سالمون کوهو و لامپری‌های اقیانوس آرام نیز کاهش شدیدی داشت و مردم بومی از زمان تکمیل سد کوپکو شماره یک در سال ۱۹۲۲ به مدت یک قرن از صید ماهی سالمون بی‌بهره بودند.

اوضاع به حدی بد شد که قبیله یوروک که به مردمان سالمون معروف هستند، حتی برای جشنواره سالانه سالمون خود از آلاسکا سالمون وارد می‌کردند. این جشنواره برای گرامی‌داشت بازگشت سالمون‌های چینوک پاییزی به رودخانه کلمث برگذار می‌شد.

سدها همچنین تأثیر شدیدی بر دما و کیفیت آب داشتند و رشد جلبک‌های سمی پشت دو سد موجب هشدارهای سلامتی در رابطه با تماس با آب شد. ویلارد کارلسون، یکی از بزرگان یوروک می‌گوید: «دردناک بود. در تمام آن سال‌ها می‌دیدیم رودخانه ما این‌طور آسیب دیده است. یادم می‌آید در دوران کودکی مردم قبایل دیگر به خاطر کثیفی بودن رودخانه ما را مسخره می‌کردند. برای ما سدها نماد استعماری بود که بر ما سایه انداخته بود.»

به خاطر هزینه بالای سد و تلاش کسانی که به نوعی از وجود سد سود می‌بردند، تخریب با موانعی سنگین رو‌به‌رو بود. در سال ۲۰۲۲ و ۱۲ سال پس از امضای توافقنامه اولیه برای هموار کردن مسیر پروژه‌ی امضاشده در سال ۲۰۱۰، درنهایت مجوز حذف سدها صادر شد. اورگن و کالیفرنیا با مسئولیت مشترک توافق کردند و در اکتبر ۲۰۲۳ اولین سد تخریب شد.

به‌گفته‌ی مردم قبیله، آبی که در ابتدا به پایین رودخانه سرازیر شد، کثیف و بدبو بود و ضایعاتی را که برای چندین دهه پشت سدها انباشته بود، ناگهان به پایین‌دست برد. اما حتی در چند ماه اول برداشت اولین سد تفاوت محسوس بود و رودخانه کم کم خود را احیا کرد.

‌آنچه اکنون به تلاش نیاز دارد، بازسازی ۸۹۰ هکتار زمین است که برای اولین بار پس از یک قرن و به دنبال تخلیه چهار مخزن به خشکی پیوسته است. تامپسون، مهندس عمران و عضو تیم پروژه احیا می‌گوید: «حذف سدها و احیای زمین دو مقوله متفاوت است. این پروژه توسط شرکت راهکارهای زیست‌محیطی منابع، که شرکت احیای اکولوژیکی است، مدیریت می‌شود.»

برنامه‌ریزی اولیه در سال ۲۰۱۱ آغاز شد و در سال ۲۰۲۰ سند ۲۶۰ صفحه‌ای توسط شرکت احیای رودخانه کلمث منتشر شد که برای مدیریت پروژه حذف سد تشکیل شده بود.

بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ افراد جمع‌آوری‌کننده بذر که بسیاری از آن‌ها از بزرگان قبیله بودند، برای برداشت بذرهای گیاهان بومی با دست، به کار گرفته شدند. آن‌ها ۹۸ گونه و حدود ۹۰۰ کیلوگرم بذر جمع کردند. بذرها سپس به نهالستان‌های تخصصی فرستاده و به صورت انبوه پرورش داده شدند. سپس، نهال‌ها به انبارهایی فرستاده شدند و تا زمان کاشت در آن جا ماندند.

درمجموع، ۱۸ میلیارد بذر گیاهان بومی تکثیر شد (بیش از ۳۰ هزار کیلوگرم) و هر گونه با توجه به هدف خاصی انتخاب شد: به منظور حفظ رسوبات، آماده کردن خاک برای رشد گیاهان دیگر، برای اهداف فرهنگی یا به‌عنوان منبع غذایی. تیم همچنین باید این موارد را مورد توجه قرار می‌داد که کدام گونه‌ها در تعداد کافی پیدا می‌شوند، آیا نهالستان‌هایی برای پرورش آنها وجود دارند و کدام گیاهان به اندازه کافی سریع رشد می‌کنند.

برای کشت گیاهان از روش‌های مختلفی از جمله کشت به کمک هلیکوپتر و کشت با دست استفاده شد. آن‌ها در مواردی که زمین گل‌آلود مانع از راه رفتن روی آن می‌شد، برای کشت از هلیکوپتر استفاده می‌کردند. نتایج عالی بود و با وجود تابستان بسیار گرم، پوشش گیاهی به این زمین‌ها بازگشت و به دنبال آن پروانه‌ها، مگس‌ها، زنبورها و پرندگان نیز به منطقه آمدند.

کار کشت دو سال دیگر ادامه پیدا خواهد کرد. پس از اتمام کاشت، سازمان راهکارهای زیست‌محیطی منابع به مدت پنج سال وظیفه‌ی نظارت و نگهداری را برعهده خواهد داشت و با توجه به معیارهایی ازجمله غنای گونه‌ها، پوشش گیاهی، کمبود گونه‌های مهاجم و تعداد نهال‌ها، موفقیت پروژه را ارزیابی خواهد کرد.

برای تامپسون، بازگشت آب به رودخانه لحظه‌ای است که تقریباً تمام عمر در انتظار آن بوده است. او می‌گوید: «دیدم که آب رودخانه پشت آن سدها چقدر آلوده و ناخوشایند بود و حالا آب شفاف شده است.»

مشارکت در احیای منطقه برای قبیله نیز نیروبخش بود. تامپسون می‌گوید: «ما به مدت طولانی به زور از سرزمین خود دور نگه داشته شده‌ بودیم و برای من نیروبخش است که توانسته‌ایم در این فرآیند شرکت کنیم.  هدایت این کار توسط مردم بومی بسیار مهم است، زیرا معمولاً زمانی که صحبت از احیا به میان می‌آید، زمان‌بندی‌ها سه، پنج یا ده ساله است. اما بومیان هفت نسل را در نظر می‌گیرند: این گیاه صد سال بعد چه تأثیری بر ما خواهد داشت؟ مراقبت از گیاهی که اجدادتان از آن مراقبت کرده، موجب می‌شود از زاویه دیگری به زندگی نگاه کنیم و این اولین گام در بازپس‌گیری توانایی ما برای مراقبت از رودخانه کلمث است.»