لاشه تایتانیک رو به زوال است؛ سرنوشت نمادین‌ترین کشتی غرق‌شده چه خواهد بود؟

کشتی آر ام‌ اس تایتانیک بیش از ۱۱۲ سال را در تاریکی کامل بستر اقیانوس گذرانده است. این کشتی که طول آن به ۲۶۹ متر می‌رسید، ۱۲ آوریل ۱۹۱۲ در شبی سرد و بدون ماه غرق شد و لاشه‌ی آن تا عمق ۳٫۸ کیلومتری بستر پر از گل و لای اقیانوس نفوذ کردند. تایتانیک هنگام غرق شدن حامل بیش از ۱۵۰۰ مسافر و خدمه بود.

جدای از بازدید‌های گاه‌وبیگاه زیردریایی‌ها و مأموریت‌های نجات که اشیای کوچک را به سطح می‌آورند، لاشه تایتانیک بدون مزاحمت فرآیند پیوسته و آرام تجزیه را می‌گذراند. تصاویر اکتشافی به‌دست‌آمده از آخرین مأموریت اکتشافی لاشه‌ی تایتانیک در فاصله‌ی ۶۴۰ کیلومتر از جنوب شرق ساحل نیوفاندلند، آثار این زوال را نشان می‌دهند.

تصاویر کمان تایتانیک همراه با نرده‌های متمایزش که در تاریکی می‌درخشند، از زمان کشف لاشه کشتی در سال ۱۹۸۵ به تصاویری نمادین تبدیل شدند. با این‌حال اسکن‌های لاشه تایتانیک در سال ۲۰۲۲، نشانه‌هایی از خم‌شدن و شکستگی نرده‌ها را نشان می‌دهد و در جدیدترین بازدید کشتی در سال ۲۰۲۴، بخش قابل توجهی از نرده‌ها از بین رفته‌اند.

شواهد یادشده نشان می‌دهند چگونه محیط خشن اعماق اقیانوس می‌تواند بقایای معروف‌ترین کشتی جهان را از هم‌بپاشاند. فشار اقیانوس و جریان‌های آبی بر بستر اقیانوس و باکتری‌های آهن‌خوار عامل فروپاشی چنین سازه‌ای هستند. همچنین تایتانیک تأثیری چشمگیر بر زیستگاه اقیانوسی اطراف خود دارد. ویدئوی زیر نشان می‌دهد که چگونه بخش بزرگی از نرده‌ها از لاشه‌ی تایتانیک جدا شده‌ است.

بخش‌های جلو و عقب تایتانیک در حین غرق شدن از یکدیگر جدا شدند و در فاصله‌ی ۶۰۰ متری از یکدیگر در بستر دریا سقوط کردند. بخش عقب کشتی به صورت عمود به پائین غرق شد، در حالی که بخش جلوی کشتی به تدریج به داخل دریا سقوط کرد.

از فاصله‌ی بیش از دو کیلومتر پشت عقب کشتی تا آن سوی جلوی کشتی، مجموعه‌ای از دارایی‌ها، اسباب و وسایل، اسباب و لوازم منزل، زغال سنگ و بخش‌های مختلف کشتی قرار گرفته‌اند که با غرق شدن تایتانیک پراکنده شدند. بخش زیادی از آثار خرابی در عقب کشتی دیده می‌شوند، در حالی که قسمت جلوی کشتی تقریبا دست‌نخورده باقی مانده است؛ زیرا با برخورد تایتانیک به کوه یخ، بخشی پرچ‌شده از بدنه‌ی کشتی پاره شد و باعث شد ۴۳ هزار تن آب به داخل کمان کشتی سرازیر شود.

در بستر دریا، تایتانیک فشار آب نزدیک به ۴۰ مگاپاسکال را تحمل می‌کند که ۳۹۰ برابر بیشتر از فشار سطح است. با این‌حال هیچ چاه هوایی در کشتی باقی نمانده است و انفجارهای فاجعه‌بار بعید هستند.

در عوض وزن کشتی تایتانیک نقشی عمده در زوال آن ایفا می‌کند. از آنجا که نزدیک به ۵۲ هزار تن فولاد در بستر اقیانوس قرار گرفته است، نیرویی پیچشی در بدنه‌ی کشتی ایجاد می‌شود که کشتی را از هم می‌پاشد. درطول مأموریت‌های زیردریایی، ترک‌ها و درزهای عظیمی در صفحات فولادی بدنه‌ی کشتی گزارش شد و بخش‌های عرشه هم به سمت داخل در حال فروپاشی هستند.

گرهارد سیفرت، باستان‌شناس دریایی آب‌های عمیق و سرپرست مأموریت اکتشافی لاشه‌ی تایتانیک در سال ۲۰۲۲ می‌گوید:

شکل نمادین لاشه کشتی تایتانیک به تدریج و سال‌به سال تغییر می‌کند و این تغییر قطعا به سود این کشتی نخواهد بود. سقوط بخشی از نرده‌ها که در سال ۲۰۲۲ هنگام مأموریت ماژلان سر جای خود بودند یا فروپاشی سقف دستشویی کاپیتان در سال‌ها قبل، نمونه‌هایی از این زوال به شمار می‌روند.

به گفته‌ی سیفرت، خوردگی به تدریج باعث ضعیف‌شدن سازه‌ی کشتی می‌شود زیرا صفحات فولادی، میله‌ها و دیگر عناصر باربر کشتی، نازک‌تر می‌شوند.

تایتانیک هم مانند هر سازه آهنی و فولادی دیگری در حال زنگ‌زدن است؛ اما در عمق ۳٫۸ کیلومتری از آب دریا، فرآیندهای درگیر با فرآیندهای روی زمین متفاوت هستند. روی زمین اکسیژن و آب باعث ایجاد واکنش شیمیایی و تولید آهن اکسید می‌شود؛ درحالی‌که در تایتانیک بخش زیادی از زنگ‌زدگی و فساد حاصل فعالیت باکتری‌ها است.

لاشه کشتی با یک زیست‌لایه پوشیده شده است؛ پتویی زنده از باکتری‌ها، قارچ‌های دریایی و دیگر میکروب‌ها که از خود لاشه تغذیه می‌کنند. در ابتدا مواد آلی مثل اسباب و لوازم خانه، بالشت‌ها، حوله‌ها و مبلمان منبعی غنی از مواد خوراکی را برای میکروب‌ها در عمق اقیانوس فراهم می‌کردند.

با گذشت زمان، دیگر میکروب‌های شدیدتردوست، شاید از زیر کف دریا یا از چاه‌های گرمایی دوردست وارد عمل می‌شوند. باکتری‌های متنوع که باعث اکسید شدن آهن داخل کشتی می‌شوند، همراه با دیگر باکتری‌های تولید‌کننده‌ی اسید، از سطوح فلزی تغذیه می‌کنند. دیگر باکتری‌های مصرف‌کننده‌ی زنگ‌ آهن نیز روی لاشه تکثیر می‌شوند.

یکی از میکروب‌هایی که پژوهشگرها کشف کردند گونه‌ای باکتری کاملا جدید برای جامعه‌ی علمی بود. باکتری Halomonas titanicae حامل ژن‌هایی است که امکان تجزیه‌ی آهن را فراهم می‌کنند. باکتری‌های کاهنده‌ی سولفور هم در بخش‌های خالی از اکسیژن مثل شکاف‌های میکروسکوپی که به دلیل تاب‌برداشتن سازه به وجود آمدند، نفوذ کرده بودند. این باکتری‌ها سولفور تولید می‌کنند که در آب دریا به سولفوریک اسید تبدیل می‌شود و با تحلیل بخش فلزی کشتی، باعث انتشار آهن برای مصرف میکروب‌های دیگر می‌شود.

به باور دانشمندان، قسمت عقب کشتی دارای سطح بالاتری از آسیب است؛ به‌طوری که با سقوط کشتی، این قسمت ۴۰ سال سریع‌تر از کمان کشتی تخریب شد. آنتونی الخوری، میکروبیولوژیست در کالج شرق فلوریدا که با جیمز کامرون، کارگردان کانادایی فیلم تایتانیک برای درک تأثیر میکروب‌ها بر تجزیه‌ی تایتانیک همکاری داشته، می‌گوید به نظر می‌رسد بخش عقب کشتی از زمان نابودی در حال ذوب‌شدن در بستر دریا است بااین‌حال موتورهای پیستونی، پاشنه‌ی ناو، سکان و پروانه‌ها دست‌نخورده‌تر باقی مانده‌اند، بنابراین حداقل چیزی قابل تشخیص را می‌توان پیدا کرد.

یکی از ویژگی‌های عجیبی که جیمز کامرون در حمام ترکی در طول مأموریت اکتشافی سال ۲۰۰۵ کشف شد، شکل‌گیری ریشه پیچک‌هایی از زنگ‌آهن بود که این کارگردان آن‌ها را گل‌های زنگ‌زده نامید. او با استفاده از یک وسیله‌ی کنترل از راه دور متوجه شد که چوب‌کاری‌های ساج و ماهون در بخش اسپا به شکل عجیبی حفظ شده‌اند؛ زیرا حمام‌های داخل کشتی عمیق و خالی از اکسیژن بودند. این محیط بی‌اکسیژن مانع از ورود باکتری‌های و میکروب‌های تخریب‌کننده‌ی چوب به این بخش شده است.

مقدار زیاد فلز غنی از آهن که تایتانیک در بستر دریا منتشر کرده، باعث ایجاد اکوسیستمی عجیب در اطراف این کشتی شده است. با پیشرفت پوسیدگی، ذرات آهن در آب‌های مجاور حل می‌شوند و اعماق اقیانوس را مملو از مواد غذایی کمیاب اما حیاتی می‌کنند. به گفته‌ی الخوری:

گرچه آهن به‌طورکلی رایج‌ترین عنصر روی زمین است، آهن حل‌شده یکی از کمیاب‌ترین مواد غذایی در اقیانوس‌ها به شمار می‌رود که موفقیت بسیاری از اکوسیستم‌های آبی را محدود می‌کند. لوله‌های آتشفشانی گرمابی اغلب اوقات یکی از منابع کلیدی آهن در اعماق دریا به شمار می‌روند و می‌توانند مجموعه‌ی گسترده‌ای از حیات دریایی را پشتیبانی کنند که در آن‌ها باکتری‌ها نقش مهمی در تولید آهن موجود برای آبزیان دیگر ایفا می‌کنند.

لاشه تایتانیک درست مانند یک واحه‌ی آهنی بزرگ در بستر دریا عمل می‌کند. یک برآمدگی آهنی بزرگ که زمانی یکی از مجلل‌ترین کشتی‌های مسافربری دنیا بود. این واحه مواد غذایی مطلوب را فراهم می‌کند و به تپه‌ای در اعماق اقیانوس تبدیل می‌شود که خانه‌ی ستاره‌های دریایی، شقایق‌های دریایی، اسفنج‌های شیشه‌ای، مرجان‌های کف‌زی و خیارهای دریایی و البته مجموعه‌ای از کلونی‌های باکتریایی آهنی است.

الخوری و گروهش متوجه شدند باکتری‌های مرتبط با آهن تنها از آهن موجود در تایتانیک تغذیه نمی‌کنند، بلکه می‌توانند به‌جای اکسیژن از این آهن تنفس کنند. چنین اکوسیستمی دور از خورشید بسیار حائز اهمیت است و معانی نهفته‌ای برای موجودات سخت‌زیست احتمالی در قمر اروپای سیاره مشتری و دیگر اقیانوس‌های کیهانی فرازمینی خواهد داشت.

آهن تایتانیک بر بستر دریا هم تأثیر گذاشته است. جریان‌های زنگ‌ آهن از لاشه کشتی با سرعت ۱۰ سانتی‌متر در سال در حال گسترش هستند و تا ۱۵ سانتی‌متر در رسوب‌ها نفوذ می‌کنند. این جریان‌های آهنی به‌ویژه در اطراف بدنه‌ی عقب کشتی متراکم شده‌اند.

به‌طورکلی، بر اساس تخمین دانشمندان، تایتانیک نزدیک به ۰٫۱۳ تا ۰٫۲ تن آهن را روزانه به دلیل شکل‌گیری زنگ‌ آهن‌ها از دست می‌‌دهد. با چنین سرعتی برخی تخمین می‌زنند که آهن داخل بخش جلوی کشتی به طور کامل طی ۲۸۰ الی ۴۲۰ سال در دریا حل شود.

علاوه بر دلایل یادشده، عوامل دیگری هم می‌توانند سرعت نابودی لاشه تایتانیک را افزایش دهند. همان‌طور که جریان‌های سطحی دریا می‌توانند قایق‌ها و شناگرها را جابه‌جا کنند، اعماق اقیانوس هم مملو از جریان‌های زیرآبی است. گرچه جریان‌های اعماق اقیانوس به اندازه‌ی جریان‌های سطحی قدرتمند نیستند، مقدار زیادی آب را جابه‌جا می‌کنند.

جریان‌های زیردریایی ممکن است به واسطه‌ی آب‌های سطحی که بر ستون آبی زیرین خود تأثیر می‌گذارند، یا جزر و مدهای اعماق آب یا تفاوت در چگالی آب بر اثر دما و میزان شوری ایجاد شوند که به آن‌ها جریان‌های دماشوری می‌گویند. رویدادهای نادری مثل طوفان‌های دریایی که به جریان‌های گردابی سطحی مربوط هستند نیز می‌توانند باعث ایجاد جریان‌های قدرتمند و متناوبی شوند که مواد را در بستر دریا جارو می‌کنند.

پژوهش‌های مربوط به الگوهای رسوبی بستر دریا در اطراف تایتانیک و همچنین حرکت ماهیان مرکب در اطراف لاشه کشتی، دیدگاه‌هایی را درباره‌ی ضربه‌ی جریان‌های دریایی بر بدنه‌ی کشتی فراهم می‌کنند. بخشی از خرابه‌های تایتانیک در نزدیکی بخشی از بستر دریا قرار دارد که تحت تأثیر جریانی از آب‌های سرد به سمت جنوب موسوم به جریان عمقی مرز غربی قرار دارد. این جریان زیرین باعث ایجاد تل‌های رونده، نوسان‌ها و الگوهای روبان‌مانند در رسوب‌ها و گل و لای می‌شود. بخش زیادی از آرایش‌هایی که پژوهشگرها در بستر دریا دیدند به جریان‌های نسبتا ضعیف تا متوسط وابسته‌اند.

نوسان‌های شنی در راستای لبه‌ی شرقی میدان آوار تایتانیک هم نشان‌دهنده‌ی یک جریان رو به پائین غربی هستند، در حالی که در محل اصلی لاشه کشتی روندهایی از جریان‌های شمال غرب به جنوب غرب دیده می‌شوند که دلیل آن‌ می‌تواند تأثیر قطعه‌های بزرگ‌تر خرابه‌های تایتانیک بر مسیر آن‌ها باشد.

در اطراف بخش جنوبی جلوی کشتی، به نظر می‌رسد جریان‌های متغیری وجود دارد که شامل جریان‌های شمال شرق، شمال غرب و جنوب غرب است.

گرچه هیچ‌کدام از جریان‌های یادشده بسیار قوی نیستند، باز هم می‌توانند باعث فروپاشی کشتی شوند. سیفرت می‌گوید، حتی جریان‌هایی که توسط زیردریایی‌ها ایجاد می‌شوند می‌توانند به فروپاشی سازه‌ها بینجامند. گرچه می‌توانند برخی زنگ‌زدگی‌ها را از بین ببرند که فرسایش این بخش‌ها را به تأخیر می‌اندازند.

به گفته‌ی الخوری، برخی بخش‌های نمادین تایتانیک مثل پلکان بزرگ، اتاق مارکونی، بخش افسرها در حوالی سال ۲۱۰۰ ناپدید خواهند شد و فرود زیردریایی در اطراف تایتانیک را دشوارتر می‌سازند. همچنین بخش‌های فولادی نازک‌تر مثل نرده‌ها و بخش‌های عرشه‌ روی عرشه‌ی قایق‌ها زودتر ناپدید خواهد شد؛ اما حتی باوجوداین سرعت فروپاشی، لاشه تایتانیک برای ناپدید شدن کامل به چند قرن زمان نیاز دارد.

بخش‌های بزرگ فولاد که در رسوب‌ها دفن شده‌اند نیز در برابر بدترین خرابی‌ها و میکروب‌های فلزخوار محافظت می‌شوند و می‌توانند صدها سال دوام بیاورند. بااین‌حال سرنوشت نهایی معروف‌ترین کشتی جهان چه خواهد بود؟ لاشه‌ای از اکسید آهن در بستر دریا که مزین به کاشی‌ها، توالت‌ها و اتصالات برنجی است.

همچنین به گفته‌ی الخوری، اشیایی مثل ظروف چینی، کاشی‌های رنگارنگ حمام‌های ترکی که از سیلیکای پخته‌شده ساخته شده‌اند، تقریبا برای همیشه دوام خواهند آورد. با وجود ابهامات، مسلم است تایتانیک همچنان به عنوان یادبود متواضعانه‌ی یکی از غم‌انگیزترین نمونه‌های غرور و خطای انسان باقی خواهد ماند.