درس‌هایی از تمدن‌های باستانی برای خنک نگه‌داشتن خانه‌ها در آب‌و‌هوای گرم

در ساختمان‌های مدرن وجود برق و تهویه مطبوع امری مسلم درنظر گرفته می‌شود. آن‌ها اغلب دارای نماهای شیشه‌ای و پنجره‌هایی هستند که نمی‌توان آن‌ها را باز کرد. وقتی برق در روزهای گرم قطع می‌شود، این ساختمان‌ها می‌توانند غیرقابل تحمل شوند. با‌این‌حال، برای هزاران سال، تمدن‌های مختلف می‌دانستند چگونه در آب و هوای گرم پناهگاهی راحت برای انسان‌ها فراهم کنند.

آدریانا اِی زونیگا تران، طراح معماری و استادیار دانشگاه آریزونا بسیاری از تکنیک‌ها و درس‌هایی را که تمدن‌های باستانی می‌توانند برای زندگی در شرایط گرم و خشک‌تر ارائه دهند، بررسی کرده است. او در یادداشتی در وب‌سایت کانورسیشن به این موضوع پرداخته است.

با افزایش دما در سراسر کره زمین، فراوانی تابستان‌های گرم مانند تابستان‌های سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ بیشتر خواهد شد و طوفان‌های شدید در برخی مناطق ممکن است به قطعی برق بیشتر منجر شود. به‌منظور آماده‌شدن برای آینده‌‌ای حتی گرم‌تر، طراحان امروزی می‌توانند از گذشته درس بگیرند.

سومری‌ها در حدود شش هزار سال پیش در اقلیمی گرم و خشک که اکنون در جنوب عراق امروزی قرار دارد، زندگی می‌کردند. حتی در آن زمان، آن‌ها تکنیک‌هایی برای مدیریت گرما داشتند.

باستان‌شناسانی که بقایای شهرهای بین‌النهرین را مطالعه می‌کنند، توضیح می‌دهند که چگونه ساختمان‌های سومری‌ها دیوارهای ضخیم و پنجره‌های کوچکی داشت که می‌توانست مواجهه با گرما را به حداقل برساند و دمای داخل را پایین نگه دارد.

سومری‌ها دیوارها و سقف‌های بناهای خود را با موادی مانند خشت یا گل می‌ساختند که می‌توانند گرما را در طول روز جذب و در شب آن را آزاد کند. آن‌ها همچنین ساختمان‌ها را درست کنار هم می‌ساختند و این امر تعداد دیوارهای درمعرض تابش شدید خورشید را کاهش می‌داد. حیاط‌های کوچک، روشنایی و تهویه را تامین و خیابان‌های باریک به داشتن سایه در طول روز کمک می‌کردند و به عابران امکان می‌دادند به راحتی در شهر رفت و آمد کنند.

مصریان باستان نیز از موادی استفاده می‌کردند که می‌توانست از گرما جلوگیری کند. کاخ‌ها از سنگ ساخته می‌شدند و دارای حیاط بودند و در ساخت ساختمان‌های مسکونی از خشت استفاده می‌شد.

بسیاری از مردم برای فرار از گرما رفتار کوچ‌نشینی را در ساختمان‌های خود در پیش می‌گرفتند: از آنجا که تراس‌های پشت‌بام خنک‌تر بود، شب‌ها از آن‌ها به‌عنوان محل خواب استفاده می‌کردند.

مصریان برای خنک‌کردن ساختمان‌های خود فناوری منحصر‌به‌فردی به نام «ملقف» را ابداع کردند که شامل دیوارهای بلند دارای دریچه‌ای است که رو به بادهای غالب قرار می‌گیرند. دریچه‌ها به‌عنوان مجرایی برای گرفتن باد عمل می‌کنند و آن را به سمت پایین هدایت می‌کنند تا به خنک‌کردن بنا کمک کنند. بادی که وارد می‌شود، جریان هوایی ایجاد می‌کند که به خروج گرما از دریچه‌های دیگر کمک می‌کند.

اصل ملقف را می‌توان در مقیاس بزرگ‌تر برای خنک‌کردن فضاهای بزرگ‌تر نیز استفاده کرد. این سیستم که در ایران به بادگیر معروف است، امروزه در ساختمان‌های خاورمیانه و آسیای مرکزی استفاده می‌شود و بدون نیاز به تهویه مطبوع حتی در دوره‌های بسیار گرم سال، محیطی راحت فراهم می‌کند.

تمدن‌ها در دیگر قاره‌ها و زمان‌ها، استراتژی‌های مشابهی را برای زندگی در آب‌وهوای گرم و خشک درپیش گرفتند و راه‌حل‌های منحصربه‌فرد خود را ابداع کردند.

مردمان پوئبلو که از بومیان آمریکایی ساکن در سرزمین‌های جنوب غربی کنونی ایالات متحده بودند، پنجره‌های کوچک و مصالحی مانند خشت و سنگ را به‌کار می‌بردند و ساختمان‌هایی با دیوارهای مشترک طراحی می‌کردند تا میزان ورود گرما را به حداقل برسانند.

مردم پوئبلو همچنین اهمیت جهت‌گیری نسبت به خورشید را درک کرده بودند. پوبئلوهای باستان جوامع خود را به‌طور کامل زیر طاق‌ صخره‌هایی که به سمت جنوب بودند، می‌ساختند. این جهت‌گیری به آنها کمک می‌کرد در زمستان از گرمای خورشید بهره‌مند شوند و در تابستان از نور مستقیم آن در امان باشند. ساختمان‌های آن‌ها در طول تابستان در سایه قرار داشت اما در زمستان نور خورشید را دریافت می‌کرد. نسل‌های بعدی این مردمان نیز همین جهت‌گیری و سایر استراتژی‌های برنامه‌ریزی شهری را در پیش گرفتند و خانه‌های خشتی هنوز در جنوب غربی ایالات متحده رایج هستند.

در شهرهای مدرن زیرساخت‌های آب سیلابی به گونه‌ای ساخته شده‌اند که هرچه سریع‌تر رواناب ناشی از توفان باران را از شهر دور کنند. با‌این‌حال، همین شهرها باید آب مردم و باغ‌ها را گاهی از منابع دور دست تامین کنند.

در قرن هشتم، حکومت‌های اسلامی در زمین‌های خشک شمال آفریقا و جنوب اسپانیا بناهای خود را با تکنیک‌های جمع‌آوری آب باران طراحی می‌کردند تا آب را ذخیره کنند. رواناب حاصل از بارش باران در سراسر بام‌ها جمع  و به سوی آب‌انبار هدایت می‌شد. شیب سقف و کف حیاط به گونه‌ای طراحی شده بود که آب را به سمت پایین هدایت کند تا بتوان از آن برای آبیاری فضای سبز درون حیاط استفاده کرد. مندوزای امروزی در آرژانتین از این روش برای آبیاری گیاهان و درختان حاشیه خیابان‌های خود استفاده می‌کند.

شهر باستانی شوچیکالکو از تمدن تئوتیئواکان‌ها و بسیاری از شهرهای مایاها در جایی که امروز مکزیک و آمریکای مرکزی است، از هرم‌ها، میدان‌ها و کانال‌هایی برای هدایت آب باران به آب انبارهای بزرگ برای استفاده در آینده استفاده می‌کردند. از گیاهان معمولا برای کمک به تمیز کردن آب استفاده می‌شد.

امروزه در کشورهای مانند هند دانشمندان درحال بررسی راه‌هایی برای ذخیره‌سازی آب باران با کیفیت بالا هستند. جمع‌آوری آب باران و زیرساخت‌های سبز اکنون استراتژی‌های موثری برای افزایش تاب‌آوری شهری درنظر گرفته می‌شوند.

فرهنگ‌های باستانی گذشته درس‌هایی درزمینه‌ی خنک ماندن در آب‌و‌هوای گرم و خشک ارائه می‌دهند که طراحان امروزی می‌توانند از آن‌ها بیاموزند.

برخی معماران هم اکنون درحال استفاده از آموزه‌های باستانی برای بهبود طراحی‌های خود هستند. برای مثال، جهت‌گیری ساختمان‌های در نیم‌کره شمالی می‌تواند به گونه‌ای باشد که حداکثر بهره‌وری از نور خورشید را در سمت جنوبی داشته باشد.

پنجره‌های رو به جنوب همراه با دستگاه‌های سایه‌انداز می‌تواند به کاهش گرما تابستان در طول تابستان کمک کند درحالی‌که در زمستان امکان گرم شدن توسط خورشید را فراهم سازند. جمع‌آوری آب باران و استفاده از آن برای آبیاری باغ‌ها و فضای سبز می‌تواند به کاهش مصرف آب، سازگاری با شرایط خشک‌تر و افزایش تاب‌آوری شهری کمک کند.

بهسازی شهرهای مدرن و برج‌های شیشه‌ای آن‌ها برای بهبود کنترل گرما ساده نیست، اما تکنیک‌هایی وجود دارد که می‌تواند برای ایجاد طراحی‌های جدید برای زندگی بهتر در آب‌و‌هوای گرم‌تر و خشک‌تر و برای اتکای کمتر به تهویه مطبوع دائمی در تابستان اتخاذ شود. تمدن‌های باستانی می‌توانند به ما بیاموزند چگونه این کار را انجام دهیم.