چرا قله اورست هر سال بلندتر می‌شود؟

چگونه قله‌ی اورست با اختلاف بیش از ۲۰۰ متر از دو قله‌ی بلند بعدی، به بلندترین کوه جهان تبدیل شد؟ زمین‌شناسان می‌گویند این کوه بخشی از ارتفاع اضافی خود را مدیون دو رودخانه‌ی باستانی است که از هیمالیا می‌گذشتند و سال‌ها پیش با هم ادغام شدند. فرسایش حاصل از رود جدید آن‌قدر سنگ و خاک را شست که اورست تا ۵۰ متر بیشتر به سمت بالا حرکت کرد.

مت فاکس، زمین‌شناس در کالج دانشگاهی لندن و از نویسندگان مقاله‌ای جدید که معمای ارتفاع اورست را بررسی کرده است، می‌گوید پوسته‌ی بیرونی زمین با صعود تدریجی به حذف جرم پاسخ می‌دهد و همین مسئله، باعث افزایش ارتفاع اورست شده است.

رودخانه‌ها عامل فرسایش هستند، اما اثراتی که بر زمین دارند ممکن است غیرمنتظره باشد. حدود ۸۹هزار سال پیش، رودخانه‌ای قدرتمند در ترکیب با رودی دیگر، قدرت فرسایش بیشتری پیدا کرد. این ادغام به شسته‌شدن قسمت‌های بیشتری از زمین‌های هیمالیا منجر شد و وزن عظیمی از پوسته، لایه‌ای از زمین را که روی آن زندگی می‌کنیم، جدا کرد.

اختلاف ارتفاع زیاد بین اورست و کوه‌های دیگر را می‌توان تا حدی با نیروی بالابرنده‌ی ناشی از فشار زیر پوسته‌ی زمین توضیح داد. فشار زیرزمینی پس از فرسایش مقدار زیادی سنگ و خاک رودخانه که پدیده‌ای زمین‌شناسی به نام بازگشت یا واکنش ایزواستاتیک است، آغاز شد. بازگشت زمانی اتفاق می‌افتد که بخشی از پوسته‌ی زمین که جرم خود را از دست می‌دهد، به دلیل فشار شدید گوشته‌ی مایع زیرش، خم و به سمت بالا شناور می‌شود. فشار رو‌به‌بالا، پس از از‌دست‌دادن جرم پوسته، بیشتر از نیروی گرانش رو‌به‌پایین است.

بازگشت ایزواستاتیک فرآیندی تدریجی است و تنها چند میلی‌متر در سال حرکت می‌کند، اما می‌تواند در طول زمان به طور قابل‌توجهی بر سطح زمین تأثیر بگذارد.

جین‌ژن دای، زمین‌شناس دانشگاه علوم زمین چین پکن و نویسنده‌ی مقاله، می‌گوید: «اگرچه کوه‌ها ممکن است از نظر زندگی انسانی ثابت به نظر برسند، در واقع دائماً در حرکت هستند.» بااینکه مقاله تنها می‌تواند بخشی از ارتفاع اضافی اورست را توضیح دهد، دانشمندان آن را گامی در جهت محاسبه‌ی چگونگی رشد این کوه به ارتفاع کنونی‌اش می‌دانند.

شکل‌گیری قله‌ی اورست حدود ۴۵ میلیون سال پیش با برخورد صفحه‌ی تکتونیکی هند با صفحه‌ی اوراسیا آغاز شد. این برخورد باعث شد تا بخشی از پوسته‌ی زمین در مقیاسی عظیم خم شود و چین بخورد و هیمالیا را به وجود آورد.

Shutterstock

اگرچه پوسته‌ی زمین جامد به نظر می‌رسد، این‌طور نیست. وقتی چیزی عظیم، مانند یک صفحه‌ی یخ یا رشته‌کوه، پوسته را سنگین می‌کند، به سمت پایین خم می‌شود؛ اما گوشته‌ی زیر شناور است و پوسته‌ی آویزان را به سمت بالا سوق می‌دهد.

هنگامی که پوسته نه بالا می‌آید و نه فرو می‌رود، در تعادل ایزواستاتیک است و اورست باید در آن حالت باشد. وقتی که صفحه‌ی تکتونیکی هند به سمت پایین حرکت می‌کند، مواد جدیدی به هیمالیا اضافه می‌کند و باعث رشد کوه‌ها می‌شود. در همان زمان، باران، برف و یخچال‌های طبیعی سطح کوه را می‌شویند و سنگ و مواد را از بین می‌برند.

نیروهای افزودن مواد از پایین و فرسایش از بالا باید یکدیگر را خنثی کنند، به این معنی که اورست رشد نکند یا کوچک نشود؛ اما این واقعیت که اورست مدام بلندتر می‌شود نشان می‌دهد که چیزی این تعادل را به هم می‌زند. یکی از دلایل احتمالی، رودخانه‌ی سنگ‌خواری است که زمین اطراف را از موادی که کوه را سنگین می‌کرد، حذف می‌کند و به اورست اجازه می‌دهد بالاتر رود.

در سایه‌ی اورست رودخانه آرون قرار دارد که مانند این قله از رودخانه‌‌های اطراف متمایزتر است. آرون مسیری غیرمعمول را طی می‌کند، ابتدا در امتداد هیمالیای شمالی جریان می‌یابد و سپس به شدت پیچیده و از یال کوه نزدیک اورست می‌گذرد. این نشان می‌دهد که بخش‌های بالایی و پایینی رودخانه همیشه به هم متصل نبوده‌اند و اتفاق مهمی باعث اتصال شده است.

محققان با شبیه‌سازی رودخانه‌های منطقه در شبیه‌سازی‌های کامپیوتری، دریافتند که حدود ۸۹هزار سال پیش، شبکه‌ی رودخانه‌ای دیگری به تدریج فرسایش یافت و راه خود را به سمت هیمالیا باز کرد تا در نهایت به رودخانه‌ی آرون متصل شد. هنگامی که این دو رودخانه به هم پیوستند، رودخانه‌ی اول جریان آب را از آرون گرفت و به بخشی از شبکه‌ی خود تبدیل کرد.

هیمالیا نتوانست با قدرت فرسایش رود مقابله کند و پوسته‌ای که روی آن قرار داشت توسط دریای شناور گوشته به سمت آسمان رانده شد، قله‌های مختلف بالا رفت و اورست تا ۵۰ متر ارتفاع اضافی به دست آورد.

بلندترین کوه روی زمین هنوز در حال رشد است و هر سال به اندازه‌ی عرض یک رشته‌ی اسپاگتی بلند می‌شود. ترکیبی از عوامل، از جمله بازگشت پوسته، ارتفاع اورست را توضیح می‌دهد. اما احتمالا جهش رشد اورست برای همیشه ادامه نخواهد داشت. تعادل ممکن است به سمت دیگری برگردد و ارتفاع زیاد اورست را کاهش دهد. هیمالیا مانند همه‌ی رشته کوه‌ها بالا و پایین خواهد رفت.

یافته‌های مطالعه در مجله‌ی نیچر ژئوساینس منتشر شده است.