زنبورهای عسل نخستین حشراتی هستند که مفهوم صفر را درک می‌کنند

 صفر در واقع مفهومی به معنای عدم وجود هر نوع کیفیت یا کمیت است. صفر قبل از عدد یک می‌آید و نمایانگر هیچ است. صفر آخرین عددی است که در سیستم شمارشی اعداد کشف و وارد شده است؛ اما در ابتدا قرار می‌گیرد. درک مفهوم عدم وجود یک مقدار، موردی سطح بالا و چیزی است که از حشرات انتظار نمی‌رود. اما جالب است بدانید که زنبورهای عسل می‌توانند تا عدد چهار بشمارند که آن‌ها را به حشراتی حسابگر تبدیل می‌کند.

به این ترتیب این حشرات پرتلاش تبدیل به نخستین بی‌مهره‌هایی می‌شوند که چنین قدرتی دارند. صفر، مفهومی است که درک آن حتی برای انسان هم پیچیده است. کودکان عدد صفر را پس از اعداد دیگر یاد می‌گیرند و گاهی حتی در کمتر یا بیشتر بودن صفر و یک دچار مشکل می‌شوند. به‌جز انسان، برخی حیوانات هم می‌توانند مفهوم صفر را درک کنند. به‌عنوان مثال، شامپانزه‌ها و میمون‌ها قادر به تشخیص صفر به‌عنوان یک مقدار عددی هستند. اما اینکه زنبورها هم قادر به درک چنین مفهومی باشند، بعید به نظر می‌رسید. اسکارلت هوارد، زیست‌شناس و زنبورشناس از انستیتوی سلطنتی صنعتی ملبورن، به‌تازگی یافته‌های مطالعه‌ی جدید خود را منتشر کرده است. او و همکارانش با کمال شگفتی متوجه شده‌اند که زنبورهای عسل چنین مهارتی دارند. آن‌ها با مطالعه خود دریافتند که زنبورها قادر به شمارش تا عدد ۴ هستند.

هوارد و همکارانش، ابتدا زنبورها را آموزش دادند تا بین دو عدد تمایز قائل شوند، سپس آزمونی برای آزمایش این مهارت زنبورهای عسل طراحی کردند. آن‌ها از دو سکو با آیتم‌های مختلف بهره بردند. در یکی از این سکوها، به زنبورها محلول شیرین ساکارز و در سکوی دیگری، محلول تند و بدمزه کینین داده می‌شد. مطالعات گذشته نشان می‌داد که زنبورهای عسل اگر فقط برای انتخاب‌های صحیح پاداش دریافت نکنند و برای پاداش اشتباه تنبیه شوند، سریع‌تر یاد می‌گیرند.

محققان زنبورها را آموزش دادند تا سکویی را انتخاب کنند که پاداش‌های بهتری با اشیاء کمتری دارند. در این مورد، زنبورها در ۸۰ درصد موارد انتخاب‌های درستی انجام دادند. محققان همچنین برای اینکه متوجه شوند زنبورها به‌جای ظاهر اشیاء به تعداد آن‌ها توجه می‌کنند، آزمون‌های بیشتری طراحی کردند. در آزمون بعدی، زنبورها بین ۲ و ۳ و صفر شیء، در اکثر اوقات شیء صفر یا در واقع سکوی بدون شیء را انتخاب کردند.

در آزمایش دوم، زنبورهای دیگر به همین روش آموزش دیده بودند؛ اما می‌بایست روی سکوهایی با ۱، ۶ یا بدون شیئی روی آن، فرود بیایند. زنبورها در این دفعات دائما گزینه صفر را انتخاب می‌کردند، اما دقت کمتری داشتند و بیشتر اوقات گزینه دیگر یعنی سکویی با ۱ یا ۶ شیء را انتخاب می‌کردند. به گفته‌ی هوارد، این مطالعه شواهدی بیشتری را نشان می‌دهد که زنبورها قادر به تشخیص صفر به‌عنوان یک مقدار هستند. چنین آزمایشاتی نشان می‌دهند که درک زنبورهای عسل نسبت به صفر، شبیه به درک انسان‌ها و نخستی‌ها است.

سوزان هلی، محقق و زیست‌شناسی از دانشگاه سنت اندروز انگلستان، معتقد است تلاش‌ چندانی برای درک تشخیص اعداد در حیواناتی به‌جز نخستی‌ها انجام نگرفته است. او می‌گوید:

این‌که بی‌مهرگان چنین درکی دارند، شگفت‌انگیز است؛ اما در این مورد هنوز مسائل زیادی هستند که باید با مطالعات بیشتر بدانیم.