هر آنچه باید در مورد بهمن، نحوه تشکیل و روشهای مواجهه با آن بدانید
بهمنها میتوانند غافلگیرکننده، فوقالعاده زیبا و البته کشنده باشند! آنها میتوانند قطاری را از ریل خارج سازند، ساختمانها را ویران کنند، درختان را از ریشه درآورند و انسانها را در خود دفن کنند. بهمنهایی وجود دارند که خانههایی را با افراد درونش در دل خود حبس کردهاند. اگرچه در فیلمها دیدهایم که میگویند بهمن خبر نمیدهد؛ اما کشندهترین بهمنها هنگامی آغاز شدهاند که انسانها جرقهاش را زدهاند!
با این تفاسیر اگر گرفتار بهمن شوید چه میکنید؟ چگونه میتوانید زنده بمانید و چگونه میتوانید افرادی را که در برف دفن شدهاند نجات دهید؟
در این مقاله یاد میگیرید که بهمن چگونه ایجاد میشود و چه چیزهایی محرک بهمن هستند و چگونه میتوانید از بهمن جان سالم به در ببرید و دیگران را نجات دهید.
برای اینکه بدانید بهمن چگونه شکل میگیرد، باید خواص و ویژگیهای کریستالهای برف را بشناسید. کریستالهای برف بسته به درجهی حرارت هوا، رطوبت و دیگر شرایط جوی شکلهای مختلفی به خود میگیرند؛ ولی عموما ششضلعی یا دارای شش لبهی نوکتیز هستند.
در مناطقی که برف زیادی میبارد، برفهای روی زمین یک تودهی برفی تشکیل میدهند. لایههای درون این تودهی برف بهعلت شکل کریستالهای درون این لایهها کیفیتهای متفاوتی دارد، بهعنوان مثال کریستالهای ششضلعی راحتتر از کریستالهای سوزنی شکل به هم متصل میشوند؛ بنابراین لایههای محکمتری تشکیل میدهند. از طرف دیگر وقتی آب بسیار سرد در هوا با کریستالهای برف تماس پیدا میکند، برفک تشکیل میدهند. رسوبات سنگین برفک باعث تشکیل برفهای گلولهمانند به نامبرفدانه میشوند که لایهای بسیار سست را تشکیل میدهد.
لایههای تودهی برف به علت تغییراتی که در هنگام قرار گرفتن برف روی زمین اتفاق میافتد، کیفیتهای متفاوتی دارند. تغییرات در آب و هوا منجر به تغییراتی در سطح تودهی برف میشود:
- اگر قسمت بالایی (سر) تودهی برف ذوب شود و و مجددا یخ بزند، یک لایهی یخ لیز تشکیل میدهد.
- اگر هوای بالای تودهی برف به نقطهی شبنم برسد، تودهی برف میتواند باعث ایجاد کریستالهای برف پودری شود که بسیار سبک هستند. آنها بهخوبی به یکدیگر نچسبیدهاند و قادر به تشکیل برف منسجم نیستند.
- اگر سر تودهی برف مکررا ذوب و منجمد شود، میتواند باعث تشکیل خوشهای از ذرات یخزده با فاصلهای بینشان شود که سطح سستی برای لایهی بعدی برف ایجاد میکند.
تغییرات در تودهی برف در نتیجهی گرادیان دما (تفاوت درجه حرارت در لایههای بالایی و پایینی) اتفاق میافتد. برفی که نزدیک لایهی زیرین است، بهعلت گرمای باقیمانده از زمین نسبتا گرم است (نزدیک به صفر درجه سانتیگراد). درجه حرارت در لایههای بالایی به دمای هوا بستگی دارد. دانههای برف درون تودهی برف بسته به اندازهی گرادیان دما در معرض انواع تغییر شکل قرار میگیرند.
فارغ از اینکه لایههای محکم و سست برف نتیجهی گرادیان دما، شرایط جوی در طول بارش برف یا ذوبشدگی و یخزدگی هستند، میتوانند باعث ایجاد بهمن شوند. حالا میرویم به سراغ این پرسش که بهمن چگونه شکل میگیرد و چه چیزهایی محرک آن هستند.
تشکیل بهمن
بهمنها سه جزء سازنده دارند: برف، سطح شیبدار و یک محرک. یک لایهی سست درون تودهی برف، برف پودری وبرفدانه نیز در این روند دست دارند.
اگر لایهی سست در ناحیهی عمیق تودهی برف باشد، می توانند منجر به بهمن تختهای شود که بسیار خطرناک است. در بهمن تختهای، لایهی منسجم و محکم تودهی برف روی لایهی بستر برف سر میخورد؛ درست همانگونه که برفی به سمت شیشهی ماشین پرتاب میکنید و برف روی شیشهی ماشین به پایین سر میخورد. گاهی اوقات تمام تودهی برف از کوه جدا میشود و روی زمین سر میخورد.
قدرت بهمن تختهای (ورقهای) به ویژگی ورقهها و عمق لایهی سست بستگی دارد. ورقههای برف آبدار باعث بهمنهای آرامتری نسبت به ورقههای خشک میشوند؛ اما عموما موانع را با فشار بیشتری درهم میشکنند.
شیب معمول ریزش بهمن باید دارای زاویه ۲۵ تا ۶۰ درجه نسبت به سطح زمین باشد. شیبهای کمتر از ۲۵ درجه معمولا به اندازهی کافی تند نیستند که باعث بهمن شوند و شیبهایی که تندتر از ۶۰ درجهاند، معمولا قادر به جمعآوری برف نیستند؛ بنابراین خطر ریزش بهمن در آنها وجود ندارد. اکثر بهمنها در شیب ۳۵ تا ۴۶ درجه اتفاق میافتد.
اکثر بهمنهای تختهای پشت به باد اتفاق میافتند تا رو به باد. محرک این بهمنها ممکن است عوامل طبیعی باشد؛ مثل تغییر ناگهانی آب و هوا، افتادن یک درخت و ... برخلاف آنچه در فیلمها و کارتونها میبینید، یک صدای بلند نمیتواند آغازگر بهمن باشد. در اکثر بهمنهای کشنده، این انسانها هستند که محرک آنند! هر بهمن به سه قسمت تقسیم میشود:
- نقطهی آغاز که غالبا بالای ردیف درختان و نزدیک خطالرأس و جایی است که ورقه از بقیهی برفهای روی زمین جدا میشود.
- مسیر بهمن محلی است که بهمن در امتداد آن به طرف پایین کوه حرکت میکند. مسیرهای بهمن حتی در تابستان نیز قابل مشاهدهاند و این را از جای خالی درختان آن مسیر میتوانید متوجه شوید.
- قسمت انتهایی جایی است که بهمن متوقف میشود.
زمانی که بهمن متوقف میشود، مثل بتون سفت و فشرده است و به این علت بهمن برای اسکیبازان و ورزشکاران کوهستان بسیار خطرناک است؛ چرا که خودشان نمیتوانند از بهمن بیرون بیایند و باید منتظر کمک باشند.
جلوگیری از بهمن و کنترل آن
مرگ در اثر بهمن بیشتر در ماههای زمستانی حادث میشود؛ اما بارش برف اوایل سال و آب شدن بهاری نیز بسیار خطرناک است. بهمن علاوه بر تهدید جان انسانها، میتواند باعث آسیب هولناک به ساختمانها و املاک شود. از آنجا که بهمن میتواند باعث بسته شدن جادهها، مختل شدن اقتصاد محلی و ... شود، معمولا سازمانهای بسیاری در صدد آنند که از بهمنهای بزرگ جلوگیری کنند.
یک تکنیک برای جلوگیری از بهمنهای بزرگ این است که وقتی کسی در شیب کوه حضور ندارد، عمدا محرک یک بهمن کوچک و کنترلشده باشیم. این کار ممکن است با استفاده از مواد منفجره و... صورت گیرد.
تکنیک دیگر این است که جلوی شرایطی را که منجر به بهمن میشود، بگیریم. برای این کار میتوانیم بسته به محل مورد نظر با استفاده از نرده، بادشکن و... مسیر جمع شدن برف را تغییر دهیم، میزان شیب را کاهش دهیم یا موانعی بر سر راه بهمنها ایجاد کنیم.
اما با وجود تمام این موارد جلوگیریکننده، بهمن باز هم میتواند سرازیر شود؛ بهویژه در اولین بیست و چهار ساعت بعد از بارش برف سنگین. بعد از این موضوع به سراغ یک مورد مهم دیگر میرویم: افراد چگونه میتوانند محرک یک بهمن نباشند؟!
اجتناب از بهمن
بهمن معمولا در شیبهای تندی که مانع یا پوشش درختی زیادی ندارد رخ میدهد. متأسفانه این منطقه دقیقا همان جایی است که افراد برای اسکی کردن و پیادهروی و ماشین برفی سواری و... ترجیح میدهند و این فعالیتها دقیقا همان کارهایی است که باعث بهمن میشود.
جلوگیری از شروع بهمن بسیار آسانتر از نجات دادن افرادی است که در بهمن گرفتار شدهاند. اولین کاری که باید انجام دهید این است که محیط پیرامون خود را خوب بشناسید و از شرایط آب و هوایی اطلاع داشته باشید. بسیاری از کشورها سیستم هشدار دارندکه به مردم میگویند آیا احتمال دارد بهمن رخ دهد یا نه! وبسایتهایی وجود دارند که دارای اطلاعات بهروزشده در مورد نواحی هستند که احتمال بهمن در آنها وجود دارد. علاوه بر این اطلاعات شما باید:
- قبل از این که به کوه بروید مسیری انتخاب کنید که از بهمن ایمن باشد.
- یک بیلچه، یک بیکن و یک طناب بهمن با خود داشته باشید. اطمینان حاصل کنید که بیکن در زیر لایهی بیرونی لباستان است و باتری سالم دارد و دستگاه تنظیم است.
- زاویهی شیب را اندازه بگیرید. بسیاری از فروشگاههای لوازم کوهنوردی شیبسنجهای کوچک و ارزانقیمت را برای این منظور میفروشند.
- مراقب مکانهایی که برف در آنجا جمع میشود باشید.
- حواستان به نواحی که ترک دارد و به صداهای توخالی باشد؛ چرا که میتوانند نشانهی بهمن قریبالوقوع باشد.
- یک گودال عمیق با دیوارههای صاف حفر کنید که در آن تمام لایهها قابل مشاهده باشند تا تودهبرف را اینگونه ارزیابی کنید.
- ثبات و دوام تودهی برف را تست کنید.
- از مسیرها یا نواحی که قبلا در آنها بهمن رخ داده است و مستعد بهمن هستند اجتناب کنید.
- هیچگاه از همراهتان جلوتر حرکت نکنید.
- هرگز گمان نکنید مسیری که نشان میدهد افراد دیگری نیز از آن عبور کردهاند، حتما ایمن است.
حتی اگر تمام این موارد را رعایت کنید هم ممکن است گرفتار بهمنی که بهطور طبیعی رخ داده یا فرد دیگری محرک آن شده است شوید. حالا به سراغ آن میرویم که چگونه میتوانید از بهمن جان سالم به در ببرید.
اگر در دام بهمن افتادید چگونه میتوانید از آن خلاص شوید؟
مرگومیر ناشی از بهمن عموما از یکی از این عوامل ناشی میشود: آسیب جسمانی، خفگی و کاهش حاد دمای بدن. روشهای نجات شامل بیرون آمدن از بهمن قبل از متوقف شدن آن، جلوگیری از دفن کامل در بهمن و کاهش زمانی که قربانی در بهمن دفن شده است.
در اصل حتی در تمام مسیرهای ایمن به شما توصیه میشود که به محض اینکه متوجه شدید اتفاقی در حال رخ دادن است از مسیر بهمن بگریزید. مرکز ملی بهمن ایالات متحده به اسکی بازان توصیه میکند در مکانهای بالایی ورقههای برفی اسکی کنند تا حجم برف کمتری بالای سرشان باشد و ماشینبرفی سواران سعی کنند در صورت بروز بهمن از آن پیشی بگیرند. در صورت بروز بهمن درخواست کمک کنید؛ در این صورت دیگران متوجه میشوند که شما در خطر هستید. سپس دهان خود را ببندید؛ در این صورت برف نمیتواند وارد راه هواییتان شود. اگر نتوانستید از بهمن فرار کنید کارهای زیر را انجام دهید:
۱. لوازم اسکی خود را رها کنید. این وسایل میتوانند شما را پایین بکشند و باعث شوند به دست و پایتان فشار بیشتری وارد شود و منجر به شکستن استخوانهایتان شود. اما اگر کوله پشتی شما سبک است و وسایل مورد نیاز مواقع ضروری را در آن دارید، آن را پیش خود نگه دارید.
۲. اگر از ماشین برفی به بیرون پرتاب شدید، تلاش کنید که خود را از آن دور کنید.
۳. از حرکات شنا استفاده کنید تا راه خود را به سطح بهمن بیابید.
۴. سعی کنید درختان اطراف را بگیرید تا از میان برفها خلاص شوید.
۵. به محض اینکه برف آهسته شد، دست خود را دور دهانتان بهصورت کاسه دربیاورید؛ به این ترتیب شما یک کیسهی هوا برای خود دارید! وقتی برف شروع به متوقف شدن میکند، به تمام اعضای بدنتان اعتماد و از آنها استفاده کنید، اینگونه نجاتدهندگان زودتر میتوانند شما را ببینند.
۶. منتظر عملیات نجات بمانید. آرامشان را حفظ کنید. اکسیژنتان را هدر ندهید. تا وقتی که صدای افرادی را که برای نجات آمدهاند، بالای سر خود نشنیدهاید، برای کمک فریاد نزنید.
منابع بسیاری هستند که میگویند شخصی که کاملا زیر برف دفن شده است، میتواند ۱۸ ساعت زنده بماند. اگرچه برف نفوذپذیر است و مقدار زیادی اکسیژن لابهلای آن وجود دارد اما بسیاری از قربانیان بازدمشان را تنفس میکنند؛ یعنی دیاکسید کربنی که برایشان خطرناک است. نفس گرم همچنین باعث آب شدن برفها و یخ زدن مجدد آن قسمت میشود و میتواند به لایهی یخی غیر قابل نفوذ و سخت تبدیل شود که اکسیژن نتواند بهراحتی در آن نفوذ کند. ولی با یک کیسهی هوای نسبتا بزرگ که با کمک دستانتان ایجاد کردهاید و رو به بیرون باز است، میتوانید دچار خفگی نشوید؛ اما هنوز هم احتمال کاهش غیرطبیعی دمای بدن و شوک وجود دارد.
اگر شاهد یک بهمن باشید چگونه میتوانید جان سالم بدر ببرید؟
اگر ببینید فردی در بهمن گیر افتاده است و شما تنها امید آن فرد برای نجات هستید چه میکنید؟ بسیاری از محلهای اسکی، تیم نجات و سگهای نجات دارند؛ اما رسیدن آنها و کمک آنها ممکن است برای نجات فرد کمی دیر باشد. طبق آمار، ۹۲ درصد قربانیان از بهمن جان سالم به در میبردند، اگر همراهانشان ظرف ۱۵ دقیقه آنها را از زیر برف بیرون میکشیدند. گروههای بزرگ میتوانند فردی را برای کمک بفرستند؛ اما گروههای کوچک یا شاهدانی که تنها هستند، فقط در صورتی حق دارند آنجا را ترک کنند که بدانند کمک تا چند دقیقهی دیگر میرسد. برخی میگوید درصورتیکه تنها یک نفر شاهد وجود دارد، آن فرد باید خودش به جستجوی قربانی بپردازد. برخی دیگر هم میگویند اگر شاهد هیچ نشانهی بصری از موقعیت قربانی ندارد و بیکنی همراهش نیست، باید برود و کمک خبر کند.
حال اگر شما کسی باشید که میبینید شخصی گرفتار بهمن شده است، باید این کارها را انجام دهید:
- چشمتان را از قربانی برندارید.
- اگر قربانی کاملا در بهمن دفن شد، چشمتان به نقطهای باشد که آخرین بار او را توانستید ببینید.
- یک دقیقه صبر کنید؛ یا تا زمانی که بهمن کاملا متوقف شود صبر کنید. مطمئن شوید که بهمن دیگری خواهد آمد یا نه. اگر احتمال بهمن دیگری را دادید از کسی بخواهید چشمش به محل قربانی باشد و شما به جستجوی فرد بپردازید.
- اگر بهمحلی میروید که احتمال بهمن در آن هست حتما باید بیکن، طناب بهمن و یک بیلچه به همراه خود داشته باشید. این سه وسیله برای عملیات نجات بسیار مهم و ضروریاند.
در انتها به تعریف اجمالی این سه وسیلهی ضروری برای مقابله با بهمن میپردازیم:
- بیکن یک دستگاه فرستنده-گیرندهی کوچک است. وقتی بهمن آغاز میشود، کسانی که قربانی بهمن نشدند، حالت دستگاهشان را از ارسال به دریافت تغییر میدهند و از سیگنالها استفاده میکنند تا جای قربانی را پیدا کنند. بیکنهای جدید جهت سیگنال و همچنین قدرت سیگنال را نشان میدهند.
- طناب بهمن دارای طول ۱۵ تا ۵۰ متر و به رنگهای تند است که روی پوستهی آن فلشی به یک جهت رو به خود فرد وجود دارد و در صورت گرفتار شدن در بهمن، نجاتدهندگان با پیدا کردن آن طناب و جهت فلش روی آن زودتر قربانی را مییابند.
- بیلچهها اولین وسیلهی مورد نیاز برای بیرون آوردن قربانیان دفنشده در بهمن است. برف بهمن بسیار منسجم است و کندن آن با بیلچه زمان کمتری میگیرد تا با دست.
هر چه به قربانی نزدیکتر شوید سیگنال قویتر خواهد بود. هنگامی که قربانی را یافتید سریعا او را بیرون بکشید. راه هواییاش را باز کنید و در صورت لزوم، تنفس مصنوعی را اعمال کنید و سریعا بهدنبال کمک بروید.