اتوماسیون و ربات‌ها نمی‌توانند جایگزین زنان شوند

نتایج تحقیقات نشان داده است که زنان نسبت به مردان، بهتر می‌توانند در برابر اتوماسیون مقاومت کنند و جایگاه خود را در حوزه‌ی اشتغال حفظ کنند. ضمن اینکه این امکان را دارند تا از مزایای اتوماسیون بهره‌مند شوند.

در مشاغلی مانند پرستاری، تدریس و کارهای مراقبتی که نیاز به سطح بالایی از مهارت‌های اجتماعی وجود دارد، زنان حضور پرنگ‌تری از خود نشان داده‌اند. این‌ها همان جایگاه‌هایی هستند که اتوماسیون به‌سختی می‌تواند وارد آن‌ها شود. در اقتصادهای پیشرفته که زنان در سطوح بالای آموزشی و سواد دیجیتال قرار دارند، می‌توانند از مزایای نوآوری‌های مداوم تکنولوژی در بازار کار برخوردار شوند.

ترس پاک‌سازی بشر به وسیله‌ی ربات‌ها که در مقالات زیادی مورد بررسی قرار گرفته است، بی‌مورد و غیر ممکن است. در واقع، خطر اصلی دیجیتال شدن در هر شغل، به‌میزان قابل توجهی متفاوت است و به این موضوع بستگی دارد که افراد در شغل خود درگیر چه نوع وظایف و مهارت‌هایی هستند.

برای مثال، در شغل‌هایی که شامل کار فیزیکی به‌مدت طولانی هستند و افراد از دست‌های خود استفاده می‌کنند، خطر دیجیتال شدن بیشتر است. در عوض، در شغل‌هایی که خدماتی مانند آموزش به دیگران ارائه می‌شود، این خطر کم‌تر ارزیابی شده است. به همین ترتیب، مشاغلی که نیاز به توانایی حل مسئله دارند، نسبت به شغل‌های نیازمند حسابداری، در معرض خطر کم‌تری قرار دارند.

نوآوری در عرصه‌ی فناوری و تکنولوژی که به اتوماسیون ختم می‌شود، می‌تواند در بخش‌های مختلف اقتصادی، تغییراتی در سازمان‌ها ایجاد کند. به‌طور معمول، این فرآیند باعث جایگزینی نیروی کار متخصص با نیروی کار غیر متخصص می‌شود. در عین حال، فناوری‌های جدید فرصت‌های نظیر آموزش از راه دور را هم فراهم می‌کنند. در این میان، مشاغلی که بیشتر در تسلط زنان (برای مثال شغل‌های دفتری و خدماتی) قرار دارد گسترش پیدا می‌کنند و فرصت‌های شغلی آن‌ها را افزایش می‌دهند.

البته  اتوماسیون در گذشته توانسته است سهم مشارکت زنان را در دیگر بخش‌ها مورد تهدید قرار دهد. مثال بارز و تاریخی آن، کارهای مربوط به مونتاژ قطعات در کارخانه و کشاورزی در گذشته بود. با این حال، به نظر می‌رسد که پیشرفت فناوری به افزایش تقاضای نیروی زن بیانجامد.

این روزها، برقراری تعامل بین تغییرات دنیای فناوری و زندگی اجتماعی، نقش حیاتی دارد. با روی کار آمدن فناوری، تغییراتی در ساختار حقوق و دستمزد نیروی کار ایجاد می‌شود؛ زیرا تقاضا برای به‌کارگیری نیروی متخصص بیشتر خواهد شد. از طرفی افزایش سطح تحصیلاتی زنان باعث می‌شود که میلی به زندگی زناشویی نداشته باشند و مشارکت در دنیای کار برای آن‌ها جذاب‌تر باشد. این مورد در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر دیده می‌شود.

به‌طور کلی، تحلیل‌های اقتصادی نشان می‌دهد مشاغل زنان در عرصه‌های زیادی نسبت به دیجیتال شدن آسیب‌پذیر هستند؛ اما نسبت به مردان کم‌تر مورد تهدید قرار دارند و حتی می‌توانند از افزایش فرصت‌های شغلی پیش رو بهره‌مند شوند.

برآورد تأثیر اتوماسیون در مشارکت اقتصادی زنان کار ساده‌ای نیست. به‌طور خاص، بررسی یک عامل به‌صورت جداگانه و نادیده گرفتن پارامترهای دیگر کار بررسی را مشکل می‌کند. حال آنکه تحقیقات اولیه در خصوص این مورد بیشتر روی یک مورد به‌خصوص تکیه کرده است. پیشرفت‌های اخیر در روش‌های تحقیق و دسترسی به داده‌های بیشتر توانسته‌ است مزایای بالقوه‌ی اتوماسیون در افزایش مشارکت زنان را ارزیابی و تأیید کند.

البته داده‌های این بررسی تنها به ایالات متحده و چند کشور کوچک پیشرفته‌ی اتحادیه‌ی اروپا محدود می‌شود. به‌عنوان مثال، نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۱۶ این واقعیت را نشان داد که پیشرفت‌های تکنولوژی در بخش خانواده، یکی از دلایل اصلی افزایش مشارکت اقتصادی زنان متأهل در ایالات متحده بود. دلیل این مسئله تنها به بهبود لوازم خانگی منزل ختم نمی‌شد؛ بلکه بسیاری از زنان نیازی نمی‌بینند که وقت خود را در خانه صرف بزرگ کردن فرزندانشان کنند. همچنین تغییراتی در سبک امور منزل به‌ وجود آمد که مثال بارز آن، استفاده از غذاهای منجمد به‌جای صرف چندین ساعت وقت برای طبخ غذا است.

در همین راستا، مطالعه‌ی دیگری در سال ۲۰۱۶ با کنترل دیگر عوامل نشان داد که خطر اتوماسیون در مورد زنان بسیار کم‌تر از مردان است. متغیر دیگر در این بررسی، مقایسه خطر دیجیتال شدن شغل‌ها در ۸ کشور آلمان، فرانسه، انگلستان، ایتالیا، روسیه، ترکیه، ژاپن و کره جنوبی بود. این مقایسه دو نتیجه‌گیری اصلی به همراه داشت.

به نظر می‌رسد اتوماسیون، جدا از نابود کردن مشاغل، به‌ سمتی پیش می‌رود که از تغییرات حاصل از آن، زنان نسبت به مردان بیشتر سود می‌برند. البته این موضوع بدان معنا نیست که اتوماسیون شکاف جنسیتی در بازار کار را حذف می‌کند؛ بلکه به آن معنا است که ظهور ربات‌ها ترس کم‌تری برای زنان ایجاد خواهد کرد و احتمالا این گروه از جامعه، از این تغییرات بهره‌مند شوند.