نگاهی به شایعات و باورهای نادرست در خصوص دکل‌های مخابراتی و امواج موبایل

نحوه تاثیر تابش‌های الکترومغناطیسی روی مردم و محیط‌زیست، موضوعی است که در محاصره انواع اطلاعات نادرست و سوء‌برداشت‌های عجیب و غریب است. به عقیده بسیاری، تلفن‌های همراه به دلیل انرژی امواج با فرکانس‌های رادیویی که برای برقراری ارتباط با دکل‌های مخابراتی از آن استفاده می‌کنند، می‌توانند به بدن فرد آسیب برسانند.

 حتی گفته می‌شود که این تابش‌های الکترومغناطیس می‌توانند به سلول‌ها نفوذ کنند و با آسیب رساندن به آن، موجب افزایش خطر ابتلا به تومور مغزی شوند. البته همان‌طور که به‌خوبی می‌دانید، پژوهشگران هنوز موفق به کشف ارتباط ثابت‌ شده‌ای بین تلفن همراه و آسیب‌های مغزی نشده‌اند. در سه بخش قبلی از مجموعه مقالات مرتبط با امواج الکترومغناطیس و تجهیزات مخابراتی، با تابش و امواج الکترومغناطیس، ماهیت و اثرات دقیق آن آشنا شدیم، در این بخش به برخی باورهای نادرست در خصوص امواج ساطع شونده از گوشی‌های موبایل و آنتن‌های نصب شده بر فراز دکل‌های مخابراتی می‌پردازیم.

شایعات زیادی در مورد آسیب‌های ناشی از تابش‌های الکترومغناطیس و دستگاه‌های مخابراتی وجود دارد و احتمالا یکی از بحث‌برانگیزترین این شایعات به آنتن‌هایی مربوط می‌شود که عموما روی دکل‌های مخابراتی نصب می‌شوند.

شواهد ضد و نقیضی که در این خصوص وجود دارد، بسیاری بر این عقیده‌اند که دکل‌های مخابراتی تاثیر منفی روی سلامتی انسان دارند. نتیجه برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد با وجود اندک بودن توان تابش‌های الکترومغناطیس ناشی از آنتن‌های دکل‌های مخابراتی، قرار گرفتن در معرض این تابش‌ها، می‌تواند به‌مرور تاثیرات منفی روی فرد بگذارد. تعداد اندکی از پژوهشگران نیز حتی بحث را به آنجا کشاندند که علنا اعلام کردند که دکل‌های ارتباطات مخابراتی سرطان‌زا هستند. اما چیزی که واضح است، اینکه هنوز شواهد و مدارک قانع‌کننده ای برای باور به این فرضیه وجود ندارد.

اما از مواردی که اشاره کردیم، به‌خوبی روشن است که حتی عاقل‌ترین و تحصیل‌کرده‌ترین افراد جامعه هم با چنین سوءبرداشت‌هایی دست ‌به ‌گریبانند. این دست افراد گاهی اوقات به‌قدری از نظر خود مطمئن‌اند که به‌دشواری می‌توان وارد بحث‌ با آنها شد. اما کافی‌ست که کمی وارد بحث شوید تا متوجه شوید که طرف مقابل، که تا همین چند لحظه قبل در قواره‌ی یک کارشناس امواج فرکانس رادیویی با شما صحبت می‌کرد، در واقع از اساسی‌ترین مفاهیم این زمینه هم آگاهی ندارد.

تابش‌های الکترومغناطیس، در همه ابعاد زندگی روزمره ما وجود دارند، بنابراین ممکن نیست که تحت تاثیر دوزهای (Dose) کوچک آن قرار نگیریم. منظور از دوز، کمیت اندازه‌گیری در حوزه‌ی تغذیه، پزشکی، سم‌شناسی، جذب، مصرف و پرتوگیری است. تابش‌ها گاهی دارای منبع طبیعی و گاهی نیز دارای منبع انسانی و صنعتی هستند و انواع مختلفی دارند. برخی از دستگاه‌های برقی تابش الکترومغناطیس از خود ساطع نمی‌کنند ولی تنها میدان الکتریکی در اطراف خود القاء می‌کنند، یا آنکه تنها میدان مغناطیس در اطراف خود القاء می‌کنند، یا آنکه هر دو میدان الکتریکی و مغناطیسی را بطور جداگانه القاء می‌کنند، اما به دلیل فرکانس اندک تغییرات مقدار سیگنال در حوزه زمان، نتیجه به یک تابش الکترومغناطیس با انتقال در محیط با سرعت نور ختم نمی‌شود.

 برخی دستگاه‌های ما دائما تابش‌های الکترومغناطیس ساطع می‌کنند که خود ما نیز همواره در معرض این تابش‌ها قرار می‌گیریم که امواج ناشی از آنتن‌های دکل‌های ارتباطات مخابراتی و روترهای وای‌فای از این جمله می باشند، خصوصا که ساکن یک کلان‌شهر باشیم. به عنوان مثال، تنها در تهران، بیش از ۱۲ هزار دکل نصب شده که فقط نیمی از آنها دکل‌های موبایل هستند و بقیه دکل‌های مخابرات شبکه اینترنت، دکل‌های پخش رادیو و تلویزیون آنالوگ و دیجیتال، شبکه بی‌سیم آتش‌نشانی، آمبولانس، نیروی انتظامی، عاملین شهرداری، حراست‌ دستگاه‌ها و سازمان‌های نظارتی امنیتی و غیره هستند و احتمالا در آینده با توجه به رشد تعداد کاربران و رشد آسمان‌خراش‌ها و ساختمان‌های بلند و نیاز به ارتباط رادیویی با کیفیت بالاتر، شاهد رشد تعداد این دکل‌ها خواهیم بود.

گاهی اوقات برای تشخیص دقیق شکستگی نیاز به آزمایش اشعه ایکس دارید که یک «تابش یونیزان (Ionizing Radiation)» است و مقدار زیاد آن ضمن اینکه باعث تخریب بافت‌های زنده می‌شود، سرطان‌زا نیز است، اما دوز کوچک این نوع پرتوگیری، آن میزانی نیست که موجب مرگ یا بیماری فرد شود. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض تابش‌های الکترومغناطیس ممکن است روی سلامتی فرد تاثیر بگذارد. اما سطح پایین تابش، بلافاصله روی فرد تاثیر نمی‌گذارد. در واقع، قرار گرفتن در برابر سطح پایین تابش‌، همچون استفاده از تلفن همراه به مدت چند ساعت در روز برای مدت چند سال می‌تواند خطرات مرتبط به تابش‌ها را افزایش دهد.

 گفته می‌شود که انرژی امواج با فرکانس رادیویی تلفن همراه، تاثیر منفی موقتی روی ناباروری مردان دارد، چرا که این امواج باعث افزایش دمای اسپرماتوزوئید ذخیره شده در بیضه‌ها می‌شود. اما ابن موضوع هنوز به خوبی ثابت نشده است و حتی به نظر می‌رسد که چنین ادعاهایی اکثر توسط فعالان ضد موبایل مطرح می‌شود و در جامعه علمی بحث پذیرفته شده‌ای محسوب نمی‌شوند.

ولی اینکه این امواج خطر افزایش تومورهای مغزی را افزایش دهد، از نظر علمی قابل اثبات نیست و به همین دلیل، از ژوئن ۲۰۱۲ میلادی، مرکز جهانی تحقیقات سرطان (Centre International de Recherche sur le Cancer) وابسته به سازمان جهانی بهداشت، امواج با فرکانس رادیویی را در در دسته عوامل «احتمالا سرطان‌زا» قرار داده است.

به‌هرحال اگر به ‌صورت صحیح از تلفن همراه خود استفاده کنید، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. اگر چیزی از این موارد نمی‌دانید، نگران نباشید. دسامبر ۲۰۱۷ بود که سازمان بهداشت ایالت کالیفرنیا، دستورالعمل‌هایی را برای کاهش مواجهه با انرژی امواج با فرکانس‌های رادیویی منتشر کرد.

·       دور نگه داشتن تلفن‌های همراه از بدن

·       هنگام خواب گوشی‌ها را در اطراف یا نزدیک به تختخواب خود قرار ندهید

·       عدم استفاده از هدست در زمانی که مکالمه‌ای برقرار نیست

·       زمانی که سیگنال‌های رادیویی ضعیف‌اند از تلفن‌های همراه استفاده نکنید.

سازمان بهداشت ایالت کالیفرنیا به مردم توصیه کرده است که برای گوش دادن به موسیقی و ویدئو یا دانلود فایل‌های حجیم نیز از تلفن‌های همراه خود استفاده نکنند، چرا که این موضوع می‌تواند منجر به افزایش انرژی دریافت شده بدن از امواج با فرکانس‌های رادیویی شود.

شایعات زیادی مبنی بر این وجود دارد که اجاق‌های مایکروویو یا همان مایکروفرها می‌توانند مواد غذایی را به دلیل مخلوط کردن امواج رادیواکتیو و تابش‌ الکترومغناطیس، رادیواکتیو کنند. تابش مایکروویو نوعی تابش الکترومغناطیس است که طول موج‌های آن از۱ متر تا ۱ میلی‌متر با فرکانس‌های بین ۳۰۰ مگاهرتز تا ۳۰۰ گیگاهرتز متغیر است.

مایکروفرها از طریق به جنبش درآوردن مولکول‌های قطبیده آب، از راه تمرکز کامل (از کل نقاط واقع روی محیط ۳۶۰ درجه‌ای یک دایه روی مرکز آن) امواج الکترومغناطیس در محلی که غذا درون صفحه چرخان قرار می‌گیرد، آب موجود درون غذا را گرم می‌کنند و در نتیجه غذا نیز گرم می‌شود. در حالیکه رادیواکتیویته به فرآیندی گفته می‌شود که به وسیله آن هسته‌های ناپایدار اتمی دچار واپاشی هسته‌ای می‌شوند و برای اینکه این اتفاق در مایکروفر رخ دهد، لازم است انرژی بسیار بسیار بالاتری به غذا تابیده شود تا حدی که هیدروژن را به دوتریوم تبدیل کند و آب یا همان H2O به D2O یا همان آب سنگین مبدل شود که اینکار تنها از عهده یک راکتور آب سنگین برمی‌آید!

اجاق مایکروویو برای یخ‌زدایی مواد غذایی منجمد مثل گوشت، مرغ یا سبزیجات مطلوب است که در عرض چند دقیقه انجام می‌شود. مزیت دیگر پخت با مایکروفر حفظ عطر طبیعی غذاست که باعث می‌شود نمک یا شکر بیش از مقدار لازم به غذا افزوده نشود. مایکروفر غذا را با رطوبت خودش می‌پزد. بنابراین لازم نیست چربی اضافی یعنی کره یا روغن به آن افزوده شود. مایکروفر غذا را در زمان کوتاه بدون افزودن آب یا چربی می‌پزد، از طرفی همه انرژی در مایکروفر صرف پخت‌وپز می‌شود و برای گرم کردن ظرف یا طبقات فر هدر نمی‌رود؛ بنابراین مایکروفر وسیله‌ای سازگار با مصرف بهینه انرژی است.

نفس امواج مورد استفاده در مایکروویو، کاملا شبیه به تابش‌های الکترومغناطیس ناشی از تلفن‌های همراه ما هستند، با این تفاوت که در تلفن همراه دیگر خبری از تمرکز دهنده ۳۶۰ درجه‌ای نیست. در واقع، تلفن‌های همراه، دستگاه‌های دو طرفه تابشی- امواج مایکروویوی هستند که به‌مدت مکالمه و بدون آنکه روی مغز متمرکز شوند، تنها در یک زاویه حدود ۱۰ درجه از کل محیط ۳۶۰ درجه، در مجاورت مغز قرار می‌گیرند. بنابراین مشاهده می‌کنید که شباهت زیادی بین این دو نوع دستگاه وجود ندارد و اظهارات عجیب و غریب در حد شایعه و فاقد ارزش علمی است و می‌توان بدون نگرانی از هر دو دستگاه استفاده کرد.

اتومبیل‌ها دارای سقف‌های فلزی و شیشه‌های دودی زیادی هستند، بنابراین می‌توان گفت تا حدی می‌توانند همچون یک قفس فارادیِ ناقص عمل کنند. انرژی امواج با فرکانس‌های رادیویی به‌وسیله اثر فارادی (مگر اینکه پنجره‌ای باز شود یا آنتنی وجود داشته باشد) داخل اتومبیل به‌دام می‌افتند. انرژی امواج با فرکانس‌های رادیویی متمرکز می‌شود، به‌طوری که مقدار چگالی امواج مایکروویو در اطراف بدن انسان که می‌تواند در بدن نفوذ کند، بالاتر می‌رود.

تمرکز به این صورت رخ می‌دهد که قطعات فلزی، تابش‌های رادیویی را پی در پی روی شما ساطع می‌کند. به یاد داشته باشید که امواج با فرکانس‌های رادیویی به اندازه کافی قدرت نفوذ در شیشه را دارد، البته اگر شیشه از جنس دودی باشد و کربن در مواد دودی کننده وجود داشته باشد، مقداری از قدرت نفوذ موج را می‌کاهد. بنابراین، هنگامی که در اتومبیل با پنجره بسته هستید و سیگنال آنتن تلفن ضعیف است، در همین حال، می‌خواهید، مکالمه خود را ادامه دهید، تلفن همراه قدرت خود را برای پیدا کردن نزدیک‌ترین فرستنده افزایش می‌دهد. این باعث می‌شود میزان جذب ویژه موثر گوشی افزایش یابد و این بدان معنی است که نفوذ توان در هر ۱۰ گرم از بافت زنده در مدت ۶ دقیقه افزایش می‌یابد. بنابراین همان‌طور که مشاهده می‌کنید، استفاده از تلفن همراه در اتومبیل آنچنان که تصور می‌کنید، امن‌تر نیست، بخصوص وقتی که همه سرنشینان اصرار داشته باشند، از تلفن‌های همراه خود استفاده کنند.

آیا زندگی در نزدیکی دکل‌های تلفن همراه، واقعا ناامن است؟ و اگر محل زندگی ما از دکل‌های مخابراتی دور باشد، تاثیر مضری نخواهد داشت؟ یا اینکه تاثیر دکل‌های مخابراتی چه دور دست و چه نزدیک، منتهی با شیوه‌ای دیگر، هنوز وجود دارد؟ واقعیت این است که قرار گرفتن در معرض امواج تابشی، هم به فاصله از دکل مخابراتی و هم به قدرت سیگنال تلفن همراه بستگی دارد.

هنگامی که وضعیت آنتن‌دهی، ضعیف است، تلفن همراه به‌طور خودکار سیگنال‌های قوی‌تری را دریافت و ارسال می‌کند تا بتواند به نزدیک‌ترین دکل مخابراتی متصل شود و کیفیت ارتباطی بالاتری را دریافت کند. به ‌این ترتیب، همانطور که متوجه شدید، در واقع، در صورت دور بودن از دکل مخابراتی، فرد بیشترین پرتوگیری را از خود دستگاه تلفن همراه خواهد داشت.

پژوهش‌های علمی بسیاری در مورد تاثیر تابش‌های الکترومغناطیسی روی سلامت انجام گرفته است. نتایج این بررسی‌ها به‌قدری اهمیت داشتند که سازمان بهداشت جهانی (WHO) تصمیم گرفت که امواج ناشی از تلفن همراه را در فهرست عوامل «احتمالا سرطان‌زا» قرار دهد. این تصمیم با توجه به این واقعیت گرفته شد که شواهد موجود نشان می‌دهد که تابش‌های الکترومغناطیسی و فرکانس‌های رادیویی، بر سلامت انسان تاثیر منفی می‌گذارد.

در واقع، سازمان بهداشت جهانی انرژی امواج با فرکانس رادیویی را به‌عنوان یک عامل زیست‌محیطی 2B طبقه‌بندی کرده است. این دسته از عوامل زیست‌محیطی به دسته‌ای اطلاق می‌شود که ممکن است برای انسان سرطان‌زا باشند. دقت کنید کلمه «ممکن» است به این معنی نیست که «احتمال دارد» و این دومی، یعنی «احتمال دارد»، به این معنی است که امکانِ بمراتب قوی‌تری در رخداد سرطان‌زا بودن توسط عامل مورد نظر موجود است، مثلا فرض کنید پژوهش‌ها و پیمایش‌های آماری به ما نشان داده باشد که مثلا از هر ۱۰۰۰ نفر که در معرض امواج قرار گرفتند، ۲ نفر سرطان گرفته‌اند و اصلا این مصادیق خودشان دارای دسته‌بندی دیگری هستند و در گروه 2B به معنی «احتمالا سرطان‌زا» دسته‌بندی شدند.

قبل از اینکه نگران شوید، جالب است، بدانید که سازمان بهداشت جهانی، قهوه، ترشیجات، مواد خشک‌شویی، گازوئیل و پودر تالک (که در لوازم بهداشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد) را نیز در فهرست عوامل 2B دسته‌بندی کرده است.

دانشمندان چند کشور اروپایی، در سال ۲۰۰۹، از هزاران کاربر تلفن همراه درخواست کردند که در بررسی‌های آنها شرکت کنند. بررسی‌هایی که به‌مدت ۲۰ تا ۳۰ سال آینده پیگیری می‌شوند و گفته‌ می‌شود که بیش از نیم میلیون نفر از سراسر اروپا در آن شرکت دارند.

علاوه بر این، دانشمندانی از بیش از ۴۰ کشور جهان در سال ۲۰۱۵، نامه سرگشاده‌ای را به سازمان ملل نوشتند و در آن اعلام کردند که تابش‌ها و فرکانس‌های رادیویی تلفن همراه به‌ روش‌های مختلفی نه تنها به انسان بلکه به حیوانات و گیاهان نیز آسیب وارد می‌کند. دانشمندان توصیه کردند که افراد بیشتری (مخصوصا کودکان و زنان باردار) آموزش‌های لازم برای مقابله با اثرات نامطلوب تلفن همراه را ببینند و مردم کمتری در معرض سطوح بالای تابش‌های (مانند زندگی در مجاورت دکل‌های مخابراتی) قرار گیرند.

به‌نظر نمی‌رسد که هم‌اکنون، پژوهشی در دست باشد که با قطعیت کامل، خطر امواج با فرکانس‌ رادیویی را به اثبات برساند. اما همان‌طور که دانشمندان فعال در حوزه تابش‌های الکترومغناطیسی، می‌گویند، استفاده کم‌تر از تلفن‌های همراه نمی‌تواند ضرری داشته باشد. در مقابل، حتی با توجه به‌بررسی‌های گذشته، قرار گرفتن زیاد در معرض تلفن همراه و نمایشگرهای مختلف (لپ‌تاپ و تبلت و دیگر دستگا‌ه‌های هوشمند)، می‌تواند علاوه بر تاثیرات منفی روی سلامت جسمی، برای سلامت روحی و روانی فرد هم مضر باشد. بنابراین، برای داشتن پاسخ قانع‌کننده‌تر، باید منتظر نتایج پژوهش‌های جامعی مانند پروژه کاسموس باشیم.