بررسی پژوهش‌های علمی انجام گرفته در مورد آثار امواج تلفن همراه

در چهار بخش قبلی از مجموعه مقالات مرتبط با امواج الکترومغناطیس و تجهیزات مخابراتی، با ماهیت تابش و امواج الکترومغناطیس و اثرات دقیق و برخی باورهای نادرست در خصوص امواج ساطع شونده از گوشی‌های موبایل و آنتن‌های نصب شده روی دکل‌های مخابراتی آشنا شدیم. حال، به تشریح برخی پژوهش‌های علمی صورت گرفته در خصوص این تابش ها می‌پردازیم.

از آنجایی که تلفن‌های همراه معمولا در هنگام استفاده در نزدیکی سر قرار می‌گیرند، نگرانی اصلی این است که ممکن است باعث بروز تومور شوند. برخی تومورهایی که پژوهشگران احتمال بروز آن را می‌دهند عبارت‌اند از: تومورهای مغزی سرطانی مانند گلیوما، تومورهای غیر سرطانی مغز مانند مننژیوم، تومورهای بافت عصبی مانند شوانوما و تومورهای غیر سرطانی غدد بزاقی. اندک پژوهش‌هایی هم ارتباط احتمالی امواج تلفن همراه را با انواع دیگر سرطان مانند سرطان پوست و بیضه بررسی کرده‌اند.

پژوهشگران برای بررسی ارتباط احتمالی بین امواج تلفن همراه و ابتلا به سرطان، از دو نوع بررسی بهره می‌برند.

بررسی‌های آزمایشگاهی: در بررسی‌های آزمایشگاهی، معمولا حیوانات آزمایشگاهی را در معرض برخی امواج با فرکانس‌های رادیویی قرار می‌دهند تا بروز احتمالی تومور یا سایر مشکلات سلامتی را بررسی کنند. همچنین ممکن است که پژوهشگران، سلول‌های بدن را در معرض انرژی امواج با فرکانس رادیویی قرار دهند تا تغییراتی را که در سلول‌های سرطانی دیده می‌شود بررسی کنند. اما هنوز مشخص نیست که چگونه می‌توان یافته‌های این نوع بررسی‌ها را به انسان بسط داد. اما بررسی‌های آزمایشگاهی یک مزیت بزرگ دارند؛ اینکه پژوهشگران می‌توانند به‌دقت تمامی عوامل دخیل در نتایج بررسی‌های خود را کنترل کنند.

اغلب بررسی‌های آزمایشگاهی، نشان داده‌اند که فرکانس‌های رادیویی، موجب آسیب به DNA نمی‌شوند

بررسی‌های انسانی: در این نوع پژوهش‌ها، میزان ابتلا به سرطان در گروهی که به میزان بیش‌تری در معرض امواج تلفن همراه قرار گرفته و گروهی که در معرض امواج قرار نگرفته، با هم مقایسه می‌شود. حتی گاهی ممکن است که گروه کنترل شده با میزان ابتلا به سرطان در جمعیت عمومی مقایسه شود. اما گاهی اوقات تفسیر نتایج این نوع بررسی‌ها می‌تواند بسیار دشوار باشد، چرا که کنترل بسیاری از عوامل دیگر که ممکن است بر نتایج بررسی تاثیر بگذارد، دشوار است. در اغلب موارد، هیچ نوع بررسی، مستقیما شواهدی فراهم نکرده که نشان دهد، عاملی باعث بروز سرطان در فرد می‌شود. بنابراین، پژوهشگران معمولا، نتایج هر دو نوع مطالعه‌ی آزمایشگاهی و انسانی را با هم بررسی می‌کنند.

در پژوهش بزرگی که توسط برنامه ملی سم‌شناسی آمریکا (NTP) انجام گرفت، ۳ هزار موش به مدت ۲ سال (متوسط طول عمر موش که معادل ۷۰ سال متوسط عمر انسان است) مورد بررسی قرار گرفتند. در گزارشی از پیش‌نویس نتایج نهایی این پژوهش که بهمن ۱۳۹۶ منتشر شد، پژوهشگران گزارش دادند که بررسی‌های آن‌ها، افزایش تومورهای بافت عصبی شوانوما در موش‌های نری را نشان می‌دهد که در معرض امواج با فرکانس رادیویی قرار گرفتند. بااین‌حال، مقایسه یافته‌های این بررسی با میزان مضرات تلفن‌ همراه روی انسان دشوار است. 

درواقع، کل بدن موش‌ها در معرض تابش‌های الکترومغناطیس با فرکانس‌های رادیویی قرار گرفت و همچنین مدت زمانی‌که نمونه‌های حیوانی در معرض تابش‌ها قرار گرفتند، بیشتر از زمانی بود که اکثر مردم معمولا صرف استفاده از تلفن همراه می‌کنند. مورد دیگر اینکه موش‌های نری که در این بررسی‌ها، در معرض امواج با فرکانس‌های رادیویی قرار گرفتند، به نسبت دیگر موش‌ها، به دلایلی نامعلوم بیشتر عمر کردند. بااین‌حال، نتایج این بررسی‌ها به شواهدی اشاره می‌کند که سیگنال‌های تلفن همراه، ممکن است به‌طور بالقوه روی سلامتی انسان تاثیر بگذارد.

پژوهشگران گزارش دادند که بررسی‌های آن‌ها، افزایش تومورهای بافت عصبی شوانوما در موش‌های نری را نشان می‌دهد که در معرض امواج با فرکانس رادیویی قرار گرفتند

پژوهش دیگری که اخیرا روی انسان انجام گرفته نیز نشان داده که ممکن است، تلفن‌های همراه اثرات دیگری بر مغز داشته باشند، اگرچه مشخص نیست که این اثرات همگی مضر باشند. این پژوهش نشان می‌دهد، وقتی فرد برای مدتی تا ۵۰ دقیقه با تلفن همراه مکالمه می‌کند، بافت مغزی در همان سمتی که تلفن را نگه داشته، گلوکز بیش‌تری نسبت به سمت دیگر مصرف می‌کند. گلوکز، قندی است که معمولا مانند سوختِ مغز عمل می‌کند. استفاده از گلوکز در بخش‌های خاصی از مغز، هنگامی که از آن استفاده می‌کنیم مانند زمانی‌که فکر می‌کنیم، صحبت می‌کنیم یا حرکت می‌کنیم، افزایش می‌یابد. اما هنوز هم تاثیرات افزایش مصرف گلوکز در هنگام استفاده از تلفن همراه مشخص نیست.

چندین پژوهش در مورد ارتباط بین استفاده از تلفن همراه و تومورها انجام گرفته که تمرکز اصلی اکثر این بررسی‌ها، روی تومورهای مغزی بوده است. در بسیاری از این پژوهش‌ها، نحوه استفاده تلفن همراه توسط افراد (ازطریق فرایند پاسخ‌دهی به پرسش‌نامه) مبتلا به تومورهای مغزی با افراد دیگر مقایسه شده است. این پژوهش‌ها نتایج مختلفی داشتند. اما در بیشتر بررسی‌ها، گزارش نشده بود که بیماران مبتلا به تومورهای مغزی، بیشتر از دیگران از تلفن استفاده کرده باشند.

بیشتر بررسی‌ها رابطه‌ای بین واکنش بدن و دوز (Dose یا میزان تابش دریافتی) را نشان نمی‌دهند که بتواند رابطه‌ مستقیمی بین خطر ابتلا به تومورهای مغزی و افزایش استفاده از تلفن همراه برقرار کند. در همین حال، در برخی پژوهش‌ها، وجود نوعی ارتباط مشاهده شده است. به‌عنوان مثال، گروهی از پژوهشگران در سوئد، افزایش خطر بروز تومور در سمتی از سرِ کاربر که تلفن همراه قرار داشته است (به‌ویژه در شرایطی که کاربر به میزان ۱۰ سال یا بیشتر، از تلفن همراه استفاده کرده) را گزارش داده است.

گزارشی در دست نیست که نشان دهد بیماران مبتلا به تومورهای مغزی بیش از دیگران از تلفن همراه استفاده کرده‌اند

با وجود این، دشوار است بدانیم که چه عاملی منجر به این یافته‌ها شده است، چرا که بیشترِ بررسی‌هایی که توسط گروه‌های پژوهشی دیگر انجام گرفته، چنین نتایجی را نشان نمی‌دهد. علاوه‌بر این، در سال‌های مورد اشاره در این یافته‌ها، آماری از افزایش تومورهای مغزی در سوئد مشاهده نشده است.

پژوهش اینترفون (Interphone Study) با حضور ۱۳ کشور، بزرگ‌ترین مطالعه‌ای است که تا به‌حال در مورد مضرات تلفن همراه انجام گرفته است. در این پژوهش بزرگ، بیش از ۵ هزار نفر که مبتلا به تومورهای مغزی (گلیوما یا مننژیموم) بودند و گروه مشابهی از افراد سالم، مورد بررسی قرار گرفتند. در مجموع، این پژوهش هیچ ارتباطی بین خطر تومور مغزی و تماس‌های مکرر، زمان تماس تلفنی یا استفاده از تلفن همراه برای ۱۰ سال یا بیشتر مشاهده نشد.

حدس زده می‌شود، افزایش خطر بروز گلیوما و مننژیم در ۱۰ درصد از افرادی که از تلفن‌های همراه خود بیشتر استفاده می‌کنند وجود داشته باشد. اما این یافته نیز تفسیر نشدنی است، چرا که برخی از شرکت‌کنندگانِ در پژوهش، گزارش‌های غیرقابل قبولی در مورد استفاده از تلفن همراه و سایر مسائل دادند. پژوهشگران این بررسی نیز اعلام کردند که کاستی‌های این بررسی مانع از نتیجه‌گیری دقیق شده و لذا بررسی‌های بیشتری لازم است.

در بخش دیگری از پژوهش اینترفون، بیش از هزار نفر مبتلا به نورومای آکوستیک (تومور عصب شنوایی) با ۲ هزار نفر دیگر که تومور نداشتند مقایسه شدند. همچون موارد مربوط‌به گلیوما و مننژیموم، ارتباط کلی بین استفاده از تلفن همراه و نورومای آکوستیک، یافت نشد. در این مورد نیز حدس زده شد که خطر بروز تومور در ۱۰ درصد افرادی که بیشتر از تلفن‌های همراه خود استفاده می‌کنند وجود دارد. اما باز هم تفسیر یافته‌های این بررسی، دشوار بود.

در یک پژوهش بزرگ و بلند مدت، همه دانمارکی‌هایی که بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۹۵ (حدود ۴۰۰ هزار نفر) اشتراک تلفن همراه خریداری کردند با افرادی که در همان دوره، اشتراکی خریداری نکرده بودند، مقایسه شدند تا افزایش احتمالی تومورهای مغزی در این دو گروه مورد بررسی قرار گیرد. جدیدترین به‌روزرسانی این بررسی افرادی را تا سال ۲۰۰۷ بررسی کرد. بااین‌حال، پژوهشگران دریافتند که استفاده از تلفن همراه حتی برای بیشتر از ۱۳ سال، با افزایش خطر تومورهای مغزی، تومورهای غدد بزاقی یا سرطان مرتبط نیست و هیچ ارتباطی با هیچ نوع تومور مغزی نیز پیدا نشد.

پژوهشگران نتوانستند، هیچ ارتباطی بین استفاده از تلفن همراه و تومورهای مغزی یا انواع دیگر تومورها را پیدا کنند

این بررسی که در آن نحوه‌ی استفاده از تلفن همراه در یک گروه کنترل‌شده به دقت بررسی ‌شد، به نظر، قوی‌تر از بررسی‌های مشابه بود. اما این بررسی نیز معایب خود را داشت. ابتدا اینکه ملاک این بررسی داشتن اشتراک تلفن همراه بود. اما مشخص نشده بود که آیا اغلب این افراد از گوشی‌های خود استفاده می‌کردند یا افرادی که اشتراکی نداشتند، تلفن شخص دیگری را استفاده می‌کردند. همچنین محدودیت‌های دیگری هم بود، اینکه چگونه می‌توان نتایج یافته‌های این بررسی را به افرادی که امروز از تلفن‌های همراه استفاده می‌کنند، بسط داد. به‌عنوان مثال، درحالی‌که تلفن‌های همراه مورد استفاده در زمان این بررسی، عمر باتری کم‌تری نسبت به تلفن‌های مدرن داشتند، احتمالا نسبت به گوشی‌های امروز کم‌تر مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

در این پژوهش هم‌گروهیِ آینده‌نگر، خطر ابتلا به تومورهای مغزی در نزدیک به ۸۰۰ هزار زن در انگلستان طی دوره‌ای هفت ساله بررسی شد. این پژوهش هم هیچ ارتباطی بین استفاده از تلفن همراه و تومورهای مغزی یا انواع دیگر تومورها را پیدا نکرد؛ اما ارتباط احتمالی بین استفاده طولانی‌مدت از تلفن‌های همراه و نورومای آکوستیک مشاهده شد.

به‌طور خلاصه، اکثر پژوهش‌هایی که روی انسان انجام گرفته‌اند، تاکنون ارتباطی بین استفاده از تلفن همراه و رشد تومورها پیدا نکرده‌اند. بااین‌حال، این دست بررسی‌ها، محدودیت‌های مهمی داشتند که بعید است به بحث تاثیرات احتمالی تلفن همراه روی سلامتی، پایان دهند. ابتدا، اینکه این پژوهش‌ها هنوز قادر به بررسی افراد برای مدت زمان بسیار طولانی نبودند. هنگامی که تومورها پس از مواجه با عوامل سرطان‌زای شناخته شده شکل می‌گیرند، اغلب چند دهه طول می‌کشد تا رشد کنند. از آنجایی که تلفن‌های همراه در اکثر کشورهای جهان فقط برای حدود ۲۵ سال است که مورد استفاده قرار می‌گیرند، امکان بررسی اثرات سلامتی در آینده، امکان‌پذیر نیست.

مورد بعدی اینکه نحوه استفاده از تلفن همراه به‌طور مداوم در حال تغییر است. اکثر افراد از تلفن‌های همراه خود بسیار بیشتر از ۱۰ سال گذشته استفاده می‌کنند و نحوه استفاده از تلفن نیز نسبت به گذشته بسیار متفاوت است. به همین جهت، بسیار دشوار است که نتایج پژوهش‌هایی که سال‌ها قبل انجام گرفتند را به امروز بسط دهیم.سوم، اغلب پژوهش‌هایی که تاکنون منتشر شده‌اند، تنها روی بزرگسالان متمرکز بودند.

استفاده از تلفن همراه در حال حاضر حتی در میان کودکان نیز گسترش یافته و ممکن است در صورت وجود مضرات آن برای سلامتی فرد، علائم آن در کودکان واضح‌تر باشد

درنهایت بررسی استفاده از تلفن همراه در بیشتر پژوهش‌ها خام بوده است. اغلب پژوهش‌های موردی، به خاطرات فرد در مورد استفاده از تلفن همراه متکی بوده‌اند. در این نوع پژوهش‌ها، ممکن است تشخیص ارتباط بین احتمال سرطان و قرار گرفتن در معرض امواج با فرکانس‌های رادیویی بسیار دشوار باشد. افراد مبتلا به سرطان اغلب به‌دنبال یک دلیل احتمالی برای بیماری خود هستند، به طوری که ممکن است گاهی‌اوقات (حتی ناخودآگاه) استفاده از تلفن را متفاوت از افرادی که سرطان ندارند، به یاد بیاورند.

باتوجه‌به این محدودیت‌ها، مهم است که خطرات احتمالی استفاده از تلفن همراه در آینده با استفاده از روش‌های قوی‌تری به‌ویژه در کودکان و استفاده طولانی‌مدت آن بررسی شود.

چند مورد دیگر از خطرات احتمالی تلفن همراه برای سلامتی فرد مطرح است. یکی از این خطرات می‌تواند، احتمال تداخل امواج با فرکانس رادیویی با دستگاه‌های پزشکی همراه بیماران خاص، مانند دستگاه‌های تنظیم ضربان قلب (Pacemaker) باشد. اما سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) اعلام کرد که تلفن‌های همراه نباید خطر بزرگی را برای اکثریت قریب به اتفاق مصرف‌کنندگان دستگاه‌های تنظیم ضربان قلب به‌وجود بیاورند. بااین‌حال، افرادی که از این دستگاه‌ها استفاده می‌کنند لازم است موارد احتیاطی ساده‌ای را برای اطمینان از عدم تداخل دستگاه با تلفن همراه انجام دهند. به‌عنوان مثال، از قرار دادن تلفن همراه در جیب جلوی پیراهن نزدیک به دستگاه تنظیم‌کننده، خودداری کنند.

در موردی دیگر، کاهش کیفیت اسپرم در مردان طی چند دهه گذشته مشاهده شده است. اما پژوهش‌هایی که روی تاثیر تابش‌های تلفن همراه بر باروری مردان انجام گرفته، نتایج متناقضی در برداشته‌اند. در حال حاضر، اثرات تابش الکترومغناطیس با فرکانس‌های رادیویی روی دستگاه تولید مثل مورد بحث و جدل است. طبق یک بررسی در سال ۲۰۱۲، نتایج پژوهش‌های مختلف روی هم نشان داد که تابش‌های الکترومغناطیس باعث کاهش تعداد و تحرک اسپرم و افزایش استرس اکسیداتیو می‌شود. بااین‌حال، مطالعه‌ای که روی ۱۵۳ مرد در کلینیک باروری دانشگاه بوستون ماساچوست نیز انجام گرفت، نشان داد که استفاده از تلفن همراه و حتی قرار دادن آن در جیب شلوار، با کیفیت اسپرم ارتباطی ندارد.

استفاده از تلفن همراه و حتی قرار دادن آن در جیب شلوار با کیفیت اسپرم ارتباطی ندارد

برخی از کاربران تلفن‌های همراه و دستگاه‌های مشابه گزارش دادند که علائم خاصی را در طی و بعد از استفاده از این دستگاه‌ها تجربه می‌کنند. بااین‌حال، پژوهش‌های انجام‌گرفته ارتباطی بین این علائم و قرار گرفتن در معرض تابش‌های الکترومغناطیس پیدا نکرده‌اند. براساس گزارش مؤسسه‌ی ملی سرطان آمریکا، دو پژوهش کوچکی که درباره‌ی تاثیرات تشعشعات تلفن همراه انجام گرفته نیز نتایج متناقضی را نشان دادند.

در حال حاضر چندین سازمان بین‌المللی وجود دارند که عوامل سرطان‌زا و مواد مختلف محیطی را بررسی می‌کنند. براساس شواهد موجود، برخی از این سازمان‌ها، خطر بالقوه ابتلا به سرطان مرتبط به تلفن‌های همراه و امواج فرکانس رادیویی را ارزیابی کرده‌اند. به‌طور کلی، تمامی این سازمان‌ها موافقند که شواهد موجود برای استخراج ارتباط احتمالی بین سرطان و تلفن همراه محدود است و پژوهش‌های بیشتری برای بررسی اثرات، در دراز مدت لازم است.

آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان (IARC)، بخشی از سازمان بهداشت جهانی (WHO) محسوب می‌شود که هدف اصلی‌‌اش شناسایی علل سرطان است. این آژانس براساس شواهد محدودی از افزایش احتمال بروز تومور در کاربران تلفن همراه؛ امواج با فرکانس رادیویی را در دسته عوامل «با امکان سرطان‌زایی» قرار داده است.

در این نمودار می‌توانید برخی از تلفن‌های همراه‌با بیش‌ترین نرخ جذب ویژه (SAR) را مشاهده کنید

دیگر سازمان‌هایی که عوامل‌ سرطان‌زا را دسته‌بندی می‌کنند، از جمله آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا (EPA) و برنامه ملی سم‌شناسی آمریکا (NTP) به‌طور رسمی تلفن همراه را به‌عنوان عامل سرطان‌زا طبقه‌بندی نکرده‌اند. بااین‌حال، چندین سازمان دیگر در مورد خطرات احتمالی هشدار داده‌اند. اداره غذا و داروی آمریکا (FDA) که ایمنی دستگاه‌های ساطع‌کننده تشعشع مانند تلفن‌های همراه در ایالات متحده را بررسی می‌کند، اعلام کرد که اکثر پژوهش‌های منتشر شده، نتوانسته‌اند ارتباطی بین قرار گرفتن در معرض امواج با فرکانس رادیو و مضرات آن برای سلامتی انسان پیدا کنند. کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FCC) نیز اعلام کرده است که شواهد علمی و معتبری وجود ندارد که ثابت کند استفاده از تلفن بی‌سیم می‌تواند منجر به سرطان یا انواع دیگر مشکلات از جمله سردرد، سرگیجه یا از دست دادن حافظه شود.

بااین‌حال، سازمان‌های مختلف در ایالات متحده و دیگر کشورها، ارتباطِ اثرات احتمالی سلامتی را با استفاده از تلفن‌های بی‌سیم بررسی می‌کنند. سازمان مدیریت و پیشگیری بیماری آمریکا (CDC) نیز گفته است که در حال حاضر، شواهد علمی برای ارتباط بین مشکلات سلامتی و استفاده از تلفن همراه در اختیار ندارد. پژوهش‌های علمی در حال انجام است تا مضرات تلفن همراه برای سلامتی را مشخص کند.

در این نمودار هم می‌توانید برخی از تلفن‌های همراه‌با کم‌ترین نرخ جذب ویژه (SAR) را مشاهده کنید

مؤسسه ملی علوم بهداشت محیط زیست آمریکا (NIEHS) که پژوهش‌هایی در خصوص مضرات احتمالی تلفن همراه انجام می‌دهد نیز گفته که شواهد علمی کنونی به‌طور قطع ارتباط استفاده تلفن همراه‌با هرگونه مشکلات سلامتی را نشان نمی‌دهد. از این جهت، به پژوهش‌های بیش‌تری نیاز است.

همان‌طور که قبلا گفتیم، تاکنون هیچ شواهدی مبنی بر مضر بودن تلفن‌های همراه پیدا نشده، اما خطرات و عواقب دراز مدت آن هنوز نامشخص است. به این جهت، اگر هنوز نگرانید، می‌توانید پرتوگیری یا میزان مواجه با امواج فرکانس رادیویی را به روش‌های زیر کاهش دهید:

• هنگام خرید گوشی، یک مدل تلفن همراه که میزان نرخ جذب ویژه (SAR) کمتری داشته باشد انتخاب کنید.
• نرخ جذب ویژه، میزان جذب امواج فرکانس‌هایی رادیویی توسط بافت‌های زنده بدن است و بر حسب وات بر کیلوگرم اندازه‌گیری می‌شود.
• بالاترین نرخ جذب ویژه مجاز در ایالات متحده، ۱٫۶ وات به‌ازای هر کیلوگرم از وزن بدن است.
• این مقدار در اروپا، ۲ وات بر کیلوگرم از وزن بدن است.
• در کشورمان ایران، همان ۱٫۶ وات بر کیلوگرم به‌عنوان استاندارد ملی پذیرفته شده است.
• وقتی در منزل یا اداره و محل کار هستید، و تلفن ثابت در آن محل وجود دارد، برای تماس‌های تلفنی خود، از موبایل استفاده نکنید.
• مکالمات خود با تلفن همراه را تا حد امکان کوتاه کنید.
• تا حد ممکن از هندزفری استفاده کنید.
• توصیه می‌شود از هندزفری‌های بی‌سیم با فناوری بلوتوث، بخصوص هندزفری‌های گردنی، استفاده نکنید.
• تلفن همراه خود را هنگامی که روشن است، نزدیک به بدن خود (جیب شلوار یا پیراهن، بازوبند، روسری،... )، به‌خصوص سر، قلب و اندام خصوصی قرار ندهید.