کشف شواهدی از زندگی انسان‌تبار دنیسووا در ارتفاعات تبت

فسیل‌های انسان‌تباران دنیسووا تا به امروز تنها در غاری در سیبری کشف شده بود؛ اما کشفی تازه نشان می‌دهد که دنیسووا‌ها در بسیاری از نواحی آسیا می‌زیسته‌اند. در سال ۱۹۸۰، راهبی بودایی در تبت، برای دعا وارد غاری شد. او در بستر غار، بخشی از آرواره یک انسان و دو دندان را پیدا کرد.

گروهی از دانشمندان اواخر هفته گذشته گزارش دادند که فسیل کشف‌شده متعلق به یک انسان‌تبار دنیسووا ۱۶۰ هزار ساله است، دنیسووا‌ها عضوی از یک تیره‌ی مرموز و شبیه به نئاندرتال‌ها هستند که حدود ۵۰ هزار سال قبل از صفحه‌ی روزگار محو شدند. این فسیل اولین شواهد از این گونه انسان‌تبار بود که خارج از سیبری پیدا می‌شد. همان‌طور که می‌دانید، اولین‌بار بقایای چند عضو از دنیسووا‌ها در غاری در رشته‌کوه آلتایی سیبری جنوبی پیدا شد. یافته‌هایی که در سال ۲۰۱۰ به دست آمد، از نظریه‌ای حمایت می‌کرد که بیان می‌داشت این خویشاوندان انسان مدرن زمانی در اکثر مناطق آسیای مرکزی و شرقی زندگی می‌کرده‌اند.

بنس ویولا، دیرینه‌انسان‌شناس از دانشگاه تورنتو کانادا که در پژوهش جدید شرکت نداشت، می‌گوید:

بسیار هیجان‌زده شدم. حالا ما دنیسووایی از جای دیگری به غیر از غار دنیسووا (در سیبری) داریم. ما حدود ۱۰ سال است که از وجود دنیسووا‌ها اطلاع داریم، اما تاکنون بقایای (این انسان‌تباران) را در جای دیگری پیدا نکرده بودیم.

فسیل جدید نشان می‌دهد که دنیسووا‌ها به‌طور قابل ملاحظه‌ای مقاوم بوده‌اند و قادر بودند که در شرایط سخت محیطی فلات تبت، در ارتفاعی تا ۳٫۲۶ کیلومتر تنها با ابزارهای ساده‌ی سنگی زندگی کنند. این یافته همین‌طور نشان می‌دهد که این دنیسووا‌ها ممکن است سازگاری ژنتیکی لازم را برای زندگی در ارتفاعات بالا به‌دست آورده باشند و ساکنان کنونی فلات تبت نیز ممکن است این ژن‌ها را به‌لطف آمیزش بین‌نژادی دنیسووا‌ها و انسان‌های مدرن در دوران‌ ماقبل تاریخ به ارث برده باشند.

تیمی از پژوهشگران به سرپرستی دونگ جی ژانگ (بالا سمت راست) در حال حفاری گودالی در غاری تبت در سال ۲۰۱۸. آرواه‌ای که در این حفاری کشف شد متعلق به گونه‌ی مرموز دنیسووا‌ها بود

پژوهشگران روسی در دهه‌ی ۱۹۷۰ شروع به حفاری غار دنیسووا در سیبری کردند. این پژوهشگران در طول سال‌ها، به استخوان‌های متعددی دست یافتند. برخی از این استخوان‌ها شبیه به استخوان‌های انسان‌ها بودند و برخی هم متعلق به‌گونه‌ای منقرض شده از یک انسان‌تبار. باستان‌شناسان به امید پیدا کردن سرنخ‌های دیگر، برخی از این استخوان‌ها را به مرکز انسان‌شناسی تکاملی در مؤسسه ماکس پلانک در لایپزیگ آلمان فرستادند که کارشناسان این مؤسسه می‌توانستند DNA این فسیل‌های باستانی را استخراج کنند. بعدا معلوم شد که برخی از استخوان‌ها حاوی DNA نئاندرتال بودند.

براساس آنچه از اطلاعات DNA می‌دانیم، دنیسووا‌ها حدود ۴۰۰ هزار سال قبل، نیای مشترکی با نئاندرتال‌ها داشته‌اند. آن‌ها با نئاندرتال‌ها و گونه‌ی خود ما یعنی انسان‌های مدرن آمیزش داشته‌اند. امروزه مردمان شرق آسیا، استرالیا، جزایر اقیانوس آرام و آمریکا همگی از DNA دنیسووا‌ها برخوردار هستند. گسترش DNA دنیسووا‌ها در انسان‌های امروزی به‌طور جدی تأیید می‌کند که این انسان‌تباران ممکن است در سراسر آسیای شرقی و جنوب شرقی زیسته باشند. علاوه‌بر این، ماه گذشته بود که تیمی از پژوهشگران استدلال کردند جمعیتی از دنیسووا‌ها به پاپوآ گینه نو و جنوب شرقی آسیا رسیده‌اند و با انسان‌های مدرن آمیزش داشته‌اند.

بازسازی آرواره‌ای که در کوه‌های تبت کشف شد

اما چندین سال‌‌ پس از کشف سال ۲۰۱۰، هیچ شواهدی از یک دنیسووا خارج از غاری در سیبری پیدا نمی‌شد. در سال ۲۰۱۰، دونگ جی ژانگ، باستان‌شناسی از دانشگاه لانژو در چین، شروع به بررسی آرواره‌ی کشف‌شده‌ای در تبت کرد که در مؤسسه‌ی او نگه‌داری می‌شد. او بلافاصله توانست بفهمد که این آرواره شبیه به انسان بوده، اما متعلق به انسان‌های مدرن نیست.

 دکتر ژانگ در مصاحبه‌ای گفت:

همه‌ی ما چانه داریم، اما این (آرواره) چانه‌ای نداشت.

درنهایت، او غاری در تبت را که آرواره در آن کشف شده بود، پیدا کرد. راهبان در معبدی در نزدیکی غار به او گفتند که آن‌ها مرتبا بقایای انسانی را در بازدیدهای خود مشاهده می‌کنند.

 دکتر ژانگ گفت:

آن‌ها گفتند که آن‌ها نیمی از استخوان و نیمی از سنگ هستند.

هنگامی که دکتر ژانگ و همکارانش حفاری کوچکی را در غار شروع کردند، ابزارهای باستانی یافتند که به‌وضوح نشانه‌هایی از اشغال غار توسط انسان‌ها بود. او عکس‌هایی از آرواره را به ژان ژاک هاوبلین، دیرینه‌انسان‌شناسی از مؤسسه ماکس پلانک فرستاد. هاوبلین، که از مشاهده عکس‌ها حیرت زده شده بود، برای بررسی فسیل‌ها به چین سفر کرد و به‌زودی او و دکتر ژانگ با دیگر کارشناسان همکاری‌هایی را برای کسب اطلاعات بیشتر آغاز کردند. شوا شو شین و تسای لوئن یو، پژوهشگرانی از دانشگاه ملی تایوان، وظیفه تاریخ‌گذاری این فسیل‌ها را برعهده گرفتند. آرواره مورد نظر حاوی قطعاتی از سنگ حاوی اورانیوم بود. دکتر شن و یو براساس واپاشی اتم‌های اورانیوم، قادر به برآوردن قدمت استخوان‌ها بودند.

درنهایت مشخص شد که این آرواره حدود ۱۶۰ هزار سال قدمت دارد و با اختلاف، قدیمی‌ترین شواهد از حضور انسان‌ها در فلات تبت است. قدمت این استخوان‌ها نشان می‌داد که به هیچ‌وجه نمی‌توانند متعلق به ما انسان‌های مدرن باشند. DNA باقیمانده در این استخوان‌ها می‌توانست هویت واقعی آن را نشان دهد. اما کیامی فو، یک متخصص ژنتیک از مؤسسه مهره‌شناسی، دیرینه‌شناسی و دیرینه‌انسان‌شناسی در پکن، چین، متوجه شد که هیچ ماده‌ی ژنتیکی باقی نمانده است.

غار آهکی که در آن آرواره مورد نظر کشف شد. راهبان بودایی برای دعا خواندن به این غار می‌رفتند

خوشبختانه، مولکول‌های زیست‌شناختی دیگری درون فسیل پیدا شدند. فریدو ویلکر، انسان‌شناس مولکولی از مؤسسه‌ی ماکس پلانک، پروتئین‌های باستانی را در دندان‌های موجود در این آرواره‌ کشف کرد. این پروتئین‌ها متعلق به انسان‌های مدرن نبودند، بلکه با DNA دنیسووا‌های غار سیبری مطابقت داشتند. با کشف جدید و دیگر یافته‌های اخیر، تصویری واضح‌تر از دنیسووا‌ها پیش‌روی پژوهشگران قرار گرفت. همه‌چیز در سَرهای این انسان‌تباران به نظر بزرگ می‌رسید، از دندان‌های آسیاب عظیم تا آرواره‌های ضخیم تا مغز بزرگشان.

دکتر ویولا حدس می‌زند که اعضای بالغ این انسان‌تباران ممکن است بیش از ۷۵ کیلوگرم وزن داشته باشند.

 او گفت:

 فرض می‌کنم آن‌ها افرادی بسیار قوی‌هیکل و تنومند بودند. آن‌ها مانند بازیکنان فوتبال بودند.

کشف دنیسووا‌های که در ارتفاعات بالا زندگی می‌کردند، به یک دلیل کاملا جالب‌توجه است: ساکنان تبت، ارتباط ژنتیکی مشترکی با دنیسووا‌های دارند. هنگامی که اکثر مردم به ارتفاعات بالا می‌روند، با ایجاد هموگلوبین اضافی در گلبول‌های قرمز خود، به اکسیژن کم واکنش نشان می‌دهند.

 امیلیا هورتا سانچز، یک متخصص ژنتیک جمعیت از دانشگاه براون در ایالات متحده که در این پژوهش شرکت نداشت، گفت:

اما این بد است، چرا که خون را غلیظ می‌کند.

اما بسیاری از ساکنان تبت، به‌لطف ژن غیرمعمولی به نام EPAS1 که دارند، هموگلوبین اضافی تولید نمی‌کنند. این ژن موجب کاهش تعداد هموگلوبین خون فرد در ارتفاعات بالا می‌شود. هموگلوبین، پروتئینی در سلول‌های قرمز خون است که اکسیژن را به بدن انتقال می‌دهد. اینکه تبتی‌ها در ارتفاعات بالا هموگلوبین کمتری دارند، غیر معمول است. چرا که معمولا، در پاسخ به کاهش فشار اکسیژن (در ارتفاعات بالا) هموگلوبین خون ما افزایش می‌یابد که امکان رساندن اکسیژن بیشتری را به عضلات فراهم می‌کند.

گروهی از مردم تبت به همراه ارابه‌های که برای حمل بار از آن استفاده می‌شود. ژنی که به سازگاری تبتی‌ها به زندگی در ارتفاعات بالا کمک کرده، EPAS1 نام دارد

این مورد، حتی از این جهت عجیب است که دیگر جمعیت‌هایی که به زندگی در ارتفاعات سازگاری یافته‌اند، از جمله بومی‌های کوه‌های آند در آمریکای جنوبی و ارتفاعات اتیوپی در آفریقا، با افزایش هموگلوبین به چنین سازگاری دست یافته‌اند. درواقع این سازگاری در مردمان تبت به نحو دیگری انجام شده است، بدن تبتی‌ها به‌جای افزایش تعداد هموگلوبین، سازگاری‌های مختلفی دیگری به دست آوردند که اجازه‌ی استفاده‌ی مؤثر از اکسیژن را به آن‌ها می‌دهد.

دکتر هورتا سانچز گفت:

ما ترتیب رویدادها را نمی‌دانیم. اما دنیسووا‌ها چنان گروه اسرارآمیزی هستند که هر اطلاعاتی که از آن‌ها به دست می‌آوریم، غافلگیرمان می‌کند.

در دهه‌های اخیر، دیرینه‌شناسان چینی، تعدادی استخوان مرموز تقریبا انسانی را پیدا کردند که ده‌ها و صدها هزار سال قدمت داشتند. پژوهشگران اکنون این بقایا را با آرواره‌های تبتی مقایسه می‌کنند و این فسیل‌ها را برای پیدا کردن پروتئین‌های باستانی جست‌وجو کردند.

دکتر ویلکر پیش‌بینی می‌کند:

دنیسووا‌ها همین‌حالا جایی در کشوهای موزه‌ای هستند. اما ما هنوز نتوانسته‌ایم ارتباطی بین آن‌ها پیدا کنیم.