تعیین توالی DNA باستانی، ریشه مردم جنوب آسیا را مشخص کرد
مدت‌ها قبل از اینکه تغییرات اقلیمی موجب شود که مردمان باستانی جنوب آسیا شهرهای پررونق خود را رها کنند، گروهی از شکارچی-گردآوری‌کنندگان (hunter-gatherer) در دره‌ی رودخانه‌ی ایندوس به‌عنوان کشاورز مستقر شدند و یکی از اولین جوامع شهری بزرگ جهان را ایجاد کردند. تمدن هاراپان که حدود ۲۶۰۰ تا ۱۹۰۰ سال پیش از میلاد به اوج خود رسیده بود، دارای طراحی شهری پیشرفته، سیستم‌های زهکشی دقیق و انبارهای غله بود. آن‌ها یک جامعه‌ی چندفرهنگی بودند و حتی سیستم اندازه‌گیری خاص خودشان را داشتند. اما چه چیزی باعث شده بود که این مردمان راه و روش زندگی خود را تغییر داده، در یک مکان مستقر شده و به کشاورزی مشغول شوند؟ دیوید ریچ، ژنتیک‌دان دانشگاه هاروارد می‌گوید:
یکی از دیدگاه‌های اصلی این است که کشاورزی ازطریق مهاجرت وسیع کشاورزان ایرانی به جنوب آسیا رسیده است.
اشاره به این موضوع که مردمان آسیای جنوبی ممکن است اجداد ایرانی داشته باشند، موجب شد پژوهشگران گمان کنند که وقتی این ایرانیان باستان از هلال حاصل‌خیز در خاورمیانه (جایی که اولین شواهد کشاورزی در آن پیدا شده است) وارد جنوب آسیا شدند، کشاورزی در آنجا رونق پیدا کرد. اما گروهی از پژوهشگران تحت هدایت باستان‌شناسی به نام واسانت شیندی از کالج دکن هند به‌تازگی جدول زمانی این سناریو را تغییر داده‌اند. این پژوهشگران، برای اولین‌بار، ژنوم فردی را که در بقایای این تمدن باستانی در گورستانی در راﺧیﮕﺎری در ﻫﺮیﺎﻧﺎ دفن شده بود، تعیین توالی کردند.
گلدان کروی کشف شده در نزدیکی سر اسکلتی که از آن DNA باستانی استخراج شد
اگرچه این محوطه‌ی باستانی از دیرباز مورد توجه بوده است، آب‌و‌هوای گرم جنوب آسیا شرایط مناسبی را برای تخریب مواد زیستی فراهم می‌کند و DNA دست‌نخورده‌ی کمی را برای استخراج باقی می‌گذارد. اما این پژوهشگران با تکنیکی خاص توانستند از بقایای ۴ یا ۵ هزار ساله‌ی این اسکلت DNA کافی به‌دست آورند. نتایج تجزیه‌و‌تحلیل آن‌ها نشان می‌داد که بخش‌هایی از ژنوم که مربوط به اجداد ایرانی او بود، از قبل از زمانی‌که کشاورزان و شکارچی گردآورندگان در این منطقه از هم جدا شوند، آمده بود. ریچ توضیح داد که اجداد ایرانی این فرد، قبل از گسترش کشاورزی در ایران وارد این منطقه (جنوب آسیا) شده بودند. ریچ گفت:
مطالعه‌ی ما نشان می‌دهد که کشاورزی در جنوب آسیا یا ازطریق اختراع محلی یا ایده گرفتن از همسایگان غربی آغاز شده است.
با مقایسه‌ی این ژنوم با ژنوم‌های تعیین توالی‌شده در مطالعه‌ی دیگری که در مجله‌ی Science منتشر شده است، پژوهشگران بینشی درمورد داد‌و‌ستد و جا‌به‌جایی بین این تمدن‌های باستانی کسب کردند. ۱۱ نمونه از ۵۲۳ نمونه‌ی ژنتیکی گنور در ترکمنستان و شهر سوخته در ایران به همان گروه ژنتیکی فرد جنوب آسیا تعلق دارند. ریچ گفت:
این موضوع نشان می‌دهد که این ۱۱ نفر یا مهاجر یا نوادگان اخیر مهاجرانی از تمدن دره‌ی ایندوس بوده‌اند.
این ایده با ارتباطات فرهنگی مشاهده شده بین محوطه‌ها حمایت می‌شود.
نقشه تمدن دره ایندوس و دیگر محوطه‌های مهم هاراپان
شیندی توضیح داد:
هاراپا‌ن‌ها یکی از نخستین تمدن‌های جهان باستان و منبع مهمی از فرهنگ و سنت‌های هندی بودند و ارتباط آن‌ها با مردمان بعدی و مردمان هم عصرانشان هنوز یک راز است.
درحالی‌که ما اکنون آن‌ها را ازطریق بقایای شهری و یادگارهای ۴ هزار ساله‌ی آن‌ها می‌شناسیم، ژنوم تعیین توالی شده‌ی جدید نشان داد که تمدن هاراپان میراث بسیار بزرگ‌تری دارد. ریچ توضیح می‌دهد:
این فرد که در یک گورستان تمدن دره ایندوس دفن شده بود، بخشی از جمعیتی بوده است که تقریبا بزرگ‌ترین منشا اجدادی آسیای جنوبی امروزی است.
البته پژوهشگران تنها یک ژنوم را مورد مطالعه قرار داده‌اند و امیدوار هستند که تکنیکی که از آن استفاده کردند به آن‌ها این امکان را بدهد که ژنوم تعداد بیشتری از افراد تمدن هاراپان را مورد مطالعه قرار دهند و تصویر بزرگ‌تری از این تاریخ غنی ایجاد کنند. ریچ گفت:
ما قصد داریم که مردم دوره‌های زمانی و موقعیت‌های جغرافیایی دیگر در جنوب آسیا را مورد مطالعه قرار دهیم. به‌ویژه، درست قبل و بعد از اختراع کشاورزی را تا متوجه شویم که تغییرات ژنتیکی تا چه حد با این تحولات اقتصادی همراه بوده است.
نتایج این پژوهش در مجله‌ی Cell منتشر شده است.
نظرات