اکتشافات اخیر، داستان تکامل و مهاجرت انسان‌ها را تغییر داده است
یافته‌های انسان‌شناسان در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که بسیاری از ایده‌های گذشته‌ی ما درمورد داستان منشا انسان (اینکه ما چه کسانی هستیم و از کجا آمده‌ایم) نادرست بوده است. تا چند سال پیش، بیشتر دانشمندان فکر می‌کردند که اولین اعضای گونه‌ی ما یعنی انسان‌های خردمند درحدود ۲۰۰ هزار سال پیش در شرق آفریقا تکامل پیدا کرده‌اند. طبق این خط فکری، انسان قبل از رفتن به اروپا و آسیا در سفری که «خارج از آفریقا» نامیده می‌شود و حدود ۶۰ هزار سال پیش رخ داده است، ۱۴۰ هزار سال در آفریقا ماند. آن انسان‌های اولیه، قلمروهایی را که زمانی به‌وسیله‌ی گونه‌های اجدادی دیگری مانند نئاندرتال‌ها اشغال شده بود، به تصرف درآوردند. اکنون این درک از تاریخ تغییر یافته است، زیرا کشفیات جدید نشان داده است که نخستین انسان‌ها زمانی بسیار زودتر از زمان مورد تصور ما و در بخش دیگری از آفریقا ظهور کرده‌اند.
به‌نظر می‌رسد که انسان‌های خردمند به‌جای اینکه جایگزین گونه‌های رقیب شوند، با آن‌ها درآمیخته بودند. هرچه پژوهشگران به پیشرفت‌های بیشتری دراین‌زمینه دست پیدا می‌کنند، معمای تکاملی انسان پیچیده‌تر می‌شود. یافته‌های سال ۲۰۱۷ کشور مراکش، این ایده را که انسان‌های مدرن از شرق آفریقا منشا گرفته است، زیر سؤال برد. استخوان‌های کشف‌شده نسبت‌به مواردی که قبلا کشف شده بود، بسیار قدیمی‌تر بودند.
نمونه‌هایی از استخوان‌های انسان نالِدی
پژوهشگران مشخص کردند که استخوان‌های کشف‌شده در منطقه‌ی جبل ایرهود مراکش حدود ۳۱۵ هزار سال قدمت دارند، یعنی تقریبا ۱۰۰ هزار سال قدیمی‌تر از استخوان‌هایی هستند که قبلا به‌عنوان قدیمی‌ترین فسیل‌های انسان امروزی شناخته شده بودند (فسیل‌های قبلی که در اتیوپی کشف شده بودند، حدود ۱۹۶ هزار ساله بودند). این بقایا در منطقه‌ای که استخوان‌های انسان‌های باستانی قبلی کشف شده بودند، کشف نشده بلکه در منطقه‌ی دیگری پیدا شدند. این امر نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین اجداد ما احتمالا تنها در یک منطقه از قاره زندگی نمی‌کردند. ژان‌ژاک هابلین که اکتشاف مراکش را هدایت کرده است، در آن زمان گفته بود:
در آفریقا، هیچ باغ عدنی وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، کل آفریقا است (در داستان خلقت، باغ عدن، باغی است که نخستین انسان‌ها در آن زندگی می‌کردند).
این کشف از ایده‌ی جدیدی درمورد تکامل انسان حمایت می‌کند: شاید انسان خردمند در گروه‌های پیوسته به هم در سرتاسر آفریقا تکامل پیدا کرده و طی زمان شباهت آن‌ها به هم بیشتر شده است. گروهی از پژوهشگران در سال ۲۰۱۸ پیشنهاد کردند که گروه‌های انسان خردمند به‌جای یک منطقه، شاید به‌طور هم‌زمان در سرتاسر آفریقا تکامل پیدا کرده باشند.
دانشمندان می‌گویند این‌طور نبوده است که تمام این گروه‌ها در آغاز شبیه به هم بوده باشند، اما احتمالا ازنظر ژنتیکی به‌حدی به هم نزدیک بوده‌اند که همه انسان خردمند درنظر گرفته می‌شوند.
براساس این خط فکری، گروه‌های انسان‌هایی که ازنظر ژنتیکی با هم فاصله داشتند، به‌جای اینکه از منطقه‌ای در یک منطقه از شرق آفریقا ظاهر شده و سپس از آنجا به مناطق دیگر پراکنده شود، به مرور زمان با هم تشابه پیدا کردند. براساس تجزیه‌و‌تحلیل‌های ژنتیکی اخیر، پژوهشگران تصور می‌کنند که شاید همه‌ی انسان‌های ازنظر آناتومیکی مدرن، از بوتسوانای امروزی منشا گرفته باشند. مطالعه‌ای که در ماه اکتبر منتشر شد، نشان می‌دهد که هر فرد زنده‌ی امروز، شاید از زنی که حدود ۲۰۰ هزار سال پیش در منطقه‌ای که امروز بخشی از بوتسوانا است، منشا گرفته باشد.
پژوهشگران با استفاده از تجزیه‌و‌تحلیل DNA که از خط مادری منتقل می‌شود، مسیر حرکت اجداد انسان‌ها را با دقت بیشتری مشخص کرده‌اند. این یافته‌ها از این تئوری حمایت می‌کنند که اجداد انسان مدرن از آفریقا مهاجرت کرده و سپس در جهان پراکنده شده است نه اینکه در مناطق مختلفی از سرتاسر جهان به‌طور هم‌زمان تکامل یافته باشند.
توانایی توالی‌یابی ژنوم باستانی به دانشمندان کمک می‌کند که درمورد آنچه اجداد انسان‌ها می‌خوردند، ظاهر آن‌ها و اینکه آن‌ها از کجا آمده‌اند، اطلاعاتی به دست آورند. به‌طور معمول، DNA باستانی از استخوان‌ها استخراج می‌شود. اما در ماه دسامبر، انسان‌شناسان کل ژنوم را از یک قطعه آدامس ۵۷۰۰ ساله تعیین‌توالی کردند. این تجزیه‌و‌تحلیل نشان داد فردی که تکه آدامس ۲ سانتی‌متری از جنس قطران درخت غان را جویده بود، زنی با پوست و موی تیره و چشمان آبی بوده است. این جد انسان که دانشمندان نام او را لولا نهادند، قبل از جویدن آدامس، از اردک و فندق تغذیه کرده بود.
تجزیه‌و‌تحلیل DNA همچنین نشان داده است که انسان‌های امروزی به‌جای رقابت و ازبین‌بردن خویشاوندان باستانی خود یعنی نئاندرتال‌ها، به‌طور گسترده‌ای با آن‌ها آمیخته بودند. ژنتیک‌دانان در سال ۲۰۱۰، توالی‌یابی کل ژنوم نئاندرتال را تکمیل کردند. این اطلاعات موجب شد آن‌ها دریابند که نئاندرتال‌ها درهم آمیختگی وسیعی با انسان‌ها امروزی داشتند.
این یافته‌ها از عقیده‌ی پیشین که انسان خردمند، نئاندرتال‌ها را از بین برد و جانشین آن‌ها شد، حمایت نمی‌کند. مشخص شده است که انسان خردمند با گونه‌ی اجدادی دیگر انسان یعنی انسان‌تبار دنیسووا نیز درهم آمیختگی داشته است. براساس پژوهشی که در سال ۲۰۱۸ منتشر شد، انسان‌تبار دنیسووا حدود ۵۰ هزار سال پیش ناپدید شد اما قبل از آن بخشی از ژن‌های خود را به انسان خردمند منتقل کرد.
آثاری از DNA انسان‌تبار دنیسووا را می‌توان در ژنوم انسان‌های امروزی در سرتاسر آسیا و برخی از جزایر اقیانوس آرام یافت. تا ۵ درصد از DNA ساکنان امروزی پاپوآ گینه‌ی نو، بقایای آمیزش با انسان‌تبار دنیسووا را نشان می‌دهند. امروزه مردم تبت نیز برخی از صفات دنیسوواها را دارند؛ چیزی که می‌تواند توضیح دهد چگونه مردم شرپا (گروهی از افراد بومی نپال) می‌توانند شرایط موجود در ارتفاعات بلند را تحمل کنند.
دانشمندان دنیسوواها را پس از کشف استخوان کوچکی در غاری در سیبری کشف کردند. انسان‌شناسان استخوان را در مارس ۲۰۱۰ پیدا کردند. تجزیه‌و‌تحلیل نشان می‌دهد که دنیسوواها انشعابی اسرارآمیز از نئاندرتال‌ها هستند. تاکنون، بقایای فسیل‌شده‌ی دنیسوواها تنها در غار دنیسووا در روسیه و تبت یافت شده‌اند.
از زمان کشف دنیسوواها، انسان‌شناسان چندین گونه‌ی دیگر از اجداد انسانی را در آفریقا و آسیا کشف کرده‌اند. اجداد خود ما ممکن است در کنار آن‌ها زندگی کرده یا حتی با آن‌ها تلاقی پیدا کرده باشند. در آوریل ۲۰۱۰، دانشمند انسان‌شناسی به‌نام لی برگر، اعلام کرد که وی و پسرش گونه‌ی جدیدی از انسان به‌نام جنوبی‌کپی سدیبا (Australopithecus sediba) را در مالاپا، آفریقای جنوبی کشف کردند. جنوبی‌کپی سدیبا دارای دندان‌ها و اندام حرکتی تحتانی بودند که شبیه اعضای جنس خود ما یعنی هومو بود. پاهای اجداد ما برای راه رفتن عمودی روی زمین سازگار شده بودند. تیم برگر پنج سال بعد، خبر از کشف گونه‌ی اجدادی دیگری در آفریقای جنوبی داد. این مورد، انسان نالِدی نامیده شد. دو کاشف غار به‌طور تصادفی به فسیل‌های انسان نالدی که در غاری پنهان بود، برخورد کردند. این محوطه درمجموع، شامل ۱۵۵۰ استخوان متعلق به حداقل ۱۵ فردی بود که حدود ۳۳۰ هزار تا ۲۵۰ هزار سال پیش زندگی می‌کردند. جدول زمانی نشان می‌دهد که این جد انسانی ممکن است درکنار انسان‌های خردمند در آفریقا زندگی کرده باشد. انسان‌شناسان دندان و استخوان انگشت یک جد دیگر را در آوریل ۲۰۱۹ کشف کردند. این گونه یکی از اجداد انسان خردمند بود.
دندان سمت راست بالا از نمونه‌ای از گونه‌ی انسان لوزونی
گونه‌ی تازه کشف‌شده که به‌خاطر جزیره‌ای که در آن کشف شد، انسان لوزونی نامیده شد، حدود ۵۰ هزار سال تا ۶۷ هزار سال پیش زندگی می‌کردند. این جد صفات مشترکی با اجداد انسانی قدیمی‌تری مانند جنوبی‌کپی و انسان راست‌قامت و نیز انسان‌های امروزی مدرن داشت.
قبل از یافته‌های اخیر، انسان‌شناسان تصور می‌کردند که اجداد ما قاره‌ی آفریقا را طی مهاجرت گسترده‌ای درحدود ۶۰ هزار سال پیش ترک کردند. اما براساس نتایج مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، نخستین انسان‌های خردمند شاید بیش از ۱۲۰ هزار سال پیش آفریقا را ترک کرده و به آسیا مهاجرت کردند؛ بسیار زودتر از چیزی که دانشمندان تصور می‌کردند. مایکل پتراگلیا، یکی از نویسندگان آن مقاله گفت:
پراکنش‌های اولیه به‌سمت خارج آفریقا پیش از ۶۰ هزار سال پیش احتمالا به‌وسیله‌ی گروه‌های کوچکی از شکارچی‌گردآورندگان رخ داده و حداقل برخی از این پراکنش‌های اولیه آثار ژنتیکی را در جمعیت‌های انسان مدرن برجای گذاشته است. رویداد مهم خروج از آفریقا، به احتمال زیاد درحدود ۶۰ هزار سال پیش یا پس از آن اتفاق افتاده است.
یک بازسازی دیجیتالی (سمت چپ) و نمونه فسیلی از آپیدیما۲
انسان خردمند که درگیر آن موج خروج از آفریقا بود، به‌تدریج به اروپا، آسیا و اقیانوس آرام گسترش پیدا کرد. یک جمجمه‌ی ۲۱۰ هزار ساله در آلمان پیدا شد که جدول مهاجرت زمانی را حتی بیشتر به عقب برگرداند. جمجمه به قدیمی‌ترین انسان مدرن تعلق دارد که در خارج از آفریقا کشف شده است. این یافته زمانی را که پژوهشگران به‌عنوان قدیمی‌ترین شواهد از انسان خردمند در اروپا درنظر می‌گرفتند، بیش از ۱۶۰ هزار سال قبل‌تر باز می‌گرداند (انسان‌شناسان قبلا بقایای انسان مدرن را بین ۴۲ هزار و ۴۵ هزار سال قدمت در ایتالیا و بریتانیا کشف کرده بودند). یکی دیگر از استخوان‌های کشف‌شده، استخوان فک انسان‌های مدرن است که در فلسطین اشغالی کشف شد و قدمت آن ۱۷۷ هزار سال تخمین زده شد. این کشف موجب طرح این ایده شد که انسان خردمند بسیار پیش‌تر از ۶۰ هزار سال پیش آفریقا را ترک کرده است.
نظرات