کاترین جانسون، ریاضی‌دان تأثیرگذار ناسا در سن ۱۰۱ سالگی درگذشت

کاترین جانسون ریاضی‌دان آفریقایی آمریکایی ناسا در سن ۱۰۱ سالگی درگذشت. او یکی از زنان سیاه‌پوست ریاضی‌دان در ناسا بود که در محاسبات مربوط به آپولو ۱۱ نقش مؤثری داشت. فیلمی با عنوان «ارقام پنهان» (۲۰۱۶) درباره‌ی این زنان ساخته شده است. ناسا در توییتی درباره‌ی او نوشت:

امروز بزرگداشت صد و یکمین سالگرد زندگی او را برگزار می‌کنیم و به میراث او برای ازبین‌بردن مرزهای نژاد و اجتماعی وفادار خواهیم ماند.

جانسون، تنها با یک مداد و خط‌کش، یکی از بهترین ذهن‌های ریاضی دوران خود بود. او که وظیفه‌ی محاسبه‌ی مسیرهای دقیق فرود آپولو ۱۱ روی ماه در سال ۱۹۶۹ را بر عهده داشت، می‌دانست تنها یک خطا می‌تواند پیامدهای شدیدی برای فضانوردان و خدمه داشته باشد. محاسبات بی‌نقص او در فرستادن آلن شپرد به فضا تأثیر زیادی داشت. شپرد اولین آمریکایی بود که در سال ۱۹۶۱ به فضا رفت.

محاسبات جانسون، در سال بعد به جان گلن در فضاپیمای مرکوری کمک کرد. جان گلن اولین آمریکایی بود که به مدار زمین سفر کرد. با وجود فعالیت ۳۳ ساله‌ی جانسون در بخش پژوهش‌های پرواز ناسا تا سال‌ها بعد کسی از تلاش‌های او باخبر نشد. جانسون یکی از اولین زنان تحصیل‌کرده‌ و توانمندی بود که قبل از جنبش مدرن فمینیست به‌عنوان ریاضی‌دان مشغول به کار بودند.

جانسون پشت میز خود در لنگلی

جیم برایدنستاین، مدیر ناسا، جانسون را رهبر روزهای پیشتازی می‌خواند. او در بیانیه‌ای گفت:

جانسون به گسترش مرزهای فضایی ما کمک کرد و همچنین با گام‌های بلندی که برداشت، درهای عرصه‌ی فضایی را به روی زنان و رنگین پوستان باز کرد. مهارت و تخصص او به‌عنوان یک ریاضی‌دان به ما کمک کرد انسان‌هایی را به ماه بفرستیم تا بتوانند برای اولین‌بار روی ماه قدم بردارند و حالا در مسیر سفر به مریخ قرار داریم.

اما تنها دلیل شناخته نشدن جانسون در سال‌های دور، جنسیت او نبود: او یک آفریقایی آمریکایی بود. جانسون در سنین پیری، به خاطر فعالیت‌هایش در اواسط قرن بیستم، به شهرت زیادی رسید و در سال ۲۰۱۵، مدال آزادی ریاست جمهوری را دریافت کرد. باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت او را الگوی روح اکتشافی کشور نامید.

باراک اوباما در حال اهدای مدال آزادی به کاترین جانسون 

سرولا کاترین جانسون در سال ۱۹۱۸، در شهر کوچکی در ویرجینیای غربی به دنیا آمد و از همان سنین جوانی مجذوب ارقام و اعداد شد. او می‌گفت:

شمردن را دوست داشتم. هر روز قدم‌هایم در جاده، قدم‌های تا کلیسا، تعداد ظرف‌هایی که می‌شستم و هر شیء دیگری را می‌شمردم.

کاترین در زمینه‌ی تحصیلی هم عملکرد موفقی داشت. در مصاحبه‌ای که در سال ۱۹۹۹ با آسوشیتدپرس داشت گفت:« بی‌صبرانه برای رفتن به دبیرستان و یادگیری جبر و هندسه انتظار می‌کشیدم»؛ اما به دلیل تبعیض در سیستم آموزشی شهرش، سیاه‌پوستان فقط تا کلاس ششم امکان ادامه تحصیل داشتند. به همین دلیل کاترین به مدرسه‌ی دیگری فرستاده شد.

استعداد کاترین به‌قدری بالا بود که در سن ۱۰ سالگی وارد دبیرستان و در سن چهارده سالگی فارغ‌التحصیل شد. در اولین سال‌های کالج، تمام واحدهای ریاضی را گذراند. استاد او ویلیام واردن، سومین سیاه‌پوستی بود که موفق به اخذ مدرک دکترای ریاضی از دانشگاهی آمریکایی شده بود و کلاس‌هایی خصوصی را برای کاترین برگزار می‌کرد. او به کاترین می‌گفت‌: «تو ریاضی‌دان پژوهشی خوبی خواهی شد و من تو را برای این شغل آماده خواهم کرد.»

جانسون در مرکز پژوهشی لنگلی ناسا در سال ۱۹۸۰

کاترین در سن ۱۸ سالگی از کالج فارغ‌التحصیل شد؛ اما پس از فارغ‌التحصیلی متوجه شد فرصت‌های پژوهشی برای ریاضی‌دان‌های زن سیاه‌پوست بسیار اندک است و به همین دلیل به‌عنوان معلم ریاضی مشغول به کار شد. جانسون پس از ازدواج با جیمز فرانسیس گلوب، معلم شیمی در تابستان ۱۹۴۰ برای تحصیل ریاضیات پیشرفته وارد دانشگاه ویرجینیا شد؛ اما پس از ترم تابستان، اولین فرزندش را باردار شد و به همین دلیل از دانشگاه بیرون آمد. حالا او معلمی با سابقه‌ی بیش از ده سال و مادری خانه‌دار بود.

کاترین در سال ۱۹۵۲ متوجه شد، مؤسسه‌ی لنگلی زنان سیاه‌پوست ریاضی‌دان را استخدام می‌کند. لنگلی یکی از قدیمی‌ترین مراکز ناسا است که کمیته‌ی ملی مکانیک پرواز در سال ۱۹۱۷ آن را تأسیس کرده بود. این مؤسسه در سال ۱۹۳۵، شروع به استخدام زنان سفیدپوست دارای مدرک ریاضی کرد تا به مهندسان مرد در کارهای خسته‌کننده‌ی عددی کمک کنند. در طول یک دهه، تعداد زیادی از زنان سفیدپوست، به‌عنوان کامپیوترهای انسانی در این مرکز مشغول به کار شدند. اغلب زنان، برخلاف دانشمندان مرد سازمان، در رده‌ی زیرحرفه‌ای دسته‌بندی می‌شدند و حقوقی کمتر از همکاران مرد خود می‌گرفتند.

جانسون پس از مدتی فعالیت به‌عنوان معلم و فعالیت خانه‌داری، در سال ۱۹۵۳ فعالیت خود را در کمیته‌ی ملی مشاوره‌ی مکانیک پرواز ناسا شروع کرد. عنوان شغلی او در این مرکز «کامپیوتر» بود زیرا وظیفه‌ی محاسبه‌ی مسیر اولین مأموریت‌های فضایی ایالات متحده را برعهده داشت. دوروتی واگان یکی از اولین کارمندان استخدامی این مؤسسه بود. او در سال ۱۹۵۱، به سمت سرپرست بخش سیاه‌پوستان NACA (آزمایشگاه مکانیک پرواز ناسا) انتخاب شد. کاترین جانسون هم در ژوئن ۱۹۵۳، به استخدام این مرکز درآمد و وظیفه‌ی جدول‌بندی داده‌ها را برای مهندسان سازمان برعهده گرفت.

کاترین جانسون تحلیل مسیر پرتاب Freedom 7 را در سال ۱۹۶۱ انجام داد. نام دیگر این مأموریت مرکوری بود و آلن بی شپرد اولین فضانورد آمریکایی بود که در این مأموریت به فضا می‌رفت.

در طول رقابت فضایی بین ایالات متحده و جماهیر شوروی سابق، جانسون و همکاران آفریقایی آمریکایی او در ساختمانی جدا از کارمندان سفیدپوست کار می‌کردند و حتی از توالت‌ها و غذاخوری‌های متفاوتی استفاده می‌کردند. جانسون خیلی تصادفی به دستشویی کارمندان سفیدپوست رفت. او از بدو ورود به شرکت بدون اینکه متوجه باشد، از اتاق استراحت زنان سفیدپوست استفاده می‌کرد و با اینکه بعدا متوجه خطای خود شد، به عادت خود ادامه داد و استفاده از اتاق مخصوص سیاه‌پوستان را نپذیرفت. البته کسی هم او را به خاطر این کار سرزنش نکرد. جانسون همیشه می‌گفت، آن‌قدر مشغول به کار است که وقتی برای نگرانی درباره‌ی تبعیض‌ها ندارد:

پدرم به من آموخت، تو به‌اندازه‌ی دیگران توانا هستی، اما بهتر نیستی. من احساس حقارتی نمی‌کنم. هرگز چنین حسی نداشتم. من هم به‌اندازه‌ی بقیه خوب هستم اما بهتر از آن‌ها نیستم.»

جانسون پس از دو هفته از آغاز به کار خود، به‌صورت موقتی به بخش پژوهش‌های پرواز رفت. او تنها کارمند سیاه‌پوست این بخش بود که به محاسبات آئرودینامیک هواپیماها کمک می‌کرد. جانسون به‌سرعت توانایی‌های خود را ثابت و منبعی از داده‌های ارزشمند را تولید کرد. او در مصاحبه‌ای گفت:

تمام کارمندان از دانش‌آموختگان ریاضی بودند اما کل دروس هندسی خود را فراموش کرده بودند. من همه را به خاطر داشتم.»

به این ترتیب، او به کارمند دائمی بخش پژوهش‌های پرواز تبدیل شد. در اوایل دهه‌ی ۱۹۶۰ با شدت گرفتن رقابت ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی، ناسا برای پرتاب فضانورد به فضا تحت فشار قرار گرفت. به همین دلیل بسیاری از محاسبات مربوطه برعهده‌ی بخش پژوهش‌های پرواز گذاشته شد. به‌گفته‌ی کاترین جانسون:

مأموریت ما پیدا کردن مسیر بود. ناسا برای ارسال فضانورد به فضا، نیاز به دانستن شرایط پرتاب داشت. وظیفه‌ی ما هم توسعه‌ی زمان پرتاب و تعیین محل فرود بود.

شغل جانسون و همکارانش که پیشتازان عصر فضا محسوب می‌شدند، محرمانه بود. جانسون معمولا ۱۶ ساعت در روز گزارش تهیه و کار حسابی او را مشغول می‌کرد. او در مصاحبه‌ای گفت «من هر لحظه و هر روز از کار خود را دوست داشتم. روزی نبود که با هیجان‌ به محل کار نروم» شغل جانسون حتی در لحظه‌ی مرگ همسر اولش در سال ۱۹۵۶ به او آرامش می‌داد. او در سن ۳۸ سالگی و با وجود داشتن سه دختر نوجوان، بیوه شد. جانسون در سال ۱۹۵۹ با جیمز ای جانسون، یکی از فرماندهان ارتش ایالات متحده ازدواج کرد.

کاترین جانسون در طول سال‌های فعالیت خود، تعداد زیادی مقاله‌ی تخصصی منتشر کرد. او از اولین زنان فعال در ناسا بود که به‌عنوان مؤلف اصلی یا مؤلف همکار در گزارش‌های این سازمان نقش داشت. جانسون با کنجکاوی پیوسته‌ای که درباره‌ی فناوری هوافضا داشت، امکانی را برای حضور زنان در گزارش‌های علمی ناسا فراهم کرد. درحالی‌که قبلا درهای این بخش فقط به روی کارمندان مرد باز بود.  جانسون از همکاران خود پرسید: آیا قانونی درباره‌ی ممنوعیت ورود زنان به بخش گزارش‌ها وجود دارد و همکاران مرد او پاسخ دادند: خیر، قانونی وجود ندارد و اجازه‌ی ورود او را صادر کردند.

کاترین جانسون در سمت چپ و دانشمند سابق ناسا و همکار او کریستین داردن در سال ۲۰۱۶، موزه‌ی تاریخ همپتون در ویرجینیا

کاترین جانسون پس از بازنشستگی از ناسا به‌عنوان مشاور عمومی آموزش ریاضیات برای سخنرانی در سطح گسترده و بازدید از مدارس مختلف انتخاب شد. داستان زنان ریاضی‌دان سیاه‌پوست ناسا در سال ۲۰۱۶ در فیلمی به‌نام ارقام پنهان نقل شد. این فیلم براساس کتابی با همین عنوان از مارگوت لی شترلی است که همان سال منتشر شد. تاراجی پی هانسون نقش جانسون را در این فیلم بازی کرد. دوروتی واگان و مری جکسون از دیگر همکاران کاترین جانسون بودند.

از میان کاراکترهای اصلی، کاترین جانسون تنها کسی بود که در زمان انتشار فیلم زنده بود. به همین دلیل به شناخته‌شده‌ترین عضو این گروه تبدیل شد. در سال ۲۰۱۷، ناسا ساختمانی را به افتخار کاترین جانسون نام‌گذاری کرد. همان سال، واشنگتن‌پست لقب چهره‌ی خبرساز کامپیوتر را به او داد.

تاراجی پی هنسن، در نقش جانسون در صحنه‌ای از فیلم «ارقام پنهان» سال ۲۰۱۶

با وجود تبعیض‌های نژادی، جانسون و همکارانش در انجام محاسبات دستی دقت بالایی داشتند و به مرحله‌ای از مقبولیت رسیدند. جانسون هیچ وقت به‌دنبال تحسین یا ستایش شدن به خاطر فرستادن فضانوردان به ماه نبود. او همیشه می‌گفت: «من فقط وظیفه‌ام را انجام دادم.»

مرگ کاترین جانسون توسط ناسا اعلام شد. از او دو دختر به‌نام‌های جویلت هالیک و کاترین مور، شش نوه و ۱۱ نتیجه به‌جای مانده است. دختر دیگر او کنی گارسیا در سال ۲۰۱۰ و همسر دومش، جیمز جانسون هم در سال ۲۰۱۹ درگذشتند. مری جکسون، همکار کاترین جانسون در سال ۲۰۰۵ و دوروتی واگان همکار دیگر او در سال ۲۰۰۸ درگذشتند. سال گذشته، شرح حال جانسون برای خوانندگان جوان با عنوان «رسیدن به ماه» منتشر شد.

در اولین روزهای سال ۱۹۶۲، یعنی زمانی‌که جان گلن برای مأموریت Frendship 7 آماده می‌شد. به بررسی نهایی مسیر مداری برنامه‌ریزی شده پرداخت. مسیر به‌صورت کامپیوتری ساخته شده بود. نوعی محاسبه‌ی الکترونیکی که قرار بود جایگزین کامپیوترهای انسانی شود. محاسبات کامپیوتری در آن زمان هنوز در ناسا حوزه‌ای جدید بود و گلن هنوز نمی‌توانست به فلزی بی‌روح اعتماد کند. به همین دلیل از جانسون خواست مجددا ارقام ماشینی را به‌صورت دستی بررسی کند؛ و سپس گفت: اگر او بگوید همه چیز خوب است، من آماده‌ی رفتن خواهم شد.