کشف جمجمه کوچک‌ترین دایناسور جهان در کهربا
صد میلیون سال پیش، در اواسط دوران مزوزوئیک، زمین سکونتگاه انواع مختلف دایناسورها بود. دیرینه‌شناسان با توجه به کشفیات جدید خود فکر می‌کنند کوچک‌ترین دایناسور عصر مزوزوئیک حتی از مرغ مگس‌خوار زنبوری، کوچک‌ترین پرنده‌ای که امروزه زندگی می‌کند نیز کوچک‌تر بوده است. جمجمه‌ی دایناسور جدید که درون کهربایی ۹۹ میلیون ساله در میانمار کشف شده است، تنها ۱/۷ میلی‌متر طول دارد. اوکانر جینگمی، درمورد این پژوهش می‌گوید:
من با دیدن این نمونه در بهت فرو رفتم. این، برای یک دیرینه‌شناس عجیب است. ما هرگزی چیزی مانند آن ندیده بودیم.
پژوهشگران موجود تازه را Oculudentavis khaungraae نامیده‌اند که به‌معنای پرنده‌ی دندان‌چشم است. موجود عجیب مذکور نه کاملا شبیه پرنده و نه دایناسور بوده است. اما سرنخ‌هایی وجود دارد که قدری درمورد سبک زندگی او می‌گوید. برای مثال، دندان‌هایش نشان می‌دهند که این دایناسور کوچک شکارچی بوده و مدخل چشمش کاملا باریک است که ورود نور را محدود می‌کند و نشان می‌دهد که احتمالا در طول روز فعال بوده است. علاوه‌بر‌این، اگرچه دایناسور بسیار کوچک بوده، استخوان‌هایش به طرز شگفت‌آوری دارای استحکام بالا بوده است. اوکانر می‌گوید:
از نظر ما، این واقعیت که جمجمه بسیار یکپارچه است، این واقعیت که جانور تعداد زیادی دندان و چشم‌های برجسته‌ی بزرگی داشته است، همه نشان می‌دهند که با اینکه اندازه‌ی کوچکی داشته، یک شکارچی بوده و احتمالا از حشرات ریز تغذیه می‌کرده است.
با توجه به تمام این یافته‌ها، می‌توان گفت اوکولودنتاویس در گروه خاص خود قرار می‌گیرد و خویشاوند مرغ مگس‌خوار مدرن نیست زیرا این پرندگان از شهد گیاهان تغذیه کرده و دندان‌هایشان نیز مانند دندان‌های فسیل کشف‌شده نیست. براین‌اساس، پژوهشگران فکر می‌کنند موجوداتی مانند مرغ مگس‌خوار مسیر تکاملی دیگری را پیموده‌اند. پژوهشگران وزن این موجود را دو گرم تخمین زده‌اند و می‌گویند اندازه‌ی آن احتمالا یک‌ششم اندازه‌ی کوچک‌ترین پرنده‌ای بوده که تاکنون فسیل آن کشف شده است. راجر بنسون، دیرینه‌شناس دانشگاه آکسفورد که در این پژوهش مشارکتی نداشته است، می‌گوید:
این امر نشان می‌دهد که این پرندگان احتمالا مدت کوتاهی پس از شکل‌گیری در اواخر دوره‌ی ژوراسیک (که از حدود ۲۱۰ تا ۱۴۵ میلیون سال پیش طول کشیده است)، به این اندازه‌ی کوچک بدن رسیده‌اند. درمقابل، وزن کوچک‌ترین دایناسورها صدها بار بیشتر بوده است.
شاید اوکولودنتاویس یکی از جانورانی باشد که در پله‌ی سنگی میان دایناسورها و پرندگان می‌ایستد. به‌گفته‌ی بنسون، این موجود پردار می‌تواند در میانه‌ی راه درخت تکاملی بین پرندگان کرتاسه و کهن‌بال (دایناسور پرنده‌ی نمادین عصر ژوارسیک) قرار گیرد.
ویژگی‌های عجیبی مانند شکل و اندازه‌ی دندان‌ها و کاسه‌ی چشم نیز وجود دارد که نه در پرندگان و نه در دایناسورها، دیده نشده است. درواقع این ویژگی‌ها بیشتر شبیه ویژگی‌های مارمولک‌ها است. پژوهشگران در مقاله‌ی خود می‌نویسند:
تقریبا تمام این ویژگی‌های ریخت‌شناسی غیرعادی را می‌توان به‌عنوان آثار کاهش اندازه‌ی بدن تفسیر کرد.
برای مثال، چشم‌های این موجود را درنظر بگیرید. موقعیت و اندازه‌ی کاسه‌ی چشمان او احتمالا نشان‌دهنده‌ی استراتژی دیگری برای افزایش اندازه‌ی چشم بدون افزایش اندازه‌ی حفره‌ی چشم بوده است. این بدان معنا است که این دایناسور کوچک فاقد دید دو چشمی بوده که ویژگی خاص یک شکارچی به شمار می‌رود.
گرفتارشدن در کهربا احتمالا تنها راه حفظ یک موجود ریز به‌عنوان فسیل است. بافت‌های نرم و اسکلت شکننده‌ی موجودات ریز معمولا در دیگر رسوبات حفظ نمی‌شوند، بنابراین برای مطالعه‌ی کاهش اندازه‌ی موجودات، کهربا نقطه‌ی شروع خوبی است. اوکانر می‌گوید:
اگر به‌خاطر کهربا نبود، ما درمورد این موجود کوچک اصلا دانشی کسب نمی‌کردیم. کشف این کُنام اکولوژیکی کوچک که هرگز از وجود آن خبر نداشتیم، باورنکردنی است.
نتایج این پژوهش در مجله‌ی Nature منتشر شده است.
نظرات