ریسمان‌های بافته‌شده در عصر حجر؛ گواهی بر اثبات هوشمندی نئاندرتال‌ها

الیاف به‌هم‌پیچیده برای تشکیل رشته ممکن است تکنولوژی بسیار پیشرفته‌ای به‌نظر نرسد. اما با استفاده از رشته‌ها می‌توان کیف، توری، طناب و لباس ساخت. ما از این وسیله برای بستن کفش‌ها، تمیز کردن دندان، ساختن پل‌های معلق، انتقال انرژی الکتریکی و موارد دیگر استفاده می‌کنیم. طبیعتا باستان‌شناسان مشتاق ردیابی منشا این نوآوری محوری بوده‌اند. اما انجام این کار دشوار است زیرا رشته‌های باستانی از مواد فاسدشدنی ساخته می‌شدند که اغلب با گذشت زمان از بین می‌رفتند.

اکنون باستان‌شناسانی که درحال کاوش در یک پناهگاه سنگی در فرانسه هستند، قطعه‌ای از یک رشته را پیدا کرده‌اند که سابقه‌ی این فناوری را ده‌ها هزار سال عقب‌تر برمی‌گرداند. علاوه‌بر‌این، به‌نظر می‌رسد که این اثر مربوط به نئاندرتال‌ها باشد و بر شواهدی می‌افزاید که نشان می‌دهد این خویشاوندان منقرض‌شده‌ی ما از چیزی که فکر می‌کردیم، باهوش‌تر بوده‌اند.

تا همین اواخر، قدیمی‌ترین شاهد مستقیم فناوری رشته مربوط به محوطه‌ای به‌نام اوهالوی دوم در منطقه‌ی فلسطین و نیز غار مشهور لاسکو در فرانسه بود. قدمت تکه‌های حفظ‌شده‌ی رشته که در این محوطه‌ها یافت شده است، به ترتیب ۱۹ هزار و ۱۷ هزار سال تخمین زده شده است و به‌وسیله‌ی اعضای اولیه‌ی گونه‌ی خود ما ساخته شده‌اند. اما نشانه‌هایی مبنی‌بر این موضوع وجود داشته است که ممکن است فناوری الیاف ریشه‌های عمیق‌تری در فرهنگ انسان خردمند داشته باشد.

الیاف پیچ‌خورده‌ای مانند این طناب مدرن که از علف ساخته شده است، پایه‌ای برای ساخت توری‌، لباس و موارد دیگری است که در زندگی روزمره استفاده می‌شود

آثار الیاف به هم بافته‌شده که روی خاک رس حرارت‌دیده‌ی محوطه‌هایی در موراوی کشف شده است، قدمتی به اندازه‌ی ۲۸ هزار سال دارد. اشیاء ساخته‌شده از عاج فیل در آلمان که برای ریسندگی الیاف گیاهی مورد استفاده قرار می‌گرفته، قدمتی ۴۰ هزار ساله دارد.

در سال ۲۰۱۳، باستان‌شناسی به‌نام بروس هاردی از کالج کنیون به‌همراه همکارانش گزارش کرد که در کاوش‌های پناهگاه سنگی ابری دوماراس در جنوب شرقی فرانسه که زمانی منزلگاه نئاندرتال‌ها بوده است، الیاف گیاهی را پیدا کرده‌اند که به هم پیچیده شده تا به شکل رشته درآیند. اما از آن‌جایی که فقط خود الیاف پیچیده‌شده را پیدا کرده بودند و نه رشته‌های ساخته‌شده از آن الیاف را، این کشف نمی‌توانست مدرک محکمی باشد که نشان دهد نئاندرتال‌ها ریسمان درست می‌کردند.

الیاف به‌منظور تشکیل نخ در جهت عقربه‌های ساعت پیچانده شده‌اند و سپس برای ایجاد رشته، سه طول از نخ در جهت مخالف به هم پیچ خورده‌اند. کاربرد این رشته مشخص نیست اما باتوجه به اینکه چسبیده به ورقه‌ی سنگی دارای لبه‌ی تیز پیدا شده است، موجب این تصور شده که شاید انسان‌های باستانی از آن برای وصل کردن ورقه به نوعی دسته استفاده کرده‌ باشند. البته ممکن است رشته ارتباطی با ورقه‌ی سنگی نداشته باشد بلکه بخشی از یک توری یا کیسه بوده باشد.

قطعه‌ای از رشته ساخته‌شده به‌وسیله‌ی نئاندرتال در میکروگراف میکروسکوپ الکترونی روبشی که در پناهگاه سنگی ابری دوماراس در جنوب شرقی فرانسه کشف شده است

به‌گفته‌ی پژوهشگران، گذشته از استفاده‌ی خاص از آن، ساخت رشته نشان‌دهنده‌ی پیچیدگی‌های شناختی نئاندرتال‌ها است. برداشت الیاف مستلزم داشتن دانش درمورد رشد و فصلی‌بودن درختان است. ساخت رشته با استفاده از مواد خام نیازمند انجام چندین عمل متوالی است که نیاز به توان ذهنی دارد. نویسندگان باتوجه به این یافته‌ها، همراه‌با کشفیات فناوری‌های پیشرفته مختلف و حتی هنر در دیگر محوطه‌های نئاندرتال‌ها، می‌گویند «دشوار است که نئاندرتال‌ها را بتوانیم به‌عنوان چیز دیگری به‌جز معادل‌های شناختی انسان‌های مدرن بدانیم.»

البته ماری سورسی از دانشگاه لیدن هلند که در این مطالعه مشارکتی نداشته است، با ذکر این نکته که درک تصاویری که در مقاله وجود دارد، دشوار است، می‌گوید «من ۱۰۰ درصد متقاعد نشده‌ام که این یافته درواقع قطعه‌ای از یک رشته باشد.» بااین‌حال، سورسی می‌گوید کار جدید بهترین شاهدی است که تاکنون در این زمینه داریم که نئاندرتال‌ها در ابری دوماراس با استفاده از الیاف رشته می‌ساختند. به‌نظر سورسی، هیجان‌انگیزترین جنبه‌ی این مطالعه چیزی که درمورد پیچیدگی نئاندرتال‌ها نشان می‌دهد نیست چرا که از قبل هم می‌دانستیم که فناوری آن‌ها بسیار پیچیده بوده است، بلکه چیزی است که این یافته درمورد حفاظت آشکار می‌کند.

رکوردار قبلی قدیمی‌ترین بقایای شناخته‌شده رشته از محوطه‌ای می‌آمد که برای مدت زمانی طولانی درمعرض آب‌های زیرزمینی قرار داشت. چنین محوطه‌های پر از آبی ازنظر حفظ مواد فاسدشدنی مانند الیاف گیاهی خوب عمل می‌کنند. به‌گفته‌ی سورسی، کار جدید هاردی و همکارانش از این ایده حمایت می‌کند که بقایای میکروسکوبی رشته‌ها در رسوبات غیرآبی پناهگاه سنگی عصر نئاندرتال‌ها نیز حفظ می‌شوند.

اشیاء فاسدشدنی بخش اعظم فرهنگ مادی انسان‌ها را تشکیل می‌دهند. با‌این‌حال، بیشتر دانشی که باستان‌شناسان درمورد انسان‌های ماقبل تاریخ ازجمله نئاندرتال‌ها دارند، از استخوان‌ها و ابزارهای سنگیِ ماندگاری حاصل می‌شود که این مردمان از خود برجای گذشته‌اند. توانایی بازیابی آثار مواد فاسدشدنی که اجداد باستانی ما از آن‌ها استفاه می‌کردند، زندگی آن‌ها را به شیوه‌ای کاملا جدید آشکار می‌کند.