شرایط انتشار پژوهش‌های پزشکی در مجله‌های معتبر علمی چیست؟
مقاله‌های پژوهشی هم برای متخصصان بهداشت و درمان و هم برای عموم مردم، ستون فقرات درک پزشکی هستند. مجله‌های پزشکی هم به‌منزله‌ی دروازه‌بان‌های پژوهشی عمل می‌کنند که دقت و یکپارچگی مقاله‌ها را تضمین می‌کنند. باتوجه‌به گسترش ویروس کرونا در سراسر جهان، علاقه به پژوهش‌های پزشکی راهبردی و شفاف هم افزایش یافته است؛ اما در‌این‌میان، مقاله‌های اشتباه می‌توانند به گیج‌شدن مخاطب و تئوری‌های توطئه و حتی مرگ منجر شوند.
مجله‌های پزشکی چگونه مقاله‌ها را ارزیابی می‌کنند؟
پژوهش مفید سازمان‌یافته و برای تولید آن از روش علمی معتبری استفاده شده است. در چنین پژوهشی، مسئله مشخص است و داده‌ها جمع‌آوری و فرضیه مطرح شده است. در مرحله‌ی بعدی، فرضیه براساس کنترل‌های محدود آزمایش و نتایج صرف‌نظر از تأیید فرضیه ثبت می‌شود و نتیجه‌ی پژوهش توسعه می‌یابد. مجله‌های معتبر پزشکی به‌شدت در انتشار مقاله‌ها سخت‌گیری می‌کنند. برای مثال، مجله‌ی JAMA (انجمن پزشکی آمریکا) سالانه از میان ۵،۳۰۰ مقاله‌ی دریافتی، تنها ۴ درصد آن‌ها را قبول می‌کند. هوارد بوچنر، ویراستار JAMA می‌گوید: «دوسوم مقاله‌ها بدون داوری همتای خارجی رد می‌شوند و تنها یک‌سوم مقاله‌ها به مرحله‌ی داوری همتای خارجی راه پیدا می‌کنند».
مقاله‌هایی که مرحله‌ی داوری همتا را پشت‌سر می‌گذارند، کارشناسان آن حوزه بررسی می‌کنند. در این مرحله، مواردی مثل صحت نتایج و اصالت و اهمیت پژوهش بررسی می‌شود. متخصصان مجله‌های معتبری مثل JAMA و NEJM (مجله‌ی پزشکی New England) و Lancet را بررسی مشترک می‌کنند. به‌گفته‌ی بوچنر، بسیاری از کارشناسان پزشکی به‌دنبال فرصت‌های بررسی در JAMA هستند؛ اما باید تخصص آن‌ها کاملا با موضوع پژوهشی منطبق باشد.
پس از بررسی مشترک، کمک‌سردبیر و معاون سردبیر و سردبیر ارشد مقاله را ویرایش و حقیقت‌یابی و مرور می‌کنند. به‌نقل از وب‌سایت JAMA، زمان میانگین موردنیاز از مرحله‌ی ثبت تا پذیرش مقاله ۳۰ روز و برای پذیرش ناشر آنلاین ۲۵ روز دیگر است.
شاخصه‌های مجله‌ی پزشکی معتبر
بوچنر می‌گوید: «مجله‌های پزشکی باید براساس کیفیت داوری همتا، کیفیت ویرایش پیش‌نویس و حقیقت‌یابی عددی ارزیابی شوند. به‌طوری‌که ارقام پیش‌نویس با ارقام چکیده برابر باشند».
صرف‌نظر از وجود روابط علت‌و‌معلولی در نتایج، زبان توصیفی باید دقیق باشد. به‌نقل از ویلیام لی، پزشکی که پژوهش‌هایش در مجله‌های NEJM و The Lancet منتشر شده‌اند، مجله‌ی معتبر علمی باید در فهرست کتابخانه‌ی ملی پزشکی ثبت شده باشد. هیئت ویراستاران مجله باید ترکیبی از کارشناسان رشته‌ی مدنظر باشد. توانایی توزیع پژوهش به‌صورت چاپی و الکترونیکی هم ضرورت دارد. حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی یکی از شاخصه‌های مهم برای مجله‌های باکیفیت است. برای مثال JAMA با ۳۶۷ هزار دنبال‌کننده در توییتر، روزانه چندین توییت منتشر می‌کند.
سرمایه‌گذار پژوهش اهمیت چندانی ندارد
اغلب اوقات، پژوهش‌های متعددی درباره‌ی منابع مالی پژوهش‌های پزشکی انجام می‌شود؛ به‌ویژه اگر منشأ پژوهش‌ها شرکت‌های داروسازی یا دیگر گروه‌های صنعتی باشند. به‌عقیده‌ی بوچنر، اگر پژوهشی اصالت داشته و از آزمایش‌های تصادفی استفاده کرده باشد، ویراستاران به‌راحتی می‌توانند صحت نتایج آن را بررسی کنند. بوچنر می‌گوید: «اگر پژوهش‌ها برمبنای آزمایش‌های کلینیکی انجام نشده و بیشتر بر مبنای شواهد طبیعی باشد، مخاطبان باید از منبع سرمایه‌گذاری آن‌ها آگاه باشند. در چنین وضعیتی، منبع سرمایه برای ویراستاران هم مهم است».
نکات گفته‌شده برای سرمایه‌گذاری صنعتی و منابع آموزشی هم صدق می‌کنند. JAMA معمولا هرگونه تناقض احتمالی در سرمایه‌گذاری را دقیق مستندسازی می‌کند.
پژوهش‌های بد چگونه منتشر می‌شوند؟
به‌گفته‌ی لوییس ایگنارو، داروشناس برنده‌ی جایزه‌ی نوبل، مقاله‌ها وقتی مشکل‌ساز می‌شوند که افراد غیرمتخصص درزمینه‌ی مقاله، در مجله‌های علمی آن‌ها را بررسی و تأیید می‌کنند؛ درنتیجه مقاله‌ای بد منتشر می‌شود. پژوهش بد ویژگی‌هایی مثل کنترل‌های ناکافی، موضوعی نامحدود یا آزمایش آگاهانه دارد؛ یعنی پژوهشگران و شرکت‌کنندگان از شرایط مشخص آزمایش آگاه هستند. ایگنارو معتقد است:
نتایجی که به‌صورت عجولانه نوشته می‌شود، معمولا مبنای پزشکی یا علمی ندارد و می‌تواند به یافته‌های اشتباه منجر شود.
مشکل مقاله‌های پیش‌انتشار
نسخه‌ی پیش‌انتشار به پیش‌نویس کاملی از مقاله‌ای پژوهشی گفته می‌شود که قبل از داوری همتا یا انتشار رسمی دراختیار عموم قرار می‌گیرد. این مقاله‌ها اغلب در پلتفرم‌های آنلاینی مثل arXiv (آرشیو تلفظ کنید) و medRxive و bioRxiv ظاهر می‌شوند. پژوهشگران با انتشار مقاله در پلتفرم‌های یادشده می‌توانند یافته‌های خود را با همکاران به‌اشتراک بگذارند و روزنامه‌نگاران و مخاطبان عام و نظریه‌پردازان توطئه هم به آن‌ها دسترسی دارند.
در پایان ژانویه، یکی از مقاله‌های منتشرشده در bioRxiv به شباهت عجیب بین پروتئین‌های HIV و ویروس جدید کرونا اشاره کرده بود. برخی منتقدان احساس کردند این مقاله به بهانه‌ای برای تئوری‌های توطئه درباره‌ی تولید عمدی ویروس کرونا در آزمایشگاه تبدیل خواهد شد. برخی دیگر هم از روش‌شناسی نامنظم و برداشت نادرست از ارتباط علمی معتبر شکایت داشتند. مایکل شیلو، مختصص بیماری‌های عفونی در مرکز پزشکی دانشگاه جنوب غرب تگزاس می‌گوید: «اگر چنین پیش‌نویسی وارد مرحله‌ی بررسی مشترک شود، به‌دلیل خطاها رد خواهد شد و دیگر به دست‌آویزی برای نظریه‌پردازان توطئه تبدیل نمی‌شود و دیگران را نمی‌ترساند».
شیلو در توییتی دیگر درباره‌ی قابلیت سوءاستفاده از سرعت چشمگیر انتشار محتوا و اشتباه‌گرفتن آن‌ها با حقایق علمی ابراز نگرانی کرده است. مجله‌های معتبر معمولا نسخه‌های پیش‌انتشار را منتشر می‌کنند. به‌نقل از وب‌سایت Lancet، نسخه‌های پیش‌انتشار بررسی مشترک نمی‌شوند و نباید بدون تأکید بر ماهیت آن‌ها، برای تصمیم‌گیری‌های پزشکی یا گزارش پژوهشی به مخاطبان به‌کار برده شوند.
پژوهش بد می‌تواند پیامدهای جدی به‌دنبال داشته باشد
دنیاگیری کرونا به تولید سیلی از گزارش‌های پژوهشی منجر شد که بخشی از آن‌ها مهم بودند و طراحی مناسب داشتند و بخشی دیگر ضعیف بودند و نتایج سطحی داشتند. باتوجه‌به اضطراب جهان درباره‌ی شیوع کووید ۱۹، پژوهش‌های نامطمئن می‌توانند پیامدهای فاجعه‌باری به‌دنبال داشته باشند.
ماه مارس، پژوهش خوش‌بینانه‌ی فرانسوی که در مجله‌ی بین‌المللی Antimicrobial Agents منتشر شده بود، کلروکین را به‌عنوان راه‌حلی برای مبارزه با کووید ۱۹ معرفی کرد. گروه آزمایش این پژوهش بسیار کوچک و شش بیمار هم از آن حذف شده بودند. بااین‌حال، دونالد ترامپ و برخی دیگر نتایج این آزمایش را جار زدند و تعداد زیادی از مردم خود را با کلروکین فسفات مسموم کردند.
کلروکین فسفات ماده‌ای شیمیایی برای پاک‌کردن آکواریوم‌ها است. طبق گزارش یکی از مراکز پزشکی، پژوهش‌های مربوط به تأثیر هیدروکسی کلروکین و کلروکین، مغایرت زیادی با پروتکل‌های بهداشتی دارد. به‌گزارش FDA، ماه آوریل هیدروکسی کلروکین اثر مثبتی برای درمان یا پیشگیری از کووید ۱۹ نداشته است. یک ماه بعد، گزارشی در Lancet به رابطه‌ی مستقیم مصرف این دارو و نرخ درخورتوجه مرگ‌و‌میر در بیماران کووید ۱۹ اشاره کرد.
مجله‌های معتبر برای اجتناب از انتشار پژوهش‌های ضعیف به روشی اسلوب‌وار و منظم عمل می‌کنند. NEJM روزانه بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ مقاله درباره‌ی ویروس کرونا دریافت می‌کند؛ اما این مجله از ابتدای شیوع کووید ۱۹ فقط ۱۳۰ مقاله در‌این‌باره منتشر کرده است. زیس می‌گوید: «ما تیمی مختصص و باسابقه از ویراستاران و تصویرگران و تصحیح‌کنندگان دراختیار داریم که برای تضمین انطباق مقاله با استانداردهای موجود با یکدیگر همکاری می‌کنند».
نظرات