انسان چه زمانی نحوه استفاده از آتش را کشف کرد؟

دانشمندان حدس می‌زنند انسان‌ها احتمالا بدون کنترل آتش هرگز نمی‌توانستند مغزهای بزرگ را تکامل دهند و از مزیت‌های آن بهره‌مند شوند. حال این سؤال مطرح می‌شود: انسان‌ها نخستین‌بار چه زمانی کشف کردند چگونه از آتش استفاده کنند؟

ایان تاترسال، دیرینه‌انسان‌شناس و موزه‌دار بازنشسته‌ی موزه‌ی تاریخ طبیعی نیویورک گفت:

این سؤال پیچیده‌ای است. شاید شواهد مربوط به آتش به‌خوبی حفظ نشده باشد و آنچه می‌بینیم، فقط بقایای چیزی باشد که قبلا رکورد بسیار غنی‌تری بوده است. بااین‌حال، باز این هم حدس است و ما نمی‌دانیم.

براساس مطالعه‌ا‌ی مروری که در سال ۲۰۱۶ منتشر شد، آنچه کارشناسان می‌دانند، این است که حدود ۴۰۰ هزار سال پیش آتش با فراوانی بسیار بیشتری در رکوردهای باستان‌شناسی سراسر اروپا، خاورمیانه، آفریقا و آسیا ظاهر شد. کارشناسان چنین در نظر می‌گیرند که استفاده انسان‌ها از آتش زیاد بوده است؛ اگرچه مکان‌های دارای شواهد هنوزهم نسبتا کمیاب است.

تاترسال گفت حداقل دو مکان جداگانه نشان می‌دهد که انسان‌های اولیه قبل از ۴۰۰ هزار سال پیش از آتش استفاده می‌کردند. برای مثال، باستان‌شناسان در محوطه‌ای در فلسطین اشغالی که قدمت آن به حدود ۸۰۰ هزار سال می‌رسد، قطعاتی از چوب سوخته و آتش‌دان و سنگ چخماق پیدا کرده‌اند.

جایی که شواهد از آنجا می‌آید، واقعا در عمق غار قرار دارد. حتی اگر آتش‌سوزی طبیعی در آن اطراف رخ داده باشد، نمی‌توانسته تا آن اندازه عقب برود. به‌عبارت‌دیگر، احتمال کمی وجود دارد که این داده‌ها تصادفی باشند.

اگرچه غار واندرورک اولین مکانی است که بیشتر کارشناسان عقیده دارند در آن انسان از آتش استفاده کرده است، ازنظر تئوری انسان باید خیلی زودتر از این زمان به استفاده از آتش روی آورده باشد.

حدود دومیلیون سال پیش، روده‌ی انسان راست‌قامت شروع به کوچک‌شدن کرد که نشان می‌دهد چیزی مانند طبخ غذا هضم را بسیار ساده‌تر کرد. در همین حین، مغز او شروع به رشد کرد که به انرژی زیادی نیاز دارد. تاترسال با اشاره به پختن گوشت و سبزیجات گفت: «بدون استفاده از آتش برای پختن غذا، این انرژی را از کجا می‌توان به‌دست آورد؟»

هلوبیک برای اثبات استدلال خود به‌دنبال نشانه‌هایی از آتش‌ کنترل‌شده‌ی باستانی در مکان‌هایی در کوبی‌فورا است. کوبی‌فورا، منطقه‌ای در شمال کنیا، غنی از بقایای دیرینه انسان‌شناسی است و قدمتش به حدود ۱/۶ میلیون سال پیش بازمی‌گردد. تاکنون، وی استخوان‌های سوخته‌ای همراه‌با مصنوعات دیگر پیدا کرده است. رسوبات سوخته‌ در محل جداگانه‌ای جمع شده بودند که نشان می‌دهد منطقه‌ای برای نگه‌داری از آتش و نیز منطقه‌ی دیگری وجود داشته است که انسان‌های باستانی بیشتر زمان خود را در آن سپری می‌کردند. هلوبیک گفت:

در این مرحله، با اطمینان می‌گویم در این محوطه انسان‌ها از آتش استفاده می‌کردند. مرحله‌ی بعدی پژوهش این است که بگوییم چند مکان دیگر در این منطقه شواهد استفاده از آتش را دارند.

بااین‌همه، تمام کارشناسان با هلوبیک موافق نیستند؛ زیرا آتشی که او در این محل پیدا کرده، ممکن است به‌دست انسان‌ها آغاز نشده باشد. این امکان وجود دارد که شواهد از بوته‌هایی نشئت گرفته باشند که با آتش‌سوزی طبیعی روشن شده باشد.

هر زمانی‌که استفاده از آتش ظاهر شده باشد، چه ازطریق کسب توانایی گرفتن و کنترل آتش از طبیعت، چه ازطریق ایجاد آتش، تأثیرات درخور‌توجهی روی تکامل انسان گذاشته است. تاترسال گفت این امر احتمالا موجب افزایش طول عمر شده است و با مهیاکردن مکانی که در آن انسان‌ها گرد هم آیند، آن‌ها را اجتماعی‌تر و همراه‌با ابداع لباس به آن‌ها کمک کرده است تا به‌سمت اقلیم‌های سردتر حرکت کنند. هلوبیک افزود:

استفاده از آتش احتمالا شناخت انسان را نیز تقویت کرده است. مزایای استفاده از آن باعث شده پیشرفت‌های شناختی پیشین را تقویت کند و به ایجاد شناخت‌های بیشتر کمک کرده است. ازآنجاکه آتش عنصر پیچیده‌ای است، اگر از آن به‌درستی استفاده نکنید، آسیب خواهید دید.