آسیا برای پیشگیری از دنیاگیری احتمالی بعدی آماده می‌شود

در ژانویه‌ی ۲۰۲۰ جهان شاهد آغاز دنیاگیری کرونا بود که از ووهان چین آغاز شد. دولت تایلند بررسی مسافران چینی را در فرودگاه آغاز کرده بود و تعدادی از دانشمندان از جمله سوپاپورن واچاراپولیسدا برای آزمایش نمونه‌ها و کشف مشکل انتخاب شدند.

پولیسدا یکی از شکارچیان خبره‌ی ویروس است. او مرکز علوم سلامت و بیماری‌های عفونی نوظهور را در بانکوک اداره می‌کند و در طول ده سال گذشته بخشی از تلاش‌های پیش‌بینی و توقف بیماری‌های جانور به انسان را بر عهده داشت. پولیسدا و تیمش به نمونه‌برداری از گونه‌های مختلف می‌پردازند؛ اما تمرکز اصلی آن‌ها روی خفاش‌ها است که به‌عنوان یکی از ناقلان ویروس کرونا به شهرت رسید.

پولیسدا و تیمش تنها در طی چند روز، اولین مورد کووید ۱۹ را در خارج از چین کشف کردند. به لطف اطلاعات اولیه، دولت تایلند فورا برای قرنطینه‌ی بیمارها اقدام و به شهروندان توصیه‌های لازم را منتقل کرد؛ در نتیجه با وجود جمعیت ۷۰ میلیونی تایلند، تا تاریخ ۳ ژانویه‌ی ۲۰۲۱ تنها ۸۹۵۵ مورد مبتلا و ۶۵ مرگ بر اثر کووید ۱۹ در این کشور گزارش شد.

با اینکه هنوز دنیا سرگرم جنگیدن با کووید ۱۹ است، پولیسدا احتمال وقوع دنیاگیری بعدی را بررسی می‌کند. آسیا دارای تعداد زیادی بیماری عفونی نوظهور است. مناطق گرمسیری به دلیل تنوع زیستی بالا می‌توانند منبع بزرگی از پاتوژن‌ها باشند و احتمال ظهور ویروس‌های جدید را افزایش بدهند. افزایش جمعیت انسان و تماس با حیوانات وحشی در این مناطق، یکی از معیارهای ریسک است.

پولیسدا و همکاران او در طول فعالیت برای نمونه‌برداری از هزاران خفاش، تعداد زیادی ویروس جدید کشف کردند. بخش زیادی از آن‌ها، انواع ویروس کرونا بودند؛ اما ویروس‌های کشنده‌ی دیگری هم وجود دارند که می‌توانند به انسان منتقل شوند. یکی از این ویروس‌ها، نیپا است. خفاش‌های میوه‌خوار میزبان طبیعی این ویروس‌ها هستند. نرخ مرگ و میر بر اثر این ویروس از ۴۰ تا ۷۵ درصد متغیر است.

شیوع ویروس جدید تنها نگرانی پولیسدا نیست. هر سال سازمان‌ جهانی بهداشت (WHO) به بررسی فهرست بزرگی از پاتوژن‌ها می‌پردازد که می‌توانند شرایط اضطراری عمومی ایجاد کنند و پژوهش‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها، براساس این ویروس‌ها اولویت‌بندی می‌شوند. تمرکز دانشمندان بر این سه مورد است: ویروس‌های پرخطر، ویروس‌هایی که پتانسیل همه‌گیری دارند و ویروس‌هایی که هیچ واکسنی ندارند. ویروس نیپا در صدر ده ویروس کشنده است و در بخش‌هایی از آسیا شیوع یافته.

دلایل مختلفی برای مهلک بودن نیپا وجود دارد. دوره‌ی طولانی نهفتگی ویروس (۴۵ روز در یکی از نمونه‌ها) فرصت گسترش آن توسط میزبان را افزایش می‌دهد. این ویروس می‌تواند طیف گسترده‌ای از حیوانات را آلوده کند و ازطریق تماس مستقیم یا مصرف غذای آلوده منتقل می‌شود.

شخص مبتلا به ویروس نیپا معمولا علائم تنفسی از جمله سرفه، گلودرد، درد عضلات‌، خستگی و انسفالیت را تجربه می‌کند. انسفالیت به ورم مغزی گفته می‌شود که می‌تواند به مرگ بینجامد. به‌طور کلی WHO در تلاش است از گسترش این ویروس جلوگیری کند.

باتامبانگ شهری در رودخانه‌ی سانکی در شمال غرب کامبوج است. بازار صبحگاهی باتامبانگ از ساعت پنج صبح آغاز می‌شود؛ موتورسوارها با عبور از کنار خریدارها گردوخاک به پا می‌کنند. سبدهایی مملوی از میوه‌ی تازه در این بازار فروخته می‌شوند. زنان مسن‌تر سبزی‌های خود را می‌فروشند. به بیان ساده، این محل یک بازار صبحگاهی عادی است اگر به آسمان نگاه نکنید. به گفته‌ی واسنا دوئونگ (ویروس‌شناس)، مردم و سگ‌های سرگردان زیر لانه‌ی پرندگان راه می‌روند و هر روز در معرض ادرار خفاش‌ها قرار دارند.

بازار صبحگاهی باتامبانگ، محل زندگی خفاش‌های میوه است

بازار باتامبانگ یکی از نقاط متعددی است که خفاش‌های میوه‌خوار و حیوانات دیگر در تماس مستقیم با انسان قرار می‌گیرند. این تماس می‌تواند زمینه را برای جهش ویروس و دنیاگیری بعدی فراهم کند. با وجود خطرهای فراوان، نمونه‌های مجاورت مستقیم زیاد هستند. برای مثال خفاش‌ میوه در بازارهای تایلند، مدارس و حتی مناطق توریستی دیده می‌شود.

شیره‌ی نخل خرما در کامبوج از محبوبیت بالایی برخوردار است؛ از طرفی خفاش‌های میوه به‌وفور بر فراز این درخت‌ها دیده می‌شوند. به این ترتیب انسان‌ها در این مناطق باید نه‌تنها نگران نزدیکی با خفاش‌ها، بلکه نگران مصرف کردن محصولات آلوده‌شده توسط آن‌ها باشند.

دوری از خفاش‌ها در سال‌های گذشته امکان‌پذیر بود؛ اما با افزایش جمعیت، انسان‌ها در حال تغییر زمین و نابودی زیستگاه‌ها هستند تا بتوانند نیاز خود به منابع را برآورده سازند. به این ترتیب احتمال گسترش بیماری‌ها افزایش خواهد یافت. ۶۰ درصد جمعیت جهان در آسیا و مناطق اقیانوس آرام زندگی می‌کنند و سرعت شهرسازی روبه افزایش است. به نقل از بانک جهانی، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ تقریبا ۲۰۰ میلیون نفر در شرق آسیا به مناطق شهری مهاجرت کردند.

نابودی زیستگاه خفاش‌ها عامل شیوع نیپا در گذشته بود. شیوع ویروس نیپا در مالزی در سال ۱۹۹۸ منجر به کشته شدن بیش از ۱۰۰ نفر شد. براساس نتایج پژوهش‌ها، آتش‌سوزی جنگل‌ و خشکسالی محلی، خفاش‌ها را از زیستگاه طبیعی‌شان محروم کرده‌اند و آن‌ها به ناچار به سمت درخت‌های میوه و مزارع روی می‌آورند. طبق شواهد، خفاش‌ها در شرایط استرس بیشتر تحت تأثیر ویروس‌ قرار می‌گیرند. اجبار به مهاجرت و تماس نزدیک با گونه‌هایی که در شرایط عادی ارتباطی با آن‌ها ندارند، باعث می‌شود ویروس از خفاش‌ به خوک و سپس به کشاورزها منتقل شود.

خفاش‌ها نقش زیادی در اکوسیستم دارند. آن‌ها وظیفه‌ی گرده‌افشانی بیش از ۵۰۰ گونه‌ی گیاهی را بر عهده دارند، جمعیت حشرات را کنترل می‌کنند و با خوردن پشه‌هایی مثل مالاریا نقش عمده‌ای در کنترل بیماری‌های مهلک حشرات دارند.

با پاسخ‌هایی که دانشمندان ارائه می‌کنند، پرسش‌های دیگری به وجود می‌آید. برای مثال چرا کامبوج شاهد شیوع ویروس نیپا نیست درحالی‌که تمام معیارهای ریسک را دارد؟ آیا ویروس کامبوج با ویروس مالزی تفاوت دارد؟ آیا تماس انسان با خفاش‌ در هر کشور متفاوت است؟ تیم دوونگ در تلاش برای پاسخ به پرسش‌های فوق است. البته تیم دوونگ در پاسخ به این پرسش‌ها تنها نیست و شکار ویروس مشارکتی جهانی است.

ازآنجاکه ویروس نیپا بسیار خطرناک است، دولت‌های سراسر جهان آن، پتانسیل بیوتروریسم (تروریسم زیستی) آن ‌را بالا می‌دانند و تنها مجموعه‌ای محدود از آزمایشگاه‌های سراسر جهان اجازه‌ی کشت، پرورش و ذخیره‌سازی آن را دارند. آزمایشگاه ویلیام یکی از آن‌ها است. تیم ویلیام شامل کارشناسان پیشتاز جهان در حوزه‌ی ویروس نیپا است که به مجموعه‌ی وسیعی از ابزار تشخیصی دسترسی دارند. آن‌ها با پوشیدن لباس‌ مخصوص ضد آلودگی قادر به پرورش ویروس‌های خطرناک از یک نمونه‌ی کوچک و سپس کار با حجم بزرگ‌تری از آن‌ها هستند. به این ترتیب به نحوه‌ی تکثیر، انتقال و عامل بیماری پی می‌برند.

دوونگ و تیم او به ‌دنبال جذب سرمایه برای آزمایش بعدی کشف پاتوژن هستند تا به‌صورت پیوسته بر خفاش‌های کامبوج نظارت کنند و به وجود آلودگی‌های دیگر در انسان پی ببرند. دوونگ و پولیسدا امیدوار هستند به همکاری با یکدیگر برای مبارزه با ویروس نیپا در جنوب شرقی آسیا ادامه بدهند و پیش‌نویس طرح پیشنهادی برای بررسی ویروس نیپا را ارائه داده‌اند.