کشفی که شاید قدیمی‌ترین فسیل جانوری در سنگی ۸۹۰ میلیون ساله باشد

مطالعه جدیدی می‌گوید لوله‌های کرم‌مانند در سنگی ۸۹۰ میلیون ساله ممکن است اسفنج دریایی باستانی باشد. اگر این ادعا تأیید شود، منشأ اولین اسفنج‌ها حدود ۳۵۰ میلیون سال عقب‌تر می‌رود و این مارپیچ‌های ریز قدیمی‌ترین فسیل جانوری شناخته‌شده خواهند بود. بر اساس گزارش ۲۸ جولای الیزابت ترنر از دانشگاه لورنشن کانادا در مجله‌ی Nature، این فسیل‌ها نشان می‌دهند جانوران در شرایط محیطی ظاهر شده‌اند که قبلاً تصور می‌شد حیات جانوری در آن غیر ممکن باشد.

در اوایل تاریخ زمین، اقیانوس عمدتاً عاری از اکسیژن بود؛ اما طی رویداد اکسایش پیشین‌زیستی نو که حدود ۸۰۰ میلیون تا ۵۴۰ میلیون سال پیش رخ داد، پالس بزرگی از گاز وارد اتمسفر شد و سطح اکسیژن اتمسفر را به ۱۰ تا ۵۰ درصد سطوح مدرن رساند و موجب افزایش اکسیژن آب‌های سطحی اقیانوس شد. ترنر می‌گوید: «... اما اسفنج‌ها با جانوران دیگر فرق دارند و می‌توانند در شرایط کم‌اکسیژن دوام بیاورند.»

تاکنون اولین فسیل‌های بدون ابهام از اسفنج‌ها به حدود ۵۴۰ میلیون سال پیش و آغاز عصر کامبرین برمی‌گردد که در آن زمان، انفجار شدیدی در تکامل تنوع جانوری رخ داد. حیوانات دیگری از زمانی کمی قبل‌تر شناخته شده‌اند؛ اما وقتی زیاد عقب برگردیم، هویت موجودات مبهم‌تر می‌شود. بر اساس داده‌های ژنتیکی و سادگی نسبی اسفنج‌ها، به‌طورکلی تصور می‌شود که آن‌ها اولین شکل از حیات جانوری بوده‌اند.

الگوی فسیل کشف‌شده که ادعا می‌شود مربوط به اسفنج دریایی است (چپ) در مقایسه‌ با الگوی اسکلت اسفنج امروزی (راست)

اما برخی دانشمندان در‌این‌باره متقاعد نشده‌اند که لوله‌هایی که به‌تازگی توصیف شده‌اند، فسیل‌ اسفنج باشند. جانان انتکلیف، پالئوبیولوژیست دانشگاه لوزان سوئیس، می‌گوید:

موجودات زنده از هر جایی روی درخت حیات می‌توانند دارای ساختارهای منشعب کوچکی باشند. این فسیل‌ها فاقد ویژگی‌هایی مانند قطعات اسکلتی معدنی‌شده به نام سوزنه‌ هستند که خصوصیت اسفنج‌ها است و بر اساس آن اسفنج‌ ها را شناسایی می‌کنیم. علاوه بر این، این یافته با آنچه در مورد اکوسیستم اقیانوس می‌دانیم، ازنظر مواد مغذی، مواد معدنی زیستی و دسترسی اکسیژن پیش از دوره کامبرین، سازگار نیست. همه آنچه در مورد اقیانوس‌های زمین در این بازه زمانی می‌دانیم، حاکی از آن است که حیات جانوری از حدود ۵۴۰ تا ۵۵۰ میلیون سال پیش آغاز شده. شواهد فراوانی در‌ حمایت از این ایده وجود دارد و برای وارونه کردن چنین الگوی قدرتمندی به چیزی بیشتر از «شاید یک اسفنج باشد»، نیاز دارید.

ترنر این شبکه از لوله‌ها را ابتدا در سال ۱۹۹۲ در سنگ‌های صخره سیانوباکتریایی لیتل دال در کوه‌های مکنزی کانادا پیدا کرد و می‌گوید از نظر ساختاری بسیار پیچیده‌تر از چیزی بود که توسط سیانوباکتری‌ها ساخته شود. ترنر در آن زمان به‌ جز تشابه ظاهری کلی چیزی نداشت که آن‌ها را به اسفنج‌ها ارتباط بدهد؛ اما پس از اینکه پژوهش‌های اخیر نشان داد اسفنج‌ها مشابه می‌توانند در سنگ‌ها حفظ شوند، او باز سراغ یافته‌ی خود رفت. او استدلال می‌کند که بسیاری از اسفنج‌های مدرن فاقد سوزنه هستند و فسیلی که به‌تازگی توصیف شده نیز ممکن است این‌چنین بوده باشد.

جیمز شیفبائر، پالئوبیولوژیست دانشگاه میزوری آمریکا که در پژوهش مشارکتی نداشت، می‌گوید دانشمندان مدتی بود درباره‌ی فسیل‌های عجیب درون صخره‌های لیتل دال می‌دانستند. وی با اشاره به تجزیه‌و‌تحلیل‌های ژنتیکی که تخمین می‌زنند اسفنج‌ها پیش از دوره کامبرین تکامل پیدا کرده‌اند، می‌گوید: «ما از روی ساعت‌های مولکولی انتظار داشتیم اسفنج‌ها زودتر از زمانی که قبلاً تصور می‌شد، ظاهر شده باشند.»

پژوهش‌های آینده به تأیید هویت این فسیل‌ها کمک خواهد کرد. ترنر قصد دارد در زمینه‌ی کشف خود بیشتر کار کند و به بررسی‌های بیشتری بپردازد. او می‌گوید:

باید با ذهنی باز در سنگ‌های با همین سن، به دنبال موارد مشابه بگردیم و به‌جای ارگانیسم‌های ساده‌تری مانند میکروب‌ها، به دنبال شواهد جانوری پیچیده‌تری در آن‌ها نیز باشیم.