با ۱۰ گونه از مرگبارترین مارهای جهان آشنا شوید

مارهای سمّی قربانیانشان را با مواد زهرآگینی می‌کشند که در غدد بزاقی تغییریافته خود تولید می‌کنند و زهر را به‌کمک دندان‌های نیششان به طعمه تزریق می‌کنند. طبق اطلاعات سازمان جهانی بهداشت، مارها سالانه حدود ۵/۴ میلیون نفر را می‌گزند و موجب ۸۱ هزار تا ۱۳۸ هزار مورد مرگ می‌شوند.

پژوهشگران در سال ۲۰۱۹ در مجله Frontiers of Ecology and Evolution گزارش کردند چنین زهری طی میلیون‌ها سال تکامل یافته است تا موجب واکنش‌های شدیدی از بی‌حرکت‌شدن و خون‌ریزی گرفته تا التهاب و مرگ بافت در قربانی شود. در این مطلب، به ده گونه مار اشاره می‌‌کنیم که زهرشان نه‌تنها طعمه‌های کوچک را از پای درمی‌آورد؛ بلکه ممکن است جان انسان‌ها را نیز بگیرد.

مامباهای سیاه مرگ‌بارترین مارهای آفریقا هستند

مرگ‌بارترین مار آفریقا، یعنی مامبای سیاه (Dendroaspis polylepis)، می‌تواند انسان را فقط با دو قطره زهر بکشد. مامباهای سیاه که به‌دلیل رنگ تیره درون دهانشان با این نام شناخته می‌شوند، درواقع قهوه‌ای‌رنگ هستند. طول آن‌ها به‌طور متوسط ۲/۵ متر است و با سرعت ۱۹ کیلومتر‌‌بر‌‌‌ساعت حرکت می‌کنند.

این مارهای طویل با دوسه قطره زهر در هریک از دندان‌های نیششان متولد می‌شوند؛ بنابراین، درست از لحظه تولد نیش‌زننده‌های کشنده‌ای هستند. آن‌ها در بزرگ‌سالی می‌توانند حداکثر بیست قطره زهر در هریک از دندان‌های نیششان ذخیره کنند. بدون درمان نیش این نوع مار آفریقایی تقریبا همیشه کشنده است.

به‌‌گزارش بلومنتال، این مورد در مردی رخ داد که مامبای سیاه انگشتش را گزیده بود. وقتی او به بیمارستان رسید، پس از بیست دقیقه، دچار ایست قلبی شده بود. پزشکان درمان او را با پادزهر شروع کردند؛ اما چند روز بعد از دنیا رفت. دانشمندان مطمئن نیستند هر سال مامبای سیاه چندین نفر را می‌کشد؛ اما بلومنتال تخمین می‌زند این مار مسئول بیشتر مرگ‌های ناشی از مارها در آفریقای‌جنوبی است.

افعی‌های چال‌دار در آمریکای مرکزی و جنوبی زندگی می‌کنند

براساس مقاله‌ای که سال ۱۹۸۴ در مجله Toxicon منتشر شد، نیش مار افعی چال‌دار (Bothrops asper) همان‌طور‌که بافت‌های بدن فرد را سیاه می‌کند، می‌تواند موجب مرگ وی شود. این افعی‌های چال‌دار که در آمریکای جنوبی و مرکزی زندگی می‌کنند، بین ۱/۲ تا ۲/۵ متر طول دارند و وزنشان به ۶ کیلوگرم می‌رسد و عامل اصلی حدود نیمی از مسمومیت‌های ناشی از مارگزیدگی در آمریکای مرکزی هستند.

ازآنجاکه زهر افعی چال‌دار حاوی ماده ضدانعقادخون است، نیش این نوع مار می‌تواند موجب خون‌ریزی شود. اگر این موضوع موجب ترستان نشد، به این فکر کنید جنس ماده این مار می‌تواند نود فرزند وحشی به‌دنیا آورد.

زهر مار بومسلنگ موجب خون‌ریزی داخلی قربانی می‌شود

کارل پترسون اشمیت، متخصص خزنده‌شناسی، سال ۱۹۵۷ و حدود ۲۴ ساعت پس از اینکه بومسلنگ جوانی انگشت شستش را گاز گرفت، براثر خون‌ریزی داخلی چشم‌ها، ریه‌ها، کلیه‌ها، قلب و مغز از دنیا رفت. این مار به‌منظور شناسایی به موزه فیلد در شیکاگو برای اشمیت فرستاده شده بود. اشمیت نیز همچون دیگر افراد این حوزه معتقد بود مارهایی مانند بومسلنگ (Dispholidus typus) که نیش پشتی دارند، به‌قدر کافی زهر تولید نمی‌کنند که برای انسان کشنده باشد. آن‌ها در اشتباه بودند.

به‌گزارش موزه جانورشناسی دانشگاه میشیگان، بومسلنگ در سراسر آفریقا یافت می‌شود؛ اما عمدتا در اِسواتینی، بوتسوانا، نامیبیا، موزامبیک و زیمبابوه زندگی می‌کند. این یکی از مارهای زهرآگین‌ دارای نیش پشتی به‌حساب می‌آید. چنین مارهایی وقتی از نیششان استفاده نمی‌کنند، آن را به‌سمت پشت دهان تا می‌کنند. همانند مارهای مرگ‌بار دیگر، این مار زهر هموتوکسیک دارد که موجب خون‌ریزی داخلی و خارجی قربانی می‌شود.

بومسلنگ با سر تخم‌مرغی‌شکل و چشم‌های بزرگ و بدنی به رنگ سبز روشن کاملا جذاب است. وقتی این مار با تهدید مواجه شود، گردنش را درحد دو برابر حالت عادی باد می‌کند و پرده‌ای به رنگ روشن از پوست را بین فلس‌هایش به‌نمایش می‌گذارد.

مرگ براثر نیش بومسلنگ ممکن است وحشتناک باشد: قربانیان دچار خون‌ریزی شدید عضله و مغز می‌شوند و علاوه‌بر‌آن، خون شروع به خارج‌شدن از هر خروجی ممکن ازجمله لثه‌ها و سوراخ‌های بینی و حتی کوچک‌ترین بریدگی‌ها می‌کند. همچنین، خون ازطریق مدفوع، ادرار، بزاق و استفراغ قربانی تا زمان مرگ فرد خارج می‌شود. اگر قربانی به‌موقع دسترسی پیدا کند، پادزهری برای زهر این نوع مار وجود دارد.

مارهای ببری شرقی به‌طور متوسط سالانه یک انسان را می‌کشند

مار ببری شرقی (Notechis scutatus) بومی کوهستان‌ها و علفزارهای جنوب‌شرقی استرالیا است و به‌دلیل نوارهای زرد و سیاه روی بدنش به این نام شناخته می‌شود؛ اگرچه همه آن‌ها این الگو را ندارند. زهر قوی این نوع مار می‌تواند پانزده دقیقه پس از گزیدگی، موجب مسمومیت انسان شود و سالانه حداقل یک مورد مرگ ناشی از آن رخ می‌دهد.

افعی‌های راسل از افعی‌های مرگ‌بار واقعی محسوب می‌شوند

سالانه حدود ۵۸ هزار مرگ در هند ناشی از گزش مارها رخ می‌دهد و افعی راسل (Daboia russelii) عامل بیشتر این مرگ‌و‌میر‌ها است. این گونه یکی از افعی‌های مرگ‌بار واقعی است. در سریلانکا، جایی که این افعی شبگرد دوست دارد در شالیزارها استراحت کند، باعث مرگ‌و‌میر زیادی در زمان برداشت محصول در کشاورزان مزارع می‌شود.

زهر افعی راسل می‌تواند موجب علائم وحشتناک مختلفی شود: نارسایی حاد کلیه و خون‌ریزی شدید و آسیب چند ارگان. همچنین، برخی از اجزای زهر که با انعقاد خون ارتباط دارند، می‌توانند موجب سکته مغزی حاد و در موارد نادر موجب علائمی شبیه سندرم شیهان شود که در آن غده هیپوفیز تولید برخی هورمون‌ها را متوقف می‌کند. قربانیان معمولا براثر نارسایی کلیوی از دنیا می‌روند.

مارهای جعفری وقتی با تهدید روبه‌رو شوند، با مالیدن فلس‌های دندانه‌دار مخصوصش صدای مخصوصی از خود درمی‌آورند

مار جعفری (Echis carinatus)، کوچک‌ترین عضو چهار مار بزرگ (به‌همراه افعی راسل، کرایت معمولی و کبرای هندی) در هند، تصور می‌شود عامل بیشتر مارگزیدگی‌ها و مرگ‌های ناشی از آن در این کشور باشد. براساس پژوهشی که سال ۲۰۱۳ در مجله منتشر شد، به‌جای صدای کلیشه‌ای هیس‌هیس که به مارها نسبت داده می‌شود، این افعی با مالیدن فلس‌های دندانه‌دار مخصوصش در مواقعی که با تهدید مواجه می‌‌شود، صدای جزجز از خود درمی‌آورد.

وقتی این افعی فرد را بگزد، دچار تورم موضعی و درد در ناحیه و به‌دنبال آن خون‌ریزی می‌شود. ازآنجاکه زهر این مار لخته‌شدن خون فرد را مختل می‌کند، به خون‌ریزی داخلی و درنهایت به نارسایی حاد کلیه می‌تواند منجر شود. آب‌رسانی و پادزهر (نُه نوع پادزهر برای این نوع مار وجود دارد) باید در چند ساعت پس از گزیدگی به‌کار رود تا فرد نجات پیدا کند.

زهر مار براق نواری ریه‌های قربانیان را از کار می‌اندازد

مار براق نواری (Bungarus fasciatus) در طول روز به‌کندی حرکت می‌کند و احتمال گزیدگی او پس از تاریکی بیشتر است. زهر این مار ممکن است عضلات را فلج کند و مانع از حرکت دیافراگم شود. این امر از ورود هوا به ریه‌ها مانع و به خفگی منجر می‌شود.

شاه‌کبراها طویل‌ترین مارهای زهرآگین جهان هستند

شاه‌کبرا (Ophiophagus hannah) بزرگ‌ترین مار زهرآگین جهان است که طولش به ۵/۴ متر می‌رسد. قدرت بینایی قوی این گونه مار به وی اجازه می‌دهد فرد در حال حرکت را از صد متری تشخیص دهد. شاه‌کبرا درصورت تهدید‌شدن، از دنده‌ها و عضله‌های خاص گردنش استفاده می‌کند تا پوست دور سرش را به‌نمایش بگذارد. همچنین، این مارها می‌توانند به‌اندازه حدود یک‌سوم طول بدن، سرشان را از زمین بلند کنند.

دلیل شهرت این شاه‌کبرا فقط قدرت زهرش نیست؛ بلکه مقدار زهری است که به بدن قربانی تزریق می‌کند. هر نیش این مار حاوی حدود هفت میلی‌لیتر زهر است و این مارها معمولا طی سه‌چهار حمله سریع به قربانی حمله می‌کنند. فقط یک نیش این گونه مار می‌تواند در پانزده دقیقه یک انسان و در چند ساعت یک فیل بالغ را از پای درآورد.

تایپان‌های ساحلی بسیار سریع‌اند و می‌توانند به هوا بپرند و درحالی‌که دندان نیششان قربانی را نشانه گرفته، به دشمن حمله کنند

به‌دلیل سرعت زیاد تایپان ساحلی (Oxyuranus scutellatus) ممکن است پیش از اینکه متوجه حضورش شوید، چندین بار شما را بگزد. این مار در جنگل‌های مرطوب مناطق معتدل و سواحل گرم‌سیری زندگی می‌کند و وقتی با تهدید مواجه شود، کل بدنش را از زمین بلند و با دقت زیادی به دشمن حمله و زهرش را به بدن وی تزریق می‌کند. پیش از سال ۱۹۵۶، یعنی زمانی که پادزهر مؤثری برایش تولید شد، نیش این مار تقریبا کشنده بود.

مارهای خشکی تایپان مرگ‌بارترین مار جهان هستند

تایپان‌های خشکی یکی دیگر از مارهای سمّی‌ هستند؛ یعنی اندکی از زهر آن می‌تواند طعمه (قربانیان انسان) را از پای درآورد. آن‌ها در شکاف‌های زمین‌های رُسی کوئینزلند و دشت‌های سیلابی استرالیای جنوبی و غالبا در تونل‌هایی زندگی می‌کنند که حیوانات دیگر حفر کرده‌اند.

تایپان‌های خشکی درمقایسه‌با تایپان‌های ساحلی در مناطق دورافتاده‌تری زندگی می‌کنند و به‌ندرت در تماس با انسان قرار می‌گیرند. وقتی این نوع مار احساس خطر کند، پیش از آنکه با یک یا چند بار نیش به دشمن بزند، خود را به‌شکل S درمی‌آورد. یکی از اجزای اصلی این زهر که آن را از زهر گونه‌های دیگر متمایز می‌کند، آنزیم هیالورونیداز است. این آنزیم میزان جذب توکسین‌ها را در بدن قربانی افزایش می‌دهد.