آیا کوه اورست واقعا بلندترین کوه روی زمین است؟

همه می‌دانند کوه اورست واقع در رشته‌کوه هیمالیا در نپال بلندترین کوه جهان است. این یکی از حقایقی است که در دوران کودکی در ذهن ما نقش بسته است؛ مانند اینکه می‌دانیم نیل آرمسترانگ اولین کسی بود که به ماه قدم گذاشت یا نهنگ‌های آبی بزرگ‌ترین حیواناتی هستند که تابه‌حال زندگی کرده‌اند. پس ممکن است از شنیدن این موضوع تعجب کنید که قله‌های دیگری نیز وجود دارند که می‌توان آن‌ها را مرتفع‌ترین قله‌های روی زمین در نظر گرفت. این موضوع فقط به نحوه‌ی اندازه‌گیری شما بستگی دارد.

با قضاوت براساس پارامترهای مختلف، ازجمله بلندترین ازنظر ارتفاع و بلندترین از پایه تا قله و بلندترین براساس دورترین نقطه از مرکز زمین، بلندترین کوه جهان کدام است؟ بی‌شک، کوه اورست که در اعماق زیررشته‌کوه ماهالانگور هیمال هیمالیا قرار دارد، مشهورترین و جذاب‌ترین کوه سیاره ما است.

اورست در زبان محلی به آن چومولونگما به‌معنای مادر زمین نیز گفته می‌شود‌ و ۲۹ می ۱۹۵۳، تنزینگ نورگای از مردم بومی نپال و ادموند هیلاری نیوزیلندی اولین‌بار آن را فتح کردند. از آن زمان تاکنون، حدود چهارهزار نفر با موفقیت به آن صعود کرده‌اند. به‌گزارش گاردین، این کوه از زمان شروع ثبت سوابق، یعنی سال ۱۹۲۲، جان بیش از سیصد نفر را گرفته است.

کوه اورست بلندترین کوه هیمالیا است؛ اما آیا کوه‌های دیگری نیز روی زمین وجود دارند که ارتفاع بیشتری داشته باشند؟

در چند دهه‌ی گذشته، پژوهشگران بارها قله اورست را اندازه‌گیری کرده‌اند؛ اما آخرین ارزیابی‌ای که نوامبر ۲۰۲۱ اعلام شد، ارتفاع آن را ۸۸۴۸/۸۶ متر بالاتر از سطح دریا نشان می‌دهد؛ یعنی تقریبا ۸/۸ کیلومتر ارتفاع دارد. این ارتفاع بسیار چشمگیر است؛ اما موجب طرح سؤالی می‌شود: چرا هنگام تعیین بلندترین قله‌ی جهان از ارتفاع بالای سطح دریا استفاده می‌کنیم؟

مارتین پرایس، استاد دانشگاه هایلندز و آیلندز اسکاتلند به لایوساینس گفت:

برای اینکه اندازه‌گیری‌ها مقایسه‌شدنی باشد، باید خط پایه‌ی ثابتی داشته باشیم. ازلحاظ تاریخی و حتی درحال‌حاضر، ارتفاع معمولا به‌عنوان ارتفاع بالاتر از میانگین سطح دریا ذکر می‌شود؛ اگرچه این اندازه‌گیری باید با درنظرگرفتن میانگین استاندارد سطح دریا انجام شود. سطح دریا در نقاط محتلف جهان متفاوت است و به‌دلیل تغییرات اقلیمی در حال تغییر است؛ درنتیجه، اکنون ارتفاع دربرابر ژئوئید زمین اندازه‌گیری می‌شود.

ژئوئید مدلی از میانگین جهانی سطح دریا است که برای اندازه‌گیری ارتفاعات سطحی دقیق استفاده می‌شود. از این میانگین برای تعیین ارتفاع کوه‌ها استفاده می‌شود. در این فرایند، گاهی اوقات لازم است هواپیمایی روی کوه به‌صورت رفت‌و‌برگشتی در خطوط موازی حرکت کند تا مقدار گرانش را در قله اندازه بگیرد. این اندازه‌گیری‌ها به‌همراه خوانش‌های GPS، ارتفاع را دقیقا مشخص خواهد کرد.

رصدخانه روی مونا کیا در جزیره‌ی بزرگ هاوایی

عمدتا برای راحتی و هماهنگی، همه‌ی کوه‌ها از سطح دریا اندازه‌گیری می‌شوند؛ اما اگر اندازه‌گیری‌ها از پایه تا قله انجام می‌شد، چه؟ آیا اورست همچنان در صدر جدول قرار داشت؟ پاسخ این پرسش منفی است. در این صورت، این افتخار نصبی مونا کیا (مائونا کیا)، کوه آتشفشان غیرفعال در هاوایی می‌شد. اگرچه قله‌ی آن ۴،۲۰۵ متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد که کمتر از نصف ارتفاع اورست است، بیشتر مونا کیا زیر سطح دریا پنهان است.

طبق اعلام سازمان زمین‌شناسی آمریکا، زمانی که اندازه‌گیری از پایه تا قله انجام شود، ارتفاع مونا کیا به ۱۰،۲۱۱ متر می‌رسد که یک سروگردن بالاتر از اورست است. بنابراین، ایا باید مونا کیا را بلندترین کوه روی زمین در نظر بگیریم؟ پرایس گفت: «این موضوع به دیدگاه شما بستگی دارد. اگر اقیانوسی روی زمین وجود نداشت، بحثی وجود نداشت و شما می‌توانستید با بلندترین کوه‌ها در دیگر اجرام منظومه‌ی شمسی که اقیانوس ندارند، مقایسه کنید.»

کوه چیمبورازو در اکوادور بسیار نزدیک به خط استوا قرار دارد.

در همین حین، یکی از مدعیان دیگر، یعنی کوه چیمبورازو در اکوادور، قله‌ای دارد که دورترین نقطه از مرکز زمین است. چیمبورازو بلندترین کوه رشته‌کوه آند نیست و حتی در میان ۳۰ کوه مرتفع آن نیز قرار ندارد؛ اما نزدیکی به خط استوا چیزی است که موجب تفاوت آن می‌شود.

زمین کره‌ای کامل نیست و ازنظر فنی شبه‌کره‌ای است که در ناحیه‌ی قطب‌ها پهن شده و در امتداد استوا برآمدگی دارد. این امر نتیجه‌ی نیروی حاصل از چرخش زمین است؛ درنتیجه، بین شعاع قطبی و شعاع استوایی زمین ۲۱/۳۹ کیلومتر تفاوت وجود دارد.

کوه اورست بلندترین کوه بالاتر از سطح دریا است؛ درحالی‌که مونا کیا مطمئنا می‌تواند ادعا کند که بلندترین کوه زمین است (زمانی که سطح آب دریا در نظر گرفته نشود). به‌سختی می‌توان ادعا کرد چیمبورازو مرتفع‌ترین کوه باشد؛ اما به‌گفته‌ی پرایس، به دیدگاه بستگی دارد.

هر کوهی که انتخاب کنید، ارتقا آن درمقایسه‌با کوه اُلمپوس مریخ، بزرگ‌ترین کوه آتشفشانی که تاکنون در منظومه‌ی شمسی شناسایی شده، ناچیز خواهد بود. ارتفاع این کوه آتشفشانی به حدود ۲۵ کیلومتر می‌رسد که تقریبا سه برابر بلندتر از اورست است و قطر پایه‌ی آن ۶۰۱/۹ کیلومتر تخمین زده می‌شود که تقریبا برابر فاصله‌ی میان سان‌فرانسیسکو تا لس‌آنجلس است.

همچنین، دهانه‌ی برخوردی به نام ریسیلویا روی سیارک وستا وجود دارد که بخشی از کمربند سیارکی در صدمیلیون‌مایلی زمین است. در مرکز این دهانه، قله‌ای وجود دارد که دانشمندان معتقدند ارتفاع آن ۲۰ تا ۲۵ کیلومتر است؛ یعنی امکان دارد بلندترین کوه منظومه‌ی شمسی باشد.