حیواناتی که بلایای طبیعی را تشخیص میدهند
در سال ۲۰۰۴، سونامی که براثر زمینلرزهای به بزرگی ۹/۱ ریشتر در حوالی سواحل اندونزی رخ داد، جوامع ساحلی اطراف اقیانوس هند را به نابودی کشید و حداقل ۲۲۵ هزار نفر را در چندین کشور کشت. تلفات عظیم این فاجعه تاحدودی ناشی از این واقعیت بود که بسیاری از جوامع هیچ هشداری دریافت نکردند.
سیستمهای هشدار زودهنگام محلی مانند حسگرهای زمینلرزه و جزرومد نتوانستند هشدار واضحی تولید کنند. بسیاری از حسگرها به دلیل مشکلات نگهداری و تعمیر از کار افتاده بودند، درحالیکه بسیاری از مناطق ساحلی فاقد هرگونه سیستم آژیر هشداردهنده سونامی بودند. اطلاعرسانی بیبرنامه نیز در ارائه هشدار ناکام ماند، زیرا بسیاری از پیامهای متنی در مناطق تهدیدشده به دست دریافتکنندگان نرسید یا خوانده نشد.
بااینحال، در دقایق و ساعتها قبل از برخورد دیواره آبی ۹ متری به خطوط ساحلی، بهنظر میرسید که برخی از حیوانات خطر قریبالوقوع را احساس کرده و سعی میکردند فرار کنند. بهگفتهی شاهدان عینی، فیلها به سمت زمینهای بلندتر دویدند، فلامینگوها مناطق آشیانهسازی کمارتفاع را ترک کردند و سگها از بیرون رفتن خودداری کردند.
مردم محلی دهکده ساحلی بنگ کویی در تایلند گزارش کردند که گلهای گاومیش در کنار ساحل بهطور ناگهانی گوشهایشان را سیخ کردند، به دریا خیره شدند و چند دقیقه پیش از وقوع سونامی از تپهای که در آن نزدیکی بود، بالا رفتند.
ایرینا رافلیانا، که قبلا عضو گروه مشورتی استراتژی بینالمللی سازمان ملل متحد درخصوص کاهش بلایا (UNISDR) بود و اکنون پژوهشگر مؤسسه توسعه آلمان است، میگوید:
بازماندگان همچنین مشاهدهی حیواناتی مانند گاو، بز، گربه و پرندگان را گزارش کردند که عمدا کمی پس از زمینلرزه و پیش از وقوع سونامی به سمت داخل خشکی میآمدند. بسیاری از کسانی که زنده ماندند، همراه با این حیوانات یا بلافاصله بعد از آنها از سواحل دور شده بودند.
بهگفتهی شاهدان عینی، فیلها پیش از سونامی سال ۲۰۰۴ اقیانوس هند به سمت زمین مرتفعتر میدویدند
رافلیانا داستانهای مشابهی را بازگو میکند که مربوط به مطالعات میدانیاش درمورد بلایای دیگر است. یکی از این موارد، سونامی است که در سال ۲۰۱۰ براثر زمینلرزه زیردریایی در نزدیکی سوماترا رخ داد و حدود ۵۰۰ نفر را در جزایر منتاوی کشت. در اینجا نیز، گزارش شده بود که حیواناتی مانند فیلها به گونهای واکنش نشان داده بودند که گویی از وقوع رویداد خبر دارند. لاکپشتی که تازه آزاد شده بود، نیز دو روز پیش از فوران آتشفشانی ژانویه تونگا، بهطور ناگهانی حرکت چرخشی U شکلی انجام داده بود.
سیستمهای هشدار زودهنگام در بسیاری از مناطقی که در آنجا مرتبا بلایای طبیعی رخ میدهد، وجود ندارد. در سال ۲۰۱۷، سازمان جهانی هواشناسی اعلام کرد که حدود صد کشور هنوز فاقد سیستمهای هشدار زودهنگام برای بلایای طبیعی هستند که درمعرض آن قرار دارند.
گزارشهایی که درمورد رفتار حیوانات پیش از وقوع بلایا وجود دارد، برخی از پژوهشگران را برآن داشته است تا به این تئوری بپردازند که حیوانات ممکن است سیستمهای درونی داشته باشند که به آنها درمورد بلایای طبیعی قریبالوقوع هشدار میدهد. این موضوع سؤال جالبی را ایجاد میکند: آیا حیوانات میتوانند بهعنوان سیستمهای هشدار زودهنگام طبیعی برای انسانها عمل کنند؟
قدیمیترین نمونهای که در تاریخ درمورد رفتار غیرعادی حیوانات قبل از فاجعهای طبیعی ثبت شده است، به سال ۳۷۳ پیش از میلاد برمیگردد. در آن زمان، توسیدید، تاریخنگار یونانی گزارش کرد که موشهای صحرایی، سگها، مارها و راسوها در روزهای پیش از وقوع زلزلهای فاجعه، شهر هلیس را ترک کردند.
گزارشهای تاریخی پراکنده دیگری نیز وجود دارد. دقایقی پیش از زلزله ناپل در سال ۱۸۰۵، گاوها، گوسفندها، سگها و غازها شروع به تولید صداهای هشداردهندهای کردند. همچنین، گفته شده است که اسبها درست پیش از زلزله سانفرانسیسکو در سال ۱۹۰۶، با وحشت فرار کردند.
حتی با فناوریهای پیشرفته، تشخیص بسیاری از انواع بلایای طبیعی قریبالوقوع میتواند دشوار باشد. برای مثال، درمورد زمینلرزهها، حسگرهای لرزهای تنها زمانی به نوسان درمیآیند که تکانهای لرزاننده زمین واقعا آغاز شده باشد. انجام پیشبینیهای قابل اعتماد به سیگنالهای پیشگام نیاز دارد و هنوز دانشمندان سیگنالی را پیدا نکردهاند که همیشه پیش از زلزلههای بزرگ رخ دهد. ازاینرو، برخی دانشمندان بهدنبال بررسی سیگنالهای هشداردهنده غیرعادیتر مانند رفتار حیوانات هستند.
شارلوت فرانچسیا، رهبر تیم پرندهشناسی در دفتر تنوع زیستی فرانسه و بخشی از پروژه کیوی کوآکا (Kivi Kuaka) که بررسی میکند چگونه پرندگان مهاجر که از اقیانوس آرام میگذرند، میتوانند از طوفانها و خطرها دیگر اجتناب کنند، میگوید: «حتی با تمام فناوریهایی که امروزه دردسترس قرار دارد، نمیتوانیم زمینلرزهها یا بیشتر بلایای طبیعی را بهخوبی پیشبینی کنیم.»
گفته شده است که اسبها پیش از زلزله سانفرانسیسکو در سال ۱۹۰۶، وحشتزده پا به فرار گذاشتند.
یکی از مهمترین پژوهشها درمورد اینکه حیوانات چگونه میتوانند بلایا را پیشبینی کنند، پنج سال پیش توسط تیمی به سرپرستی مارتین ویکلسکی از مؤسسه رفتارشناسی حیوانات ماکس پلانک در آلمان انجام شد.
این مطالعه شامل ثبت الگوهای حرکت حیوانات مختلف (گاو، گوسفند و سگ) در مزرعهای در منطقهی زلزلهخیزی در مرکز ایتالیا بود. به هریک از این حیوانات، قلادههایی همراه با تراشههایی متصل بود که دادههای مربوط به حرکت آنها را هر چند دقیقه یک بار از اکتبر ۲۰۱۶ تا آوریل ۲۰۱۷ به کامپیوتر مرکزی ارسال میکرد.
طبق آمار رسمی، در این مدت، بیش از ۱۸ هزار زمینلرزه در این منطقه ثبت شد که شامل لرزههای کوچکی که اندازهی آنها فقط ۰/۴ ریشتر بود تا چندین زمینلرزه حدود ۴ ریشتر و بالاتر میشد. زلزله ویرانگر نورچا به بزرگی ۶/۶ ریشتر نیز در این مدت اتفاق افتاد.
پژوهشگران شواهدی پیدا کردند که نشان میداد رفتار حیوانات مزرعه تا ۲۰ ساعت پیش از زلزله تغییر پیدا میکرد. هر زمان که حیوانات تحت نظارت به مدت بیش از ۴۵ دقیقه، درمجموع ۵۰ درصد فعالتر بودند، پژوهشگران وقوع زلزلهای بزرگتر از ۴ ریشتر را پیشبینی میکردند. از هر هشت مورد زلزله بزرگ، هفت مورد بهدرستی به این روش پیشبینی شد. ویکلسکی در سال ۲۰۲۰ هنگام انتشار مطالعه گفت:
هرچه حیوانات به مرکز زمینلرزه نزدیکتر بودند، رفتارشان زودتر تغییر میکرد. این همان چیزی است که با توجه به این موضوع که تغییرات فیزیکی با فراوانی بیشتری در مرکز زمینلرزه قریبالوقوع رخ میدهد و با افزایش فاصله ضعیفتر میشود، مورد انتظار است.
مطالعه دیگری که توسط ویکلسکی انجام شد و بر حرکات بزهای دارای برچسب در دامنههای آتشفشانی کوه اتنا در سیسیل نظارت داشت، نشان داد که ظاهراً این حیوانات نیز فوران کوه اتنا را زودتر از وقوع احساس کردند.
مارتین ویکلسکی، بزها را علامتگذاری کرد تا ببیند که آیا میتوانند فورانهای آتشفشانی کوه اتنا در سیسیل را تشخیص دهند
در آمریکای جنوبی، راشل گرانت، بومشناس رفتاری نتایج مشابهی پیدا کرده است. او الگوهای حرکت حیوانات را با استفاده از دوربینهایی که نسبتبه حرکت حساس هستند، در پارک ملی یاناچاگا در پرو در طول دورهای که شامل زلزله ۷ ریشتری کنتامانا در سال ۲۰۱۱ میشد، بررسی کرد.
گرانت در مقاله خود که در سال ۲۰۱۵ منتشر شد، گفت: «تعداد حیوانات ثبتشده در دوربینهای تلهای حدود ۲۳ روز پیش از وقوع زمینلرزه شروع به کاهش کرد و این کاهش ۸ روز پیش از زمینلرزه شتاب بیشتری گرفت. در روزها ۱۰، ۶، ۵، ۳ و ۲ قبل از زمینلرزه و در روز زلزله، هیچ حرکتی ثبت نشده بود که بسیار غیرعادی است.»
گرانت همچنین شواهدی از آنچه ممکن است باعث ایجاد تغییر در رفتار حیوانات محلی شده باشد، پیدا کرد: آشفتگیهای شدید چند دقیقه یک بار در بارهای الکتریکی جوی محلی که دو هفته پیش از وقوع زمینلرزه آغاز شده بود. مخصوصا، نوسان بزرگی حدود هشت روز قبل از زلزله کنتامانا ثبت شد که با آغاز مرحله دوم ناپدیدشدن حیوانات از چشمانداز همزمان بود.
دانشمندان درحال بررسی این موضوع هستند که آیا آشفتگیهای الکترومغناطیسی در جو پیش از وقوع زلزله میتواند علامت هشداردهندهای از لرزههای قریبالوقوع باشد که ممکن است حیوانات آنها را احساس کنند.
همیشه پیش از زمینلرزهها دورهای وجود دارد که در آن تنشهای شدیدی در سنگهای اعماق زمین ایجاد میشود. این تنشها باعث ایجاد بارهای الکتریکی به نام «حفرههای مثبت» میشوند. این حاملهای بارهای الکتریکی بسیار متحرک میتوانند بهسرعت از پوسته به سطح زمین جریان پیدا کنند و مولکولهای هوا را یونیزه میکنند.
چنین یونیزه شدنی قبل از زمینلرزهها در سراسر جهان مشاهده شده است. همانطور که این حفرههای مثبت جریان پیدا میکنند، امواج الکترومغناطیسی با فرکانس بسیار پایین تولید میکنند و سیگنالی را ایجاد میکنند که برخی حیوانات ممکن است آن را احساس کنند.
متیو بلکت، دانشیار جغرافیای فیزیکی و خطرها طبیعی در دانشگاه کاونتری میگوید سیگنالهایی که پیش از زمینلرزه ایجاد میشوند، ازنظر علمی بهخوبی مستند نشدهاند؛ اما برخی دانشمندان این تئوری را مطرح میکنند که حیوانات ممکن است طی تکامل مکانیسمی را به دست آورده باشند که نسبت به ارتعاشات زمینلرزه حساس شده و با حس کردن آن فرار کنند.
شاید آنها امواج فشار را قبل از رسیدن زمینلرزه تشخیص میدهند. شاید هم هنگام فشردهشدن سنگها، تغییرات میدان مغناطیسی تشخیص میدهند. حیوانات حاوی مقدار زیادی آهن هستند که به خاصیت مغناطیسی و میدان الکتریکی حساس است.
حفرههای مثبت همچنین میتوانند موجب تولید برخی از مواد شیمیایی سمی پیش از زمینلرزه شوند. بهعنوان مثال، اگر آنها با آب در تماس قرار بگیرند، میتوانند موجب آغاز واکنشهای اکسیداسیون شوند که حاصل آن تولید عامل سفیدکننده آباکسیژنه (هیدروژن پراکسید) است. واکنشهای شیمیایی بین حاملهای بار و مواد آلی درون خاک میتواند باعث ایجاد محصولات ناخوشایند دیگری مانند اوزون شود.
همچنین، چند روز پیش از زمینلرزه ۷/۷ ریشتری گجرات هند در سال ۲۰۰۱، افزایش ناگهانی در سطوح کربنمونوکسید توسط ماهوارهها در منطقهای به وسعت ۱۰۰ کیلومتر مربع با مرکزیت ناحیهای که درنهایت مرکز زمینلرزه نهایی شد، تشخیص داده شد. دانشمندان میگویند گاز کربنمونوکسید ممکن است همزمان با وقوع فشار زمینلرزه به علت تنش جمعشده در سنگها به خارج از زمین فوران کند.
البته بسیاری از حیوانات به دستگاههای حسی بسیار پیشرفتهای مجهز هستند که میتوانند مجموعهای از سیگنالهای طبیعی را که زندگی آنها ممکن است به آنها بستگی داشته باشند، احساس کنند. بنابراین، این امکان وجود دارد که برخی از حیوانات بتوانند نشانههای پیش از زمینلرزه را درک کنند. مواد شیمیایی ناخوشایند را میتوان بو کشید، امواج با فرکانس پایین را میتوان احساس کرد و هوای یونیزهشده را میتوان به کمک پرها یا خز احساس کرد.
هلیکوپتر نیروی دریایی آمریکا پس از سونامی سال ۲۰۰۴ بر فراز سوماترای اندونزی پرواز میکند
با توجه به اینکه پیشبینی زمینلرزهها بسیار دشوار است، یافتههای توضیح دادهشده موجب طرح این سؤال میشود: آیا انسانها میتوانند با رصدکردن حیوانات زمینلرزهها پیشبینی کنند و به مردم درمورد وقوع زمینلرزه هشدار بدهند؟
در مقالهای در سال ۲۰۲۰، ویکلسکی و همکارانش نمونه اولیه سیستم هشدار زودهنگام زلزله را با استفاده از محوطههای نظارت بر فعالیت حیوانات ارائه دادند. طبق برآورد او، حیواناتی که بالای نقطه مبدا زلزله قریبالوقوع قرار داشتند که بهنوعی میتوانستند آن را درک کنند، ۱۸ ساعت پیش از وقوع آن فعالیت نشان میدادند.
حیواناتی که در ۱۰ کیلومتری کانون زمینلرزه قرار دارند، باید علائم هشداردهنده را هشت ساعت بعد نشان دهند و پس از آن حیواناتی که در مزارعی قرار دارند که ۲۰ کیلومتر دورتر است، هشت ساعت بعدتر این علائم هشداردهنده را نشان خواهد داد. ویکلسکی میگوید: «اگر این یافتهها درست باشد، افزایش فعالیت حیوانات نشانگر وقوع زمینلرزه طی دو ساعت آینده خواهد بود.»
قبل از اینکه بتوان از حیوانات برای پیشبینی زمینلرزه استفاده کرد، پژوهشگران باید تعداد بیشتری از حیوانات را در دورههای زمانی طولانیتر در مناطق مختلف جهان رصد کنند. به این منظور، ویکلسکی و همکارانش به سیستم جهانی ICARUS در ایستگاه فضایی بینالمللی روی آوردهاند تا دادههای حرکت حیوانات را در سطح جهان جمعآوری کنند.
ایکاروس (همکاری بینالمللی بهمنظور پژوهش روی حیوانات با استفاده از فضا) ابتکاری است که توسط گروهی بینالمللی از دانشمندان در سال ۲۰۰۲ راهاندازی شد. هدف این ابتکار فراهم کردن سیستم رصد جهانی دقیق برای مجموعهای از حیوانات کوچک برچسبگذاریشده (ازجمله پرندگان) بهمنظور به دست آوردن دادهها و سرنخهایی درمورد تعاملات میان حیات جانوری و سیستمهای فیزیکی زمین است.
چین قبلا سیستم هشدار زلزلهای را در ناننینگ ایجاد کرده است که رفتار حیوانات بسیار نزدیک به زمین (خصوصا مارهای مزارعِ واقعشده در مناطق زلزلهخیز) را تحتنظارت دارد.
مارها دارای مکانیسمهای حسی متعددی هستند که میتوانند تغییرات اندک در جنبههای محیطی خود را تشخیص دهند. تغییر ناگهانی در رفتار مارها و حیوانات دیگر یکی از دلایلی بود که مقامات شهر هایچنگ، این شهر را در سال ۱۹۷۵، درست پیش از وقوع زمینلرزه بزرگی خالی کردند. این اقدام جان افراد زیادی را نجات داد. جیانگ ویسونگ که در آن زمان مدیر دفتر ناننینگ بود، در سال ۲۰۰۶ به روزنامه چاینا دیلی گفت:
از میان تمام موجودات روی زمین، مارها شاید حساسترین آنها به زمینلرزه باشند. زمانی که زمینلرزهای در شرف وقوع است، مارها حتی در سرمای زمستان از لانههای خود بیرون میآیند.
جیانگ ویسونگ، مدیر دفتر زلزله در نانینگ چین، یکی از مارهایی را در دست دارد که فکر میکند ممکن است به پیشبینی زلزله کمک کند
زمینلرزه تنها خطر زیستمحیطی نیست که بهنظر میرسد حیوانات زودتر متوجه آن میشوند. بهنظر میرسد که پرندگان سایر خطرها طبیعی درحال وقوع را تشخیص دهند. در سال ۲۰۱۴، دانشمندانی که درحال ردیابی سسکهای بال طلایی در ایالات متحده بودند، نمونه شگفتانگیزی از پدیدهای را که باعنوان «مهاجرت تخلیه» شناخته میشود، ثبت کردند.
پرندگان بهطور ناگهانی از سرزمینهای تولیدمثلی خود در کوههای کامبرلند در شرق تنسی به پرواز درآمدند و تا ۷۰۰ کیلومتر دورتر پرواز کردند (بااینکه تازه ۵ هزار کیلومتر پرواز کرده بودند و از آمریکای جنوبی آمده بودند). مدت کوتاهی پس از خروج پرندگان، مجموعهی وحشتناکی از بیش از ۸۰ تورنادو به سمت منطقه روانه شد و ۳۵ نفر را کشت و بیش از یک میلیارد دلار خسارت وارد کرد.
پرندگان بهنحوی این گردبادها را که از فاصله بیشتر از ۴۰۰ کیلومتری درحال نزدیکشدن بودند، حس کردند. درمورد چگونگی آن، تمرکز اولیه بر «فروصوت» است که صداهای پسزمینه با فرکانس بسیار پایین هستند که برای انسانها غیرقابل شنیدن بوده؛ اما درسراسر محیط طبیعی وجود دارد. در آن زمان، هنری استربی، زیستشناس حیاتوحش در دانشگاه کالیفرنیا گفت: «هواشناسان و فیزیکدانان برای دههها میدانستند که طوفانهای تورنادو امواج فروصوت قدرتمندی را ایجاد میکنند که میتوانند تا هزاران کیلومتر دورتر از طوفان حرکت کنند.» وی همچنین خاطرنشان کرد که امواج فروصوت ناشی از طوفانهای شدید با فرکانسی حرکت میکنند که پرندگان بهخوبی برای شنیدن آنها سازگار شدهاند.
پروژه کیوی کوآکا پرندگان را با ردیابهای GPS مجهز میکند تا نحوه واکنش آنها را دربرابر خطرها طبیعی رصد کند
تصور میشود تشخیص تغییر در امواج فروصوت مکانیسمی است که طی آن پرندگان مهاجر میتوانند حین عبور از اقیانوسها از طوفانها دوری کنند. این ایده، توسط پژوهشگران پروژه کیوی کوآکا در اقیانوس آرام درحال آزمایش است.
مطالعهی مذکور از برنامهای رادیویی الهام گرفت که جروم شاردون، افسر نیروی دریایی فرانسه در آن درمورد پرندهای به نام گیلانشاه حنایی شنیده بود که هر سال ۱۴ هزار کیلومتر را بین نیوزیلند و آلاسکا مهاجرت میکند. شاردون بهعنوان هماهنگکنندهی باتجربه عملیات نجات در آسیای جنوب شرقی و پلینزی فرانسه، میدانست این سفر چقدر میتواند خطرناک باشد. طوفانهای سهمگین بهطور مکرر اقیانوس آرام و جوامع جزایر دورافتادهی آن را مورد هجوم قرار میدهند. بنابراین، چگونه این پرندگان میتوانند بدون گیر افتادن در طوفانها سفر سالانهی خود را انجام دهند؟
پروژه کیوی کوآکا که در ژانویه ۲۰۲۱ راهاندازی شد، شامل تیمی از پژوهشگران موزه تاریخ طبیعی فرانسه میشود که ۵۶ پرنده از پنج گونه مختلف را به ردیابهای GPS مجهز کردهاند تا مسیرهایی را که آنها در اقیانوس طی میکنند، دنبال کنند.
ایستگاه فضایی بینالمللی کار نظارت، دریافت سیگنالها از پرندگان هنگام پرواز و رصد نحوه پاسخ آنها به خطرها طبیعی را طی مسیر فراهم میکند. برچسبهای نصبشده روی پرندگان همچنین دادههای هواشناسی را جمعآوری میکند که به بهبود مدلسازی اقلیمی و پیشبینی آبوهو در سراسر اقیانوس آرام کمک خواهد کرد.
پروژه کیوی کوآکا حرکت پرندگان را دنبال میکند تا درک کند که آیا رفتار آنها میتواند درمورد خطراتی مانند سونامی هشدار دهد
کیوی کوآکا همچنین به بررسی این موضوع خواهد پرداخت که آیا رفتار پرندگان میتواند درمورد خطرها کمتکرارتری مانند سونامی هشدار دهد. سونامی الگوهای فروصوت متمایزی را تولید میکند که جلوتر از موج واقعی حرکت میکند.
پژوهشگران اکنون درحال بازیابی برچسبهای GPS روی گیلانشاههای نوکخمیده هستند تا بررسی کنند که آیا آنها به موج فروصوتی که چند ساعت پس از فوران آتشفشان اخیر تونگا در اقیانوس آرام توسط بالونهای هواشناسی فرانسه ثبت شده است، واکنش نشان دادهاند.
سامانتا پاتریک، زیستشناس دریا در دانشگاه لیورپول نیز درحال بررسی امواج فروصوت بهعنوان روشی است که پرندگان بهوسیلهی آن میتوانند خطرها طبیعی را تشخیص دهند و از آن اجتناب کنند. او میگوید: «این امکان وجود دارد که پرندگان بتوانند تغییرات فروصوت را احساس کنند.» پاتریک بهدنبال بررسی این موضوع است که آیا برای آلباتروسها، فروصوت پایین با فروصوت بالا متفاوت است، اگرچه این تجزیهوتحلیل هنوز کامل نشده است.
همه کارشناسان فکر نمیکنند که سیستمهای هشدار زودهنگام حیوانات گزینه مناسبی برای پیشبینی بلایا باشند. حتی اگر اینطور باشد، بعید است که حرکت حیوانات بهتنهایی کافی باشد و برای پیشبینی صحیح، به ترکیبی از سیگنالهای هشداردهنده اولیه نیاز است. اگرچه، درحالیکه هنوز نمیتوانیم با حیوانات حرف بزنیم، شاید زمان آن رسیده باشد که به هشدارهای آنها بیشتر توجه کنیم.
نظرات