سوسمار پل‌دماغی نیوزیلند ۱۹۰ میلیون سال بدون تغییر باقی مانده است

سوسمار پل‌دماغی یا توآتارای نیوزیلند مانند ایگواناهای تیره‌رنگ به‌نظر می‌رسد؛ اما این خزندگان تیغ‌دار درواقع مارمولک نیستند و آخرین بازمانده راسته‌ی مرموز و باستانی از خزندگان معروف به نول‌سرسانان (Rhynchocephalians) هستند که پس از دوران اوج خود در دوران ژوراسیک عمدتاً نابود شدند. آن‌ها اعجوبه‌های خانواده خزندگان هستند.

توآتارا می‌تواند بیش از یک قرن زندگی کند و در آب‌و‌هوای بسیار سرد دوام بیاورد و آرواره‌های خود را به‌سمت جلو و عقب حرکت دهد تا حشرات و پرندگان دریایی و هم‌نوعان خود را قیچی کند. آن‌ها حتی چشم سوم ابتدایی زیر فلس‌های روی سر خود دارند که ممکن است به آن‌ها کمک کند تا خورشید را دنبال کنند. این خصوصیات عجیب‌و‌غریب توآتارا را به معمای تکاملی تبدیل می‌کند. علاوه‌بر‌این، سابقه‌ی فسیلی پراکنده‌ی خویشاوندان این جانور که مدت‌ها است از بین رفته‌اند، دیرینه‌شناسان را سردرگم کرده است.

سوسمارهای پل‌دماغی با عنوان «فسیل‌های زنده» نیز شناخته می‌شود، به راسته‌ای از خزندگان به نام نول‌سرسانان تعلق دارد که بیشتر آن‌ها در پایان عصر مزوزوئیک منقرض شدند.

تقریباً همه نول‌سرسانان که احتمالاً در رقابت با مارمولک‌ها و مارها از میدان خارج شدند، در پایان عصر مزوزوئیک (میانه‌زیستی) منقرض شدند. از بسیاری از آن‌ها چیزی بیش از دندانی غبارآلود و قطعاتی از آرواره برجای نمانده است.

ظاهراً قطعه مهمی از این پازل چندین دهه در کشوی موزه‌ای در آمریکا قرار داشته است. استفانی پیرس، متصدی موزه دیرینه‌شناسی مهره‌داران دانشگاه هاروارد و گروهش اخیراً هنگامی که داشتند نمونه‌های انبارشده فسیل‌ها را در موزه جانورشناسی تطبیقی جست‌وجو می‌کردند، اسکلت تقریباً کامل حیوان مارمولک‌مانندی را روی قطعه سنگی که تقریباً به‌اندازه‌ی کف دستشان بود، کشف کردند.

فسیل مذکور در سال ۱۹۸۲ در جریان سفر تحقیقاتی به سازند کاینتا کشف شده بود. سازند کاینتا رخنمونی غنی از فسیل است که در شمال آریزونا واقع شده است. این مجموعه از سنگ‌های قرمز اوایل دوران ژوراسیک، یعنی اوایل سلطنت دایناسورها رسوب کرده‌اند. در اطراف این دشت سیلابی کهن، دایناسورهای اولیه‌ای مانند دیلوفوسور کاکل‌دار درکنار موجودات کروکودیل‌مانند بزرگ زره‌پوشی زندگی می‌کردند. پستانداران اولیه شبیه موش و خزنده عجیب‌و‌غریب جدید زیر پای این جانوران بزرگ جست‌و‌خیز می‌کردند.

درحالی‌که ابتدا فسیل‌های پستانداران اولیه‌ی این محوطه توجه پژوهشگران را به خود جلب کرد، سرانجام دکتر پیرس و تیاگو سیموئز، دیرینه‌شناس هاروارد، متخصص درزمینه‌ی تکامل ابتدایی مارمولک‌ها، نمونه را به‌طور عمیق مطالعه کردند. در مقاله‌ای که اخیراً در مجله‌ی Communications Biology منتشر شد، این دانشمندان نام جانور جدید را Navajosphenodon sani نهادند. نام جنس و نام گونه به قبیله‌ی ناواهو اشاره می‌کند که در منطقه‌ای زندگی می‌کنند که فسیل در آن پیدا شد.

اسکلت فسیل‌شده‌ای که در شمال آریزونا پیدا شد و مربوط به ناواهواسفنودون سانی است، حدود ۱۹۰ میلیون سال قدمت دارد و از قدیمی‌ترین خویشاوندان شناخته‌شده توآتارای مدرن است.

دانشمندان از میکرو سی‌تی‌اسکن برای بررسی فسیل له‌شده در سه بُعد استفاده کردند و جمجمه پهن‌شده را به‌صورت دیجیتالی درکنار هم قرار دادند. اگرچه بدن جانور فسیل‌شده شبیه مارمولک بود، ساختار جمجمه‌اش مانند توآتارا بود. جانور مذکور ردیف‌های مشابهی از دندان‌های تیز و به‌هم‌پیوسته داشت که مستقیماً از استخوان فک خارج شده بودند. این پیکربندی یکی از ویژگی‌های مهمی است که توآتارا را از مارمولک‌هایی که فقط یک حفره دارند، متمایز می‌کند. حفره اضافی به ثابت نگه‌داشتن جمجمه هنگامی که توآتارا شکار را قیچی می‌کند، کمک می‌کند. دکتر سیموئز گفت: «همه‌ی این ویژگی‌ها برای توآتارا مدرن کاملاً آشکار است و شبیه چیزی نیست که در خزندگان مدرن دیگر دیده می‌شود.»

دکتر سیموئز بر این تفاوت‌ها تأکید کرد: «آرواره‌های توآتارای مدرن به مجموعه از دندان‌های منقارمانند جوش‌خورده به‌هم، ختم می‌شود که در ناواهواسفنودون وجود ندارد.» به‌گفته‌ی کلسی جنکینز، دانشجوی دکتری دانشگاه ییل و متخصص درزمینه‌ی تکامل خزندگان اولیه، بسیاری از تبارهای نول‌سرسانان در طول تاریخ خود تغییر چندانی نکرده‌اند. با‌این‌حال، او می‌گوید ۲۰۰ میلیون سال خیلی زیاد است.

پژوهشگران استدلال می‌کنند که تغییرنکردن ممکن است نشان‌دهنده‌ی فعالیت شدید انتخاب طبیعی بوده باشد که علیه ویژگی‌های جدید عمل کرده است. دکتر سیموئز گفت: «سرعت اندک تکامل لزوماً به‌معنای فقدان تکامل نیست و اساساً معادل این ضرب‌المثل است که «سری را که درد نمی‌کند، دستمال نبند».»

درحالی‌که کشف Navajosphenodon کمک می‌کند تا فصل مهمی از تکامل توآتارا روشن‌تر شود، بیشتر ماجرای این خزنده همچنان معما است. دکتر پیرس گفت: «اینکه چرا توآتارای مدرن و تبارهای آن‌ها برای این مدت طولانی به‌کندی تکامل پیدا کرده‌اند، سؤال بزرگ‌تری است و رسیدن به آن کمی سخت‌تر است. ما به فسیل‌های بیشتری نیاز داریم.»