گونه‌های درمعرض خطر انقراض ویژگی‌های مشترکی دارند

فعالیت‌های انسانی با نرخ وحشتناکی گیاهان و جانوران را به سمت انقراض سوق می‌دهد. براثر عوامل مختلفی از تخریب زیستگاه‌ها، صید بی‌رویه و شکار غیرقانونی گرفته تا گرمایش جهانی و آلودگی، گونه‌ها سریع‌تر از تصور ما درحال نابودی هستند.

در مطالعه جدید هایدی هرناندز یانز و همکارانش از مرکز زیست‌شناسی کاربردی جمعیت الکساندر در باغ‌وحش لینکلن در شیکاگو، ویژگی‌های مشترکی در میان گیاهان، پرندگان یا پستانداران درمعرض خطر نابودی شناسایی شده و نتایج غیرمنتظره‌ای به دست آمده است. هرناندز یانز و همکارانش در مقاله خود توضیح می‌دهند: «ترکیبات خاص ویژگی‌های تاریخچه زندگی و نرخ‌های جمعیتی می‌تواند یک جمعیت را بیشتر از جمعیت‌های دیگر مستعد انقراض کند.»

تا همین اواخر، مطالعات کمی با استفاده از داده‌های دنیای واقعی در مقیاس جهانی این موضوع را بررسی کرده بودند که چه عاملی موجب می‌شود یک گونه نسبت‌به گروه‌های دیگر آسیب‌پذیری بیشتری دربرابر انقراض داشته باشد.

الگوها و زمان‌بندی بقا، رشد و تولیدمثل از عواملی هستند که روی این مسئله اثر می‌گذارند که آیا جمعیت‌های گیاهان و جانوران می‌توانند هجوم تغییرات محیطی ناشی از فعالیت‌های انسانی را تحمل کنند یا با آن سازگار شوند.

هرناندز یانز و تیمش داده‌های مربوط به نرخ رشد، طول عمر و تولیدمثل ۱۵۹ گونه از گیاهان علفی، درختان، پستانداران و پرندگان را جمع‌آوری کردند و در کنار آن فهرست قرمز اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) را نیز بررسی کردند. پژوهشگران می‌نویسند: «با وجود نمونه نسبتاً کوچکی که از گونه‌ها داشتیم، متوجه شدیم گونه‌هایی با الگوهای جمعیتی خاص نسبت‌به گونه‌های دیگر بیشتر درمعرض خطر انقراض قرار دارند.»

برای مثال، پستاندارانی که زمان نسلی طولانی‌تری دارند، بیشتر درمعرض خطر انقراض قرار دارند. شاید علت آن باشد که هرچه بیشتر طول بکشد تا گونه‌ای بالغ شود و تولیدمثل کند، خصوصا اگر آن حیوانات فقط یک بار در طول عمر خود تولیدمثل کنند، سازگاری با تغییرات محیطی سریع برای آن‌ها سخت‌تر است.

طبق نتایج مطالعه‌ی جدید، گیاهان علفی چندساله ساقه نرم (گیاهانی که قبل از زمستان از بین می‌روند و در بهار و تابستان شکوفا می‌شوند)، درصورتی که زودتر بالغ شوند و در جوانی نرخ بقای بالایی داشته باشند، بیشتر احتمال دارد از بین بروند. اگرچه، الگوی واضحی برای درختان چوبی درمعرض خطر دیده نشد. هرناندز یانز و همکارانش می‌نویسند: «جنگل‌زدایی به‌منظور کشت محصولات کشاورزی و شهرنشینی بین گونه‌های درختی تمایزی قائل نمی‌شود و همه گونه‌ها را از بین می‌برد.»

این یافته‌ها، به نتایج مطالعه اخیر دیگری می‌افزاید که نشان می‌داد گونه‌هایی که بالای زنجیره غذایی قرار دارند، جمعیت‌های پراکنده‌ای دارند یا محدوده‌های جغرافیایی کوچکی دارند، آسیب‌پذیرتر هستند.

اما این نوع مطالعات اغلب توسط فهرست قرمز IUCN محدود می‌شود. این فهرست فقط بخشی از گونه‌های درمعرض انقراض را در برمی‌گیرد و بیشتر به سمت پرندگان و پستانداران انحراف دارد. به‌عنوان مثال، دوزیستان از آسیب‌پذیرترین گونه‌ها هستند، به‌طوری‌که یک سوم از همه گونه‌های شناخته‌شده دوزیستان با خطر انقراض رو‌به‌رو هستند. این درحالی است که هزاران گونه هنوز توسط IUCN ارزیابی نشده‌اند یا داده‌های کافی برای انجام چنین ارزیابی‌هایی وجود ندارد.

علاوه‌بر‌این، حشرات یا بی‌مهرگان دیگری وجود دارند که به گرده‌افشانی گیاهان، پراکنش بذرها و چرخه مواد مغذی در اکوسیستم‌ها کمک می‌کنند. همچنین، گونه‌های بی‌شمار دیگری نیز وجود دارند که هنوز کشف نشده‌اند. تمام این گونه‌ها با سرعت بالایی درحال انقراض هستند. الیزابت بوآکس و دیوید ردینگ، بوم‌شناسان حفاظت در مقاله‌ای در سال ۲۰۱۸ می‌نویسند: «بیشتر این انقراض‌ها ثبت نشده‌اند، بنابراین، حتی نمی‌دانیم چه گونه‌هایی را از دست می‌دهیم.»

براین‌اساس، می‌توان گفت با وجود تلاش دانشمندان، احتمالاً میزان کاهش تنوع زیستی و خطر انقراض را کمتر از حد برآورد می‌کنیم. نزدیک به ۳۵۰ گونه گیاه علفی تجزیه‌شده در مطالعه حاضر فاقد وضعیت IUCN هستند.

هرناندز یانز و همکارانش امیدوار هستند درک بهتر این مسئله که چه ویژگی‌هایی گیاهان و جانوران را درمعرض خطر نابودی قرار می‌دهد، به تلاش‌ها برای حفاظت کمک خواهد کرد. این یافته‌ها می‌توانند برای ارزیابی این موضوع که کدام گونه‌ها بیشتر یا کمتر دربرابر انقراض آسیب‌پذیر هستند، به‌ویژه زمانی که داده‌های کافی وجود ندارد، مورد استفاده قرار گیرد.

این پژوهش در مجله‌ی PLOS One منتشر شد.