قدیمی‌ترین مومیایی جهان در پرتغال کشف شد
تقریباً ۶۰ سال پیش یک باستان‌شناس چندین اسکلت مدفون را در قبرهای هشت هزار ساله در جنوب پرتغال کشف کرد و از آن‌ها عکس گرفت. اکنون یک تحلیل تازه از این عکس‌های خام نشان می‌دهد که قدیمی‌ترین مومیایی انسانی دنیا نه برای مصر و حتی شیلی، بلکه متعلق به اروپا است.
در جریان حفاری‌ها در دهه‌ی ۱۹۶۰، بیش از ۱۲ جسد باستانی در منطقه‌ی سادو ولی جنوبی پرتغال کشف شد. از بین اجساد یافت‌شده، دست‌کم یکی از آن‌ها احتمالاً به‌منظور تسهیل انتقال پیش از انجام دفن، مومیایی شده بود. علاوه‌براین، نشانه‌هایی وجود دارد که از احتمال مومیایی شدن جسدهای دیگر در این محل حکایت می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد که در آن زمان مومیایی کردن به‌طور گسترده در این منطقه رواج داشته است.
روش‌های دقیق مومیایی‌سازی که در مصر باستان استفاده می‌شد و همچنین شواهدی از مومیایی کردن در برخی دیگر از مناطق اروپا یافت شده است که قدمت آن‌ها به هزار سال پیش از میلاد برمی‌گردد؛ اما قدیمی‌ترین مومیایی کشف‌شده دنیا همین مومیایی اخیر در پرتغال محسوب می‌شود که از رکوردداران قبلی، یعنی مومیایی‌های منطقه ساحلی صحرای آتاکامای شیلی، حدود ۱۰۰۰ سال قدیمی‌تر است.
ریتا پیراتئو استیرنا، زیست‌باستان‌شناس دانشگاه اوپسالای سوئد می‌گوید: «در محیط‌های بسیار خشک مانند صحرای آتاکاما مومیایی کردن نسبتاً آسان است اما یافتن شواهد در اروپا دشوار و شگفت‌انگیز است زیرا در محیط بسیار مرطوب بافت‌های نرم مومیایی به‌ندرت و به‌سختی حفظ می‌شوند.»
استیرنا به لایوساینس گفت: «انجام مشاهدات این‌چنینی بسیار سخت است اما با روش‌های ترکیبی و آزمایشگاهی، ممکن می‌شود.» این محقق نویسنده‌ی اصلی مطالعه در مورد کشف اخیر است که در نشریه باستان‌شناسی اروپا منتشر شد.
عکس‌های خام
شواهد مومیایی اخیر از چندین رول فیلم عکاسی که در وسایل یک باستان‌شناس متوفی پرتغالی، مانوئل فارینها دوس سانتوس (که در سال ۲۰۰۱ درگذشت) بود، پیدا شده‌اند. این باستان‌شناس روی بقایای انسانی سادو ولی که اوایل ۱۹۶۰ حفاری شده بود، تمرکز داشت. زمانی که پژوهشگران در مطالعه جدید این تصاویر را ظاهر کردند، عکس‌های سیاه‌وسفیدی از ۱۳ جسد تدفین‌شده مربوط به دوران میان‌سنگی یا عصر حجر میانه یافت شد. استیرنا اظهار کرد: «هرچند برخی اسناد و نقشه‌های دستی این محل در موزه ملی باستان‌شناسی لیسبون موجود بود، این عکس‌ها به‌خاطر اینکه قبلاً ناشناخته بودند کمک منحصربه‌فردی به پژوهشگران کردند.»
پس از بررسی عکس‌ها و استفاده از آن‌ها برای بازسازی تدفین‌ها، دانشمندان دریافتند که استخوان یک اسکلت «بیش‌ازحد منعطف» بود، یعنی دست‌ها و پاها بیشتر از حد طبیعی خود حرکت کرده بود که نشان می‌داد بدن فرد با پیوند‌هایی که اکنون از هم پاشیده و سفت شده‌اند، بسته شده بود. افزون‌براین پژوهشگران تأکید کردند که استخوان‌های اسکلت پس از دفن هنوز مفصل‌های چسبیده در جای خود دارند، مخصوصاً استخوان‌های بسیار کوچک پاها که معمولاً موقع تجزیه بدن کاملاً نابود می‌شوند.
همچنین هیچ نشانه‌ای مبنی‌بر اینکه خاک محل دفن با تجزیه بافت بدن حرکت کرده باشد، یافت نشد. درواقع بافت بدن اگر تجزیه شود حجم بدن کاهش می‌یابد درنتیجه رسوبات اطراف حرکت می‌کنند و حفره‌های خالی پر می‌شوند؛ اما در این مورد چنین اتفاقی نیفتاده بود. در کل، این نشانه‌ها به ما می‌گویند که جسد پس از مرگ مومیایی شده است. استیرنا معتقد است بدن فرد احتمالاً خشک شده و سپس به‌تدریج با سفت شدن پیوندهای بدن، کوچک‌تر شده است.
مومیایی‌سازی قانونی
استیرنا اذعان می‌کند که بررسی محل دفن و مومیایی بر یافته‌های آزمایش‌های انجام‌شده در مرکز تحقیقات انسان‌شناسی پزشکی قانونی در دانشگاه ایالتی تگزاس، متکی بود که یکی از پژوهشگران نیز در آنجا مشغول به مطالعه‌ی بقایا بود. او گفت: «این آزمایش‌ها روی جسد کشف‌شده نشان داد که مردم باستان چه کارهایی را هنگام مومیایی کردن و دفن کردن جسدها در سادو ولی انجام می‌دادند.»
پژوهشگران در این مطالعه نوشتند که شواهد می‌گویند فرد مرده خرپایی شده بود و روی یک سازه بلند مانند یک سکوی مرتفع قرار داده شده بود تا مایعات از بدن تجزیه‌شده خارج شوند. همچنین آن‌ها گفتند شواهد به‌دست‌آمده از این محل که اسکلت‌های باستانی دیگر را شامل می‌شد نشان می‌دهد که اجساد با روشی مشابه دفن شده‌اند، درحالی‌که همه‌ی نمونه‌ها ترکیب مشابهی از شواهد را دربرنداشتند. اگر مرده‌ها از محلی دیگر به سادو ولی منتقل می‌شدند، مومیایی شدن برای حمل‌ونقل آن‌ها بهتر بود زیرا این عمل به کوچک‌تر و سبک‌تر شدن بدن کمک می‌کرد.
مایکل پارکر پیرسون، باستان‌شناس از دانشگاه کالج لندن که در مطالعه سادو ولی شرکت نداشت، گفت که گروه او تقریباً بیست سال پیش تکنیک‌های آزمایشی امروزی را برای شناسایی مومیایی در اسکلت‌های ماقبل تاریخ انجام دادند؛ به‌همین‌دلیل به‌نظر او دیدن این کار در جاهای دیگر به‌ویژه در اروپا بسیار هیجان‌انگیز است.
تیم پارکر پیرسون شواهدی از مومیایی‌سازی را در اسکلت‌های جزیره‌ای در اسکاتلند یافتند که به ۳۰۰۰ سال قبل تعلق داشتند. پیرسون در ایمیلی به لایو ساینس گفت: «اما قدیمی‌ترین اسکلت مومیایی‌شده در جهان، مومیایی سادو ولی است و احتمالاً برای مدتی طولانی قدیمی‌ترین مومیایی خواهد بود، تا زمانی که مومیایی قدیمی‌تری کشف شود.»
قبلاً مواردی از کشف مومیایی‌های ۱۰ هزار ساله در محوطه‌های باستان‌شناسی عین ملاحه و الواد اسرائیل و مومیایی ۳۰ هزار ساله‌ای در کوستنی بلاروس اعلام شد، اما پیرسون می‌گوید برای تأیید این ادعاها باید نوع تجزیه‌وتحلیل انجام‌شده در مطالعه‌ی اخیر در آن محوطه‌ها نیز انجام شود.