چرا وایکینگ‌ها به‌طور ناگهانی از گرینلند ناپدید شدند؟

چرا وایکینگ‌ها به‌شکل اسرار‌آمیزی گرینلند را ترک کردند؟ شاید پس از سال‌ها به جواب این سؤال رسیده باشیم. ابتدا باید کمی روی گرینلند در زمانی حدود هزار سال پیش دقیق‌تر شویم. به‌مدت چهار دهه سواحل جنوبی گرینلند، غربی‌ترین ناحیه‌ی سرزمین وایکینگ‌ها محسوب می‌شده است. در قرن ۱۰ میلادی موجی از مهاجران سرزمین اسکاندیناوی که با دیدن تپه‌های سرسبز و زمین حاصل‌خیز گرینلند اغوا شده بودند به امید داشتن یک زندگی راحت‌تر راهی این جزیره‌ی دورافتاده شدند. در دوران اوج سکونت وایکینگ‌ها در این منطقه جمعیت آن‌ها در سه سکونت‌گاه اصلی به هزاران نفر می‌رسید.

اما ناگهان همه‌‌چیز تمام شد و هیچ نشانی از تقلای ساکنان، جنگ و خرابی در این جزیره یافت نشده است. در اواسط قرن ۱۵ ماجراجویی مردمان نورس‌نشین در گرینلند به یک‌باره به پایان خود رسید. تحقیقات جدید نشان می‌دهد شاید تاکنون درمورد علت اصلی فروپاشی جامعه‌ی وایکینگ‌ در گرینلند در اشتباه بوده‌ایم. اکنون خشکسالی شدید به‌جای سرمای شدید مظنون اصلی مهاجرت معکوس وایکینگ‌ها شناخته‌ می‌شود.

تاریخ‌دانان پیش از این گمانه‌زنی‌های متعددی در مورد علت فروپاشی جامعه‌ی مهاجران مطرح کرده‌اند، از فوران خشونت ناشی از حمله‌ی مهاجران یک تمدن دیگر تا کاهش تدریجی نرخ زادوولد و دشوار شدن شرایط ادامه‌ی زندگی در جزیره به علت تغییرات آب‌و‌هوایی.

اما یک تیم تحقیقاتی از دو دانشگاه ماساچوست امهرست و دانشگاه بوفالو در ایالات‌متحده با اشاره به نبود شواهد مستدل، این فرضیه را به چالش کشیده‌اند. با اشاره به سابقه‌ی ثبت‌شده از تغییرات دما و نزولات جوی که در نمونه‌های رسوب استخراج‌شده از محلی نزدیک به یکی از سکونت‌گاه‌های وایکینگ‌ها به‌دست آمده است، تیم تحقیقاتی دانشگاه ماساچوست امهرست فرضیه‌ی جدیدی در رابطه با علت پایان سکونت وایکینگ‌ها در گرینلند مطرح می‌کنند. آن‌ها می‌گویند کاهش شدید بارش‌های تابستانی در گرینلند شرایط را برای زندگی در این جزیره به‌طور فزاینده‌ای غیرممکن کرده است.

نام گرینلند به معنی زمین سرسبز به خودی‌خود فریبنده است، این نام به‌صورت عامدانه از سوی اریک توروالدسون، ملقب به اریک سرخ و بنیان‌گذار زیست‌گاه وایکینگ‌ها در گرینلند، برای این‌ جزیره انتخاب شده است تا با تبلیغات فریبکارانه مهاجران را از سرزمین‌های دور به این جزیره بکشاند!

اما کسانی که خانه و کاشانه‌ی خود در اسکاندیناوی را رها کرده و به گرینلند پا گذاشتند به‌زودی خود را با زمستان‌های سرد و طولانی و دورافتادگی جزیره وفق داده‌اند. آن‌ها با شکار شیر‌های دریایی و مصرف گوشت آن‌ها و داد‌وستد پوست و دندان این حیوان به‌ازای میوه‌های خشک و الوار چوب که از سرزمین اصلی به آنجا می‌رسید روزگار می‌گذراندند.

نسل‌های بعدی مهاجران وایکینگی برای بقا در این جزیره باید از دانش پدران خود در کاشت محصولات زراعی و نگه‌داری حیوانات، هرچند به مقدار ناچیز، و تهیه‌ی غذا از اقیانوس استفاده می‌کردند. با وجود سختی زندگی وایکینگی در گرینلند، جمعیت آن‌ها از زمان تأسیس اولین سکونت‌گاه‌ها در سال ۹۸۵ میلادی در طول چند نسل بعدی به‌طور مستمر رو‌ به افزایش گذاشت تا این‌که در اواسط قرن ۱۵ نشانه‌های حضور آن‌ها در گرینلند به‌یک‌باره از سوابق تاریخی محو شد.

نکته‌ی قابل‌توجه این است که سکونت وایکینگ‌ها در جزیره‌ی گرینلند هم‌زمان شده بود با بازه‌ای از تاریخ که در آن دمای هوا در نواحی آتلانتیک شمالی رو ‌به ‌کاهش گذاشت. همین موضوع باعث شد تا برخی از تاریخ‌شناسان این فرضیه را مطرح کنند که سکونت مهاجران وایکینگی به‌مدت چهار قرن در گرینلند تنها به لطف گرمای نسبی هوا پیش از شروع دوران سرما یا یخبندان کوچک در این منطقه بوده است.

بااین‌حال شواهد علمی چندان محکمی برای اثبات این فرضیه یافت نشده است. تنها مدرک موجود در این رابطه اطلاعات به‌دست‌آمده از نمونه‌های هسته‌ی یخی استخراج‌شده از مکانی مرتفع و در ‌فاصله‌ی ۱۰۰۰ کیلومتری از نزدیک‌ترین سکونت‌گاه‌ وایکینگی در آن زمان است. علاوه بر این، دانشمندان دلایل محکمی دارند که نشان می‌دهد زندگی از لحاظ دمایی در آن مناطق بین قرن‌های ۱۱ و ۱۵ به‌یک میزان سرد بوده است. ریموند بردلی زمین‌شناس دانشگاه ماساچوست امهرست در این رابطه می‌گوید:

قبل از این تحقیق هیچ داده‌ای از خود محل سکونت وایکینگ‌ها در گرینلند وجود نداشت و مشکل دقیقاً همین موضوع بود.

اما بردلی و تیم تحت سرپرستی او به مکان دقیق بزرگ‌ترین مزرعه‌ی وایکینگ‌ها در سکونت‌گاه شرقی جزیره رفته و به‌مدت سه سال به حفاری و استخراج نمونه‌هایی از بستر یک دریاچه‌ی مجاور پرداختند. بررسی نمونه‌های به‌دست‌آمده که ترکیبی از رسوبات، باکتری‌ها و گیاهان در حال تجزیه بودند، نشان داد که در بازه‌ی زمانی ۲۰۰۰ ساله دمای هوای منطقه تقریباً ثابت بوده؛ اما میزان بارش باران به‌طور مستمر کاهش پیدا کرده است. بویانگ ژو، یکی از دانشمندان زمین‌شناسی از دانشگاه ماساچوست امهرست که در این تحقیق نیز مشارکت داشته است، در این‌مورد می‌گوید:

چیزی که ما فهمیدیم این بود که گرچه دمای هوا در زمان سکونت وایکینگ‌ها در قسمت‌های جنوبی گرینلند تغییر چندانی نکرده بود؛ اما این سرزمین به‌تدریج خشک‌تر از سال پیش می‌شد.

وقتی زندگی در لبه‌ی پرتگاه به‌آهستگی و نیمه‌جان جلو می‌رفت، کم‌آبی‌های هرساله مانند میخی دیگر به تابوت زندگی در گرینلند بود. گسسته شدن پیوندهای اجتماعی، تمایل به داشتن خانواده‌های کوچک‌تر و حتی کاهش احتمالی ارزش دندان شیردریایی در سایه‌ی افزایش تجارت عاج فیل در اسکاندیناوی، ممکن است شرایط دشوار سال‌های کم‌آبی در گرینلند را سخت‌تر کرده باشد. همواره مجموعه‌ای از دلایل مختلف دست‌به‌دست هم می‌دهند تا یک جامعه درنهایت دچار فروپاشی اجتماعی شود.

واقعیت این است که اگر افراد در سرزمینی سکنی گزینند که به اندازه‌ وعده‌داده‌شده به آن‌ها در ابتدای مهاجرت سرسبز نباشد، زندگی در شرایط سخت خشک‌سالی حتی برای سرسخت‌ترین وایکنیگ‌ها هم ممکن است فراتر از حد تحمل قلمداد شود. دستاوردهای این بررسی در Science Advances منتشر شده است.