کشف شواهدی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه تاریخ بشر

باستان‌شناسان اخیراً شواهدی از بزرگ‌ترین زمین‌لرزه شناخته‌شده در تاریخ بشر پیدا کرده‌اند. این زمین‌لرزه وحشتناک ۹٫۵ ریشتری موجب سونامی‌ به طول ۸ هزار کیلومتر شد و انسان‌ها را وادار کرد تا خطوط ساحلی مجاور را به مدت هزار سال رها کنند.

این زمین‌لرزه در حدود ۳۸۰۰ سال پیش در منطقه‌ای که امروزه شمال شیلی است، رخ داد که طی آن گسیختگی صفحه تکتونیکی خط ساحلی این منطقه را بلند کرد. سونامی ناشی از این زمین‌لرزه چنان قدرتمند بود که امواجی به ارتفاع ۲۰ متر ایجاد کرد و تا نیوزیلند رسید و صخره‌هایی به اندازه یک خودرو را صدها مایل به سمت داخل خشکی پرتاب کرد.

بزرگ‌ترین زمین‌لرزه‌ای که تاکنون ثبت شده است، زمین‌لرزه سال ۱۹۶۰ والدیویا است که با بزرگی ۹٫۴ تا ۹٫۶ ریشتر جنوب شیلی را لرزاند و تا ۶ هزار نفر را کشت و موجب سونامی در سراسر اقیانوس آرام شد. گسیختگی‌ای که موجب زمین‌لرزه والدیویا شد، بسیار بزرگ بود و طول آن به ۸۰۰ کیلومتر می‌رسید.

اما همان‌طور که دانشمندان در پژوهشی که در ۶ آوریل در مجله‌ی Science Advances منتشر شده است، توضیح می‌دهند، زمین‌لرزه بزرگی که به‌تازگی کشف شده است، از زمین‌لرزه والدیویا هم بزرگ‌تر بوده و نتیجه گسیختگی آن به طول تقریباً هزار کیلومتر بوده است. جیمز گوف، از نویسندگان مطالعه و زمین‌شناس دانشگاه ساوت‌همپتون انگلستان گفت: «تصور می‌شد رویدادی به این بزرگی نمی‌تواند در شمال کشور رخ داده باشد، زیرا چنین گسیختگی طولانی‌ای اتفاق نمی‌افتد.»

این زمین‌لرزه باستانی نیز مانند زمین‌لرزه والدیویا، از زمین‌لرزه‌هایی است که براثر رانش بسیار عظیم زمین رخ می‌دهد. این نوع زمین‌لرزه‌ها قوی‌ترین زمین‌لرزه‌هایی هستند که در زمین رخ می‌دهند و زمانی اتفاق می‌افتند که یکی از صفحات تکتونیکی زمین تحت فشار قرار می‌گیرد یا زیر صفحه دیگر فرورانده می‌شود. این دو صفحه در نهایت بر اثر اصطکاک در جای خود قفل می‌شوند، اما نیروهایی که باعث برخورد صفحات شده است، همچنان جمع می‌شود. درنهایت، فشار بسیار زیادی جمع می‌شود به‌طوری‌که نقطه تماس بین دو صفحه می‌شکند و گسیختگی بسیار بزرگی را ایجاد و انرژی را به شکل امواج لرزه‌ای ویرانگر آزاد می‌کند.

پژوهشگران برای درک بهتر آنچه این رسوبات را این‌قدر از دریا دور کرده بود، از تاریخ‌گذاری رادیوکربن استفاده کردند. این روش شامل اندازه‌گیری مقادیر کربن ۱۴ درون یک ماده است. کربن ۱۴ یکی از ایزوتوپ‌های رادیواکتیو کربن است و پژوهشگران با اندازه‌گیری مقدار آن سن ماده را تعیین می‌کنند. ازآنجاکه کربن ۱۴ در همه جای زمین وجود دارد، نهشته‌ها به‌راحتی حین تشکیل آن را جذب می‌کنند.

نیمه‌عمر کربن ۱۴ یا مدت زمانی که طول می‌کشد تا نیمی از آن به صورت رادیواکتیو تجزیه شود، ۵۷۳۰ سال است. بنابراین، این روش برای دانشمندانی که می‌خواهند با بررسی مقدار کربن ۱۴ تجزیه‌نشده‌ای که یک ماده دارد، ۵۰ هزار سال اخیر را بررسی کنند، ایدئال است.

پژوهشگران پس از تاریخ‌گذاری ۱۷ نمونه از نهشته‌ها در هفت محل حفاری جداگانه در امتداد ۶۰۰ کیلومتر از سواحل شمال شیلی متوجه شدند قدمت مواد ساحلی جا‌به‌جاشده نشان می‌دهد آن‌ها حدود ۳۸۰۰ سال پیش به داخل خشکی آورده شده‌اند.

شواهد بیشتر از سازه‌های سنگی باستانی می‌آید که باستان‌شناسان آن‌ها را از زیر خاک بیرون آورده‌اند. این دیوارهای سنگی که توسط انسان‌ها ساخته شده بودند، زیر نهشته‌های ناشی از سونامی پیدا شده‌اند و برخی از آن‌ها به سمت عقب قرار گرفته‌ بودند و به سمت دریا اشاره داشتند. وضعیت قرارگیری این سازه‌ها نشان می‌دهد که توسط جریان‌های قوی پس‌خیز سونامی واژگون شده‌‌اند. گوف گفت:

جمعیت محلی آنجا را به کلی ترک کردند. کار باستان‌شناسی ما نشان داد با جا‌به‌جایی جوامع به سمت خشکی و دور شدن از سونامی‌ها، تحول اجتماعی بزرگی رخ داد. بیش از هزار سال طول کشید تا مردم دوباره به زندگی در ساحل روی آورند که با توجه به اینکه برای غذا به دریا وابسته بودند، مدت زمان بسیار طولانی‌ای است.

ازآنجاکه مورد جدید قدیمی‌ترین کشف شناخته‌شده از یک زلزله و سونامی در نیمکره جنوبی است که زندگی انسان‌ها را به ویرانی کشیده است، پژوهشگران برای بررسی بیشتر این منطقه هیجان‌زده‌اند. آن‌ها فکر می‌کنند پژوهش آن‌ها می‌تواند ما را نسبت‌ به خطرهای احتمالی زمین‌لرزه‌های بزرگ آینده آگاه‌تر کند. گوف گفت:

درحالی‌که این اتفاق تأثیر عمده‌ای بر مردم شیلی داشت، جزایر اقیانوس آرام جنوبی زمانی که سونامی ۳۸۰۰ سال پیش آن‌ها را درنوردید، خالی از سکنه بودند. اما اکنون همه آن‌ها پر از جمعیت هستند و بسیاری از آن‌ها مقاصد محبوب گردشگری هستند. بنابراین، اگر چنین رویدادی دوباره تکرار شود، پیامدهای آن می‌تواند فاجعه‌بار باشد، مگر اینکه از این یافته‌ها درس بگیریم.