مرگ انبوه کوسه نهنگ‌ها؛ عامل نابودی بزرگ‌ترین ماهی جهان چیست؟

بیش از ۸۰ درصد از دادوستدهای بین‌المللی از مسیر دریایی انجام می‌شوند. اغلب اقلام مصرفی روزمره‌ی ما در محموله‌های بزرگی جابه‌جا می‌شوند که اقیانوس‌های سراسر جهان را درمی‌نوردند. کشتی‌های کانتینری در مسیرهای کشتیرانی ثابتی موسوم به بزرگراه‌های دریایی حرکت می‌کنند که بی‌شباهت به شاهراه‌های روی خشکی نیستند. این بزرگراه‌ها بندرگاه‌های دوردست را به یکدیگر وصل می‌کنند.

بزرگراه‌های دریایی همچنین ممکن است از مسیر حرکت و مهاجرت جانداران دریایی عبور کنند. وال‌ها و کوسه‌های عظیم پلانکتون‌‌خوار آسیب‌پذیرترین موجوداتی هستند که به دلیل ماندن در عمق نزدیک به سطح آب در مدت‌ زمان‌های طولانی، با کشتی‌های بزرگ برخورد می‌کنند و کشته می‌شوند. براساس پژوهشی جدید این تهدید یکی از بزرگ‌ترین علت‌های مرگ کوسه‌نهنگ‌های سراسر جهان است که بزرگ‌ترین ماهی جهان به شمار می‌رود.

کوسه‌نهنگ‌ها می‌توانند تا عمق بیست متری بالا بیایند. برخلاف ظاهر تنومندشان، شمار جمعیت آن‌ها در ۷۵ سال گذشته بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است. در سال ۲۰۱۶، این موجودات به فهرست در حال رشد گونه‌های کوسه‌های درمعرض خطر انقراض اضافه شدند.

این خراش نشان می‌دهند برخورد کوسه‌نهنگ‌ها با کشتی تا چه اندازه رایج است

برخلاف اغلب گونه‌های دیگر کوسه‌ها که در اقیانوس‌های آزاد حرکت می‌کنند، صید عمدی یا تصادفی کشتی‌های ماهیگیری صنعتی عامل اصلی کاهش کوسه‌نهنگ‌ها نیست؛ زیرا از سال ۲۰۰۳ صید این گونه‌ها متوقف شده و تحت حفاظت منع تجارت بین‌المللی قرار گرفته‌اند. در عوض، عوامل متعدد نشان می‌دهد که کشتیرانی علت اصلی و در عین حال پنهان مرگ کوسه‌نهنگ‌ها است.

کوسه‌نهنگ‌ها اکثر اوقات زیر سطح اقیانوس حرکت می‌کنند و از جانداران میکروسکوپی به نام زئوپلانکتون تغذیه می‌کنند به‌همین‌دلیل، در مسیر مستقیم کشتی‌ها قرار می‌گیرند. اگر کشتی بزرگی با یک کوسه‌نهنگ برخورد کند، شانس بقای این جانور بسیار کم خواهد بود. اغلب اوقات هیچ ردی از این حوادث به‌جا نمی‌ماند، زیرا اگر برخوردی کشنده و مهلک رخ دهد، کوسه‌نهنگ غرق می‌شود چراکه آن‌ها از کوسه‌های کوچک‌تر ساکن در اعماق پایین به تکامل رسیده‌اند و ویژگی شناوری منفی خود را حفظ کرده‌اند.

بدین‌ترتیب کشف و ثبت برخوردها دشوار می‌شود. در گذشته تنها شواهد موجود مجموعه‌ی پراکنده‌ای از مشاهدات عینی و گزارش‌های خبری و مواجهه با کوسه‌هایی بودند که بر اثر برخورد با کشتی‌های کوچک‌تر آسیب دیده بودند.

پژوهشگرها با گرد هم آوردن گروهی بین‌المللی از بیش از ۶۰ دانشمند از ۱۸ کشور جهان، در پی علت مرگ پنهان کوسه‌نهنگ‌ها برآمدند. ماهواره‌ی Global Shark Movement Project ازطریق تگ‌های الکترونیکی، نقشه‌برداری از موقعیت کوسه‌ها در اقیانوس‌های اصلی با جزئیاتی بی‌سابقه،‌ نزدیک به ۳۵۰ کوسه را ردیابی کرد. بدین‌ترتیب مناطق ساحلی به‌عنوان مناطق دارای بیشترین تراکم شناسایی شدند که کوسه‌نهنگ‌ها در آنجا تجمع می‌کنند.

دانشمندان با تگ‌های الکترونیکی می‌توانند کوسه‌نهنگ‌ها را با استفاده از ماهواره ردیابی کنند.

پژوهشگرها به مقایسه‌ی جابه‌جایی‌ها با سیستم ردیابی اجباری یک کشتی پرداختند که در ابتدا برای پیشگیری از برخورد کشتی‌ها با یکدیگر طراحی شده بود. بدین‌ترتیب توانستند ناوگان سراسری کشتی‌های حمل بار، تانکر، مسافربری و ماهیگیری را ردیابی کنند. این کشتی‌ها از انواع کشتی‌های بزرگ (سنگین‌تر از ۳۰۰ تن) هستند که ممکن است با کوسه‌نهنگ‌ها برخورد کنند و آن‌ها را بکشند. براساس یافته‌ها ۹۲ درصد از فضای افقی که توسط کوسه‌نهنگ‌ها اشغال می‌شود و نزدیک به ۵۰ درصد از لایه‌های عمیق، با فعالیت این ناوگان‌ها همپوشانی دارد.

پژوهشگرها در مرحله‌ی بعد مدل‌هایی جدید را برای شناسایی ریسک برخورد در مناطق همپوشان ساختند و متوجه شدند خلیج مکزیک، خلیج فارس و دریای سرخ بیشترین خطر را برای کوسه‌نهنگ‌ها دارند. این مناطق میزبان تعدادی از شلوغ‌ترین بندرگاه‌ها و گذرگاه‌های دریایی جهان هستند و ازآنجاکه سطوح ریسک همبسته با این برخوردهای کشنده هستند، این مناطق از خطرناک‌ترین نقاط جهان برای سکونت کوسه‌نهنگ‌ها به شمار می‌روند.

دریاهای ساحلی از خطرناک‌ترین مناطق برای کوسه‌نهنگ‌ها به شمار می‌روند.

براساس گزارش‌ها کوسه‌نهنگ‌های مناطق پرخطر به صورت منظم از مسیرهای کشتیرانی عبور می‌کردند و به کشتی‌هایی نزدیک می‌‌شدند که سرعتشان ده برابر بیشتر بود. به‌این‌ترتیب این کوسه‌ها زمان کمی را برای واکنش به یک کشتی عبوری داشتند و تقابل‌های نزدیک به‌قدری زیاد بودند که از توان نظارتی خارج بودند و به‌احتمال زیاد به برخوردهای کشنده انجامیدند.

مسیرهای کشتی‌رانی سراسری تهدیدی دست‌کم‌گرفته‌شده برای حیات دریایی هستند.

این پژوهش با افشای خطرهایی که کوسه‌نهنگ‌ها را تهدید می‌کنند، مطالعه‌ی موردی خوبی برای اقدام‌های محافظتی فوری است. در حال حاضر، هیچ قانون بین‌المللی برای محافظت از کوسه‌نهنگ‌ها دربرابر برخورد کشتی‌ها وجود ندارد. درنتیجه در صورتی که اقدامات لازم صورت نگیرند، این گونه‌ها با آینده‌ای نامعلوم روبه‌رو خواهند شد.

سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) در گام اول برای حل این مشکل باید طرح گزارش‌دهی جهانی را توسعه دهد که سوابق برخورد را برای کوسه‌نهنگ‌ها و دیگر گونه‌های درمعرض خطر انقراض یکپارچه‌سازی کند. چنین شبکه‌‌ای با ارائه‌ی شواهد مربوط به موقعیت برخوردها به مقام‌های منطقه‌ای در پیاده‌سازی اقدام‌های محافظتی کمک می‌کند.

اقدام برای کاهش ریسک برخوردهای کشتی می‌توانند مشابه قوانین IMO برای محافظت از نهنگ‌ها باشد. براساس این قانون کشتی‌ها باید به‌آرامی حرکت کنند یا با دقت هدایت شوند. پژوهش جدید به شناسایی مناطق درمعرض ریسک کمک می‌کنند. اقدام فوری، تنها راه پیشگیری از نابودی کوسه‌نهنگ‌ها و انقراض آن‌ها است.