آیا روند کاهش جمعیت چین آغاز شده است؟
بزرگ‌ترین ملت جهان در آستانه کوچک شدن است. بیش از یک ششم جمعیت جهان در چین زندگی می‌کنند. اگرچه پس از چهار دهه فوق‌العاده که در آن جمعیت چین از ۶۶۰ میلیون نفر به ۱٫۴ میلیارد نفر رسید، جمعیت این کشور امسال برای اولین‌بار از زمان قحطی بزرگ سال‌های ۱۹۶۱-۱۹۵۹ رو به کاهش است.
براساس آخرین آمار اداره ملی آمار چین، جمعیت چین از ۱٫۴۱۲۱۲ میلیارد، در سال ۲۰۲۱ به ۱٫۴۱۲۶۰ میلیارد رسید یعنی فقط ۴۸۰ هزار نفر افزایش پیدا کرد و کسر کوچکی از رشد سالیانه حدود هشت میلیون نفر است که یک دهه پیش وجود داشت.
درحالی‌که عدم تمایل به بچه‌دار شدن در شرایط اقدامات سختگیرانه ضد کووید ممکن است به کاهش این نرخ کمک کرده باشد، این روند چند سال است که وجود دارد.
نرخ باروری کل چین (تعداد تولد به ازای هر زن) در اواخر دهه ۱۹۸۰ برابر ۲٫۶ بود که بالاتر از نرخ ۲٫۱ است که برای جایگزینی جمعیتی که می‌میرند، نیاز است. این نرخ از سال ۱۹۹۴ بین ۱٫۶ تا ۱٫۷ بوده است و در سال ۲۰۲۰ به ۱٫۳ و در سال ۲۰۲۱ به ۱٫۱۵ رسید. درمقابل، در استرالیا و ایالات متحده، نرخ باروری کل ۱٫۶ تولد به ازای هر زن است. این نرخ در ژاپن سالخورده ۱٫۳ است.
این وضعیت در شرایطی پیش آمده است که چین سیاست تک فرزندی خود را در سال ۲۰۱۶ کنار گذاشت و سال گذشته سیاست سه فرزندی را با حمایت‌های مالی در پیش گرفت.
تئوری‌های مطرح‌شده در‌این‌باره که چرا زنان چینی در شرایطی که مشوق‌های دولتی برای بچه‌دار شدن درنظر گرفته شده، تمایلی به این کار ندارند، متفاوت است. یکی از تئوری‌ها شامل عادت کردن به خانواده‌های کوچک است، دیگری شامل افزایش هزینه‌های زندگی و دیگر افزایش سن ازدواج است که تولد فرزند را به تأخیر می‌اندازد و میل به بچه‌دار شدن را کاهش می‌دهد.
علاوه‌بر‌این، در چین زنان در سن باروری کمتر از حد انتظار هستند. محدودیت داشتن یک فرزند که از سال ۱۹۸۰ اعمال شد، موجب شد بسیاری از زوج‌ها فرزند پسر را انتخاب کنند و درنتیجه‌ی این کار، نسبت جنسیت در بدو تولد در این کشور از ۱۰۶ پسر به ازای ۱۰۰ دختر (نسبتی که در بیشتر نقاط جهان دیده می‌شود) به ۱۲۰ و در برخی استان‌ها به ۱۳۰ رسید.
پیش‌بینی کاهش جمعیت چین براساس فرضیات معقول
رشد جمعیت چین در سال گذشته حدود ۰٫۳۴ در ۱۰۰۰ بود که پایین‌ترین حد افزایش پس از قحطی به شمار می‌رود.
پیش‌بینی‌های گروهی از پژوهشگران آکادمی علوم اجتماعی شانگهای نشان می‌دهد که امسال برای اولین‌بار پس از قطحی رشد جمعیت به ۰٫۴۹ در ۱۰۰۰ کاهش پیدا کرده است.
نقطه برگشت رشد جمعیت چین یک دهه زودتر از حد انتظار آمده است. در سال ۲۰۱۹، آکادمی علوم اجتماعی چین پیش‌بینی کرد که جمعیت چین در سال ۲۰۲۹ به اوج ۱٫۴۴ میلیارد نفر برسد. طبق پیش‌بینی گزارش چشم‌انداز جمعیت سازمان ملل متحد، این اوج دیرتر و در سال‌های ۲۰۳۲-۲۰۳۱ با جمعیت ۱٫۴۶ میلیاردی خواهد رسید.
طبق پیش‌بینی تیم آکادمی علوم اجتماعی شانگهای، جمعیت چین پس از سال ۲۰۲۱ به‌طور متوسط سالانه ۱٫۱ درصد کاهش پیدا می‌کند و در سال ۲۱۰۰ به ۵۸۷ میلیون نفر می‌رسد، یعنی چیزی کمتر از نیمی از جمعیت امروز. فرضیات منطقی که پشت این پیش‌بینی وجود دارد، این است که نرخ باروری کل چین از زمان حاضر تا سال ۲۰۳۰ از ۱٫۱۵ به ۱٫۱ کاهش پیدا می‌کند و تا سال ۲۱۰۰ در آن حد باقی می‌ماند.
روند رشد جمعیت چین از سال ۱۹۶۰ و پیش‌بینی روند رشد جمعیت پس از سال ۲۰۲۲
کاهش سریع جمعیت تأثیر عمیقی بر اقتصاد چین خواهد داشت. جمعیت در سن کار چین در سال ۲۰۱۴ به اوج خود رسید و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۱۰۰ به کمتر از یک سوم اوج خود برسد. انتظار می‌رود جمعیت سالمندان چین (۶۵ سال و بالاتر) طی این زمان همچنان افزایش پیدا کند و در حدود سال ۲۰۸۰ از جمعیت در سن کار چین بیشتر شود. این بدان معنا است که درحال‌حاضر ۱۰۰ فرد در سن کار برای حمایت از هر ۲۰ فرد سالمند وجود دارد ولی در سال ۲۱۰۰، ۱۰۰ فرد چینی در سن کار باید از ۱۲۰ سالمند چینی حمایت کنند.
روند تغییر جمعیت مسن و جمعیت در سن کار چین
کاهش متوسط سالانه ۱٫۷۳ درصدی در جمعیت در سن کار چین، زمینه را برای رشد اقتصادی کمتر فراهم می‌کند، مگر اینکه بهره‌وری به سرعت افزایش پیدا کند.
افزایش هزینه‌های نیروی کار که ناشی از کاهش سریع نیروی کار است، موجب می‌شود تولید با سود پایین و فشرده از نیروی کار از چین به کشورهای پر از نیروی کار مانند ویتنام، بنگلادش و هند حرکت کند. درحال‌حاضر، هزینه نیروی کار در چین دو برابر هزینه نیروی کار در ویتنام است.
مراقبت بیشتر، تولید کمتر
در همین حین، چین مجبور خواهد شد تا سهم بیشتری از منابع تولیدی خود را به سمت ارائه خدمات بهداشتی و پزشکی و مراقبت از سالمندان هدایت کند تا بتواند به نیازهای جمعیتی که رو به سالخوردگی است، پاسخ بدهد.
مدل‌سازی مرکز مطالعات سیاست در دانشگاه ویکتوریا نشان می‌دهد بدون تغییر در سیستم حقوق بازنشستگی چین، پرداخت‌های بازنشستگی این کشور از ۴ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۲۰ به ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۱۰۰ می‌رسد، یعنی پنج برابر می‌شود.
برای کشورهای صادرکننده منابع مانند استرالیا، این تغییرات احتمالاً به معنای تغییر جهت صادرات به سمت تولیدکنندگان خارج از چین است و برای واردکنندگان کالا ازجمله ایالات متحده، منابع کالاها به تدریج به سمت مراکز تولیدی جدید حرکت خواهد کرد.
با وجود این پیش‌بینی‌ها که این قرن، «قرن چینی» خواهد بود، پیش‌بینی‌های جمیعتی توصیف‌شده نشان می‌دهد این برتری ممکن است به کشور دیگری مانند هند منتقل شود که پیش‌بینی می‌شود جمعیت آن در دهه آینده از جمعیت چین پیشی بگیرد.