حشرات احتمالاً برخلاف انتظار همچون انسان درد را احساس می‌کنند
مدت‌ها است که به حشرات به‌عنوان موجوداتی وابسته به غریزه و بی‌خرد نگاه می‌کنیم که واکنشی ربات‌مانند به جهان و تمامی محرک‌های موجود در آن نشان می‌دهند. بااین‌حال هرچه دقیق‌تر و نزدیک‌تر به این موجودات نگاه می‌اندازیم بیش از پیش متوجه رفتارهایی پیچیده در آن‌ها می‌شویم؛ از برقراری ارتباط بین زنبورهای عسل ازطریق رقصیدن گرفته تا نمونه‌هایی مثال‌زدنی از همکاری بین مورچه‌ها. براساس آنچه ساینس‌آلرت می‌نویسد، اکنون به شواهد زیادی دسترسی داریم که نشان می‌دهند این موجودات کوچک ممکن است درد را نیز تجربه کنند.
دانشمندان اصطلاحی تحت عنوان ادراک درد تعریف کرده‌اند که برای توصیف تشخیص تحریک‌های ناخوشایند (مثل سوختگی و بریده شدن پوست) توسط سیستم عصبی‌حسی بدن استفاده می‌شود. پژوهشگران می‌گویند ادراک درد باعث ایجاد انواع واکنش‌های فیزیولوژیکی و رفتاری در حیوانات می‌شود. اسناد مختلف نشان می‌دهد حشرات تا حد امکان از ارتباطاتی که احتمال آسیب‌زا بودن آن‌ها وجود دارد، خودداری می‌کنند.
در سال ۲۰۱۹ در مطالعه‌ای علمی، مگس سرکه (Drosophila) که به‌طور معمول مورد مطالعه قرار می‌گیرد، پس از قطع شدن پایش توسط پژوهشگران علائمی از درد مزمن نشان داد. وقتی مگس سرکه به‌طور کامل بهبود پیدا کرد، پژوهشگران متوجه شدند که پای دیگر مگس بسیار حساس‌تر از قبل شده است. پژوهشگران گفتند این رفتار مگس سرکه نتیجه‌ی از دست دادن چیزی در سیستم عصبی است که آن را «مکانیسم ترمز درد» خطاب می‌کنند. این مکانیسم احساس درد را تسکین می‌دهد اما در مگس سرکه پس از تحریک بیش از حد عصب‌های حسی، مکانیسم ترمز درد به‌طور کامل از بین رفت.
با در نظر گرفتن این که حتی باکتری‌ها نیز از محرک‌های ناخوشایند دوری می‌کنند، شناسایی درد در موجودات دیگر به این سادگی‌ها نیست. برای ثبت آگاهانه‌ی احساس درد به یک سیستم پیچیده‌ی فیزیولوژیکی نیاز داریم که به مغز متصل باشد و حتی شاید بتواند با احساسات ما نیز ارتباط برقرار کند.
در پستانداران، گیرنده‌های درد در واکنش به محرک‌های ناخوشایند هشداری برای مغز ارسال می‌کنند. نورون‌ها پس از دریافت هشدار، احساس درد را به‌صورت ذهنی و فیزیکی ایجاد می‌کنند. مطالعات نشان می‌دهد که می‌توان دو مقوله‌ی «ادراک درد» و «درد» را به‌صورت مستقل از هم تنظیم کرد. پژوهشگران سیستم‌های متمایزی را برای تنظیم هر یک از این دو، شناسایی کرده‌اند. ظاهراً چنین سیستم‌هایی هنوز به‌طور کامل در حشرات شناسایی نشده‌اند.
ماتیلدا گیبونز، نوروبیولوژیست دانشگاه کوئین مری لندن در مصاحبه‌ی جدیدی می‌گوید: «یکی از شواهد برای نشان دادن ادراک درد در انسان، این است که درد را می‌توان ازطریق سیگنال‌های عصبی مغز تنظیم کرد. سربازان گاهی اوقات در میدان جنگ از آسیب‌های جدی خود غافلند، چون اپیوئیدهای بدن سیگنال درد را سرکوب می‌کنند. به همین دلیل از خود پرسیدیم که آیا مغز حشرات نیز یک‌سری مکانیسم عصبی برای درک مواردی مثل درد دارد یا نه.»
گیبونز و همکارانش مطالعات علمی را بررسی کردند و شواهد زیادی یافتند که چنین مکانیسمی در حشرات نیز دیده می‌شود. حشرات برخلاف ما انسان‌ها آن‌دسته از ژن‌هایی را که به عملکرد اپیوئیدها برای کاهش درد مربوط هستند در خود ندارند، اما به هنگام آسیب دیدن انواع دیگری از پروتئین‌ها را که می‌توانند همان هدف را به انجام برسانند تولید می‌کنند.
به گفته‌ی پژوهشگران، شواهد رفتاری نشان می‌دهد حشرات دارای گذرگاه‌هایی مولکولی هستند که واکنش دستگاه عصبی محیطی و دستگاه عصبی مرکزی به ارتباط‌های آسیب‌زا را سرکوب می‌کنند. برای مثال، وجود محلول قندی، باعث سرکوب اجتناب غریزی زنبورهای عسل از محرک‌های ناخوشایند می‌شود. از نظر آناتومی، حشرات دارای نورون‌هایی نزولی از مغز به بخشی از طناب عصبی هستند که واکنش دفاعی دربرابر ارتباطات آسیب‌زا از آنجا نشئت می‌گیرد.
نکته‌ی جالب‌تر این است که کرم شاخدار تنباکو پس از زخمی شدن رفتارهایی نظیر خودآرایی و نظافت برای کاهش اثر آن واقعه انجام می‌دهد. دانشمندان می‌گویند که ممکن است هیچ‌یک از این موارد به تنهایی واضح و تعیین‌کننده نباشند، اما وقتی در کنار هم قرار می‌گیرند، ظاهراً نشان می‌دهند حشرات مشابه ما انسان‌ها دارای نوعی سیستم کنترل واکنش هستند.
پژوهشگران در بیانیه‌ای می‌گویند: «ما براساس شواهد مربوط به علوم اعصاب رفتاری، مولکولی و آناتومیک، استدلال می‌کنیم که حشرات به احتمال زیاد ازطریق دستگاه عصبی مرکزی روی ادراک درد کنترل دارند. داشتن این سیستم کنترلی وجود درد در حشرات را نقض نمی‌کند.» بااین‌حال از آنجاکه حشرات گروهی بزرگ و متنوع هستند، احتمال دارد پیچیدگی سیستم کنترل درد و تجربه‌ی احساس درد در بین آن‌ها بسیار متفاوت از هم باشد.
فهمیدن درد کشیدن حشرات سؤالات اخلاقی مهمی را برای تحقیقات بیشتر روی آن‌ها به همراه دارد؛ به‌ویژه با در نظر گرفتن این‌که پژوهشگران توصیه کرده‌اند که در آینده این موجودات را به‌شکل انبوه پرورش دهیم. پژوهشگران می‌گویند که انتظار می‌رود جمعیت کره‌ی زمین تا سال ۲۰۵۰ به ۱۰ میلیارد نفر برسد و اکنون در دوران مهمی برای تصمیم‌گیری درباره‌ی نحوه‌ی رساندن غذا به این تعداد انسان به سر می‌بریم.
در بخشی از بیانیه‌ی پژوهشگران می‌خوانیم: «دامداری به روش مرسوم آثار زیادی روی تغییرات اقلیمی می‌گذارد و سازمان ملل متحد تولید انبوه حشرات برای استفاده به‌عنوان منبع غذایی را توصیه می‌کند. بااین‌حال مفاهیم اخلاقی به‌طور کامل در نظر گرفته نشده است، چون سازمان‌های حفاظت از حیوانات تمایلی به پوشش دادن حشرات ندارند.»
نتایج این مقاله‌ی علمی در مجله‌ی Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences منتشر شده است.
نظرات