چرا برخی از پرندگان مغز پرنده‌ای ندارند؟

مغز پرنده‌ها به‌نوعی اسرارآمیز است. کلاغ‌ها و طوطی‌ها با وجود داشتن مغز کوچک از هوش بالایی برخوردارند و همانند نخستی‌سانان می‌توانند برخی معماها را حل کنند. مطالعات قبلی نشان داده است که طوطی‌ها و مرغان آوازخوان حتی نسبت به میمون‌ها نورون بیشتری در بخش قدامی مغز خود دارند. اما با این‌ که به‌نظر می‌رسد عملکرد شناختی حیوانات با تعداد کل نورون‌های مغز آن‌ها ارتباط داشته باشد اما هنوز شواهد کافی برای اثبات این موضوع یافت نشده است.

مطالعه‌ای که در مورد مقایسه‌ی بین مغز بوزینه‌ها، کلاغ‌ها و کبوترها انجام‌ شده نشان می‌دهد که تعداد کل نورون‌های مغز نمی‌تواند معیار خوبی برای پیش‌بینی قدرت شناختی آن‌ها باشد. بااین‌حال تعداد بالای نورون‌های مغزی یک حیوان می‌تواند روی سرعت یادگیری و انطباق‌پذیری آن با شرایط تأثیر بگذارد. اما مطالعات دیگر این یافته‌ها را نقض می‌کنند. این مطالعات نشان‌ می‌دهند که تعداد کل نورون‌های قسمت خاصی از بخش قدامی مغز به‌نام پالیوم بر قدرت حافظه، یادگیری، استدلال و توانایی حل مسئله تأثیر می‌گذارد.

اما تعداد نسبی نورون‌های مغز پرندگان ملاک تشخیص توانایی ذهنی آن‌ها به‌شمار می‌رود یا تعداد مطلق آن‌ها؟ به‌عبارت دیگر آیا بزرگ‌ بودن مغز یک پرنده به‌تنهایی به‌معنی باهوش بودن آن است یا بزرگی مغز یک پرنده در مقیاس با جثه‌ی بدن او؟ اکنون گروهی از محققان می‌گویند هر دو مورد اهمیت خاص خود را دارند.

محققان در گزارش تحقیق خود این‌طور نتیجه‌گیری کردند:

اگر مغز یک پرنده دارای تراکم بالایی از نورون‌ها در یک قسمت از بخش قدامی مغز خود باشد احتمالاً اندازه‌ی مطلق مغز او بزرگ‌تر بوده و همچنین اندازه‌ی نسبی آن در مقایسه با جثه‌ی پرنده نیز بزرگ‌تر خواهد بود.

یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که هوش پرندگان به تخصیص نامتوازن نورون‌ها برای انجام وظایف شناختی بستگی دارد.

ساختار کلی مغز یک پرنده در حالت عمومی

محققان می‌گویند یافته‌های آن‌ها از ایده‌ی وابستگی هوش به تعداد کل نورون‌های مغز و نحوی ارتباط نواحی مختلف مغز توسط نورون‌ها پشتیبانی می‌کند. به‌طور خلاصه باید گفت موضوع تخمین هوش پیچیده‌تر از شمردن تعداد کل نورون‌های مغز یا میزان تراکم این سلول‌های عصبی در یک قسمت خاص از مغز است. درواقع نویسندگان گزارش این تحقیق می‌گویند هوش پرندگان به میزان گستردگی شبکه‌های عصبی در مغز و نحوی‌ کنترل و سطح ارتباط بین آن‌ها بستگی دارد. در ادامه‌ی گزارش محققان آمده است:

آخرین یافته‌های علمی بر این ایده مهر تأیید می‌زند که داشتن مغز بزرگ‌تر تنها به‌خاطر جثه‌ی بزرگ لزوماً به‌معنی باهوش‌تر بودن پرنده نیست.

محققان با مقایسه‌ی سیر رشد گونه‌های مختلف پرندگان به این نتیجه رسیدند آن دسته از پرندگانی که دوران رشد آن‌ها آهسته‌تر و طولانی‌تر است به احتمال زیاد در دوران بلوغ نورون‌های بیشتری در بخش پالیوم مغز خود خواهند داشت. این موضوع نشان می‌دهد که داشتن هوش بالا در پرندگان ممکن است نیازمند تکامل بیشتر مغز آن‌ها پس از بیرون آمدن از تخم باشد، یعنی زمانی که پالیوم مغز شروع به رشد می‌کند.

لویی لوفر، زیست‌شناس دانشگاه مک‌گیل در کانادا در این ارتباط می‌گوید:

مدت زمانی که جوجه‌های جوان هنگام رشد مغز خود در لانه سپری می‌کنند ممکن است نقش حیاتی در تکامل هوش آن‌ها داشته باشد. گونه‌های بزرگ‌تر کلاغ‌ها و طوطی‌ها که به‌خاطر هوش بالای خود شناخته‌شده هستند‌ مدت‌ زمان بیشتری در لانه سپری می‌کنند. این موضوع به مغز آن‌ها اجازه می‌دهد تا بیشتر رشد کرده و تعداد نورون‌های پالیومی خود را افزایش دهد.

همین استدلال را می‌توان در مورد تکامل مغز انسان در مقایسه با مغز شامپانزه‌ها و بونوبو‌ها نیز به‌کار برد. مغز ما سه برابر بزرگتر از مغز سایر نخستی‌سانان است و دوران رشد ما نسبت به آن‌ها طولانی‌تر است.

مطالعات انجام‌شده در حوزه‌ی مغز و عصب‌شناسی نشان می‌دهد که علت بالای هوش انسان نسبت به سایر نخستی‌سانان تنها به‌دلیل بزرگی اندازه‌ی مغز و نیست، بلکه مغز انسان‌ها انعطاف‌پذیرتر بوده و قدرت پردازش هم‌زمان و ترکیبی آن بیشتر است.

این موضوع در مورد پرنده‌ها نیز صدق می‌کند. علت باهوش بودن برخی از انواع پرندگان نسبت به سایرین همچنان محل پرسش است. اما تا زمان یافتن پاسخی برای این پرسش بهتر است مغز پرندگان را به‌خاطر اندازه‌ی کوچک آن‌ها دست‌کم نگیریم.

دستاوردهای این مطالعه در ژورنال Nature Ecology and Evolution منتشر شده است.