در نبرد میان کوسه سفید بزرگ و نهنگ آبی، کدام‌یک پیروز می‌شود؟

یکی از آن‌ها بزرگ‌ترین حیوانی است تاکنون وجود داشته است. دیگری شکارچی پرافتخاری در راس زنجیره غذایی خود قرار دارد. اما آیا نهنگ آبی و کوسه سفید بزرگ هرگز در طبیعت مقابل هم قرار می‌گیرند؟

درحالی‌که موارد مشاهده‌شده از حمله کوسه‌ها به نهنگ‌ها کم است، می‌دانیم این اتفاق رخ می‌دهد. زخم‌هایی که بسیاری از نهنگ‌ها در طول زندگی خود متحمل می‌شوند و نتیجه‌ی حملات کوسه‌ها است، مدرکی است که نشان می‌دهد اگر فرصتی پیش بیاید، کوسه‌ها آن را از دست نخواهند داد. نبرد آن‌ها بر سر بقا است: وعده غذایی بعدی که کوسه به‌شدت به آن علاقه دارد و دفاع نومیدانه‌ی نهنگ برای تضمین بقای نسل بعدی خود. بنابراین، کدام‌یک از این غول‌های دریایی برنده خواهد شد؟

دندان‌های کوسه‌های سفید برای پاره کردن گوشت طراحی شده است.

نهنگ آبی با طولی که به ۳۰ متر می‌رسد و با وزن بیش از ۱۰۰ تن، بی‌شک از کوسه سفید بزرگ‌تر است که طول آن می‌تواند به بیش از ۶ متر برسد و کمتر از یک تن وزن دارد. اما نهنگ آبی برخلاف کوسه‌ها به‌خاطر کشتن و خوردن حیوانات بزرگ دیگر بزرگ نشده است. درعوض، آن‌ها روش کارآمدی برای مصرف مقادیر بسیار زیاد طعمه‌ای کوچک یعنی کریل را تکامل دادند.

نهنگ‌های آبی با آرواره‌های بزرگ خود که می‌تواند تا حدود ۸۰ درجه باز شود، خودشان را به سمت جمعیت متراکم متشکل از هزاران و شاید میلیون‌ها کریل می‌اندازند. این خیزش فشار آب زیادی دربرابر دهان ایجاد می‌کند و لایه‌ی شیاردار پلیسه‌مانند اطراف حفره دهان آن‌ها را به شکل بالون باد می‌کند. نهنگ‌های آبی با این ابزار می‌توانند هزاران لیتر آب را در یک حرکت ببلعند.

نهنگ‌های آبی (همانند نهنگ گوژپشت و بسیاری از دیگر گونه‌های نهنگ) به جای دندان صفحات شانه‌ای مومانندی دارند که وقتی حفره دهان فشرده می‌شود، موجودات کوچک را از آب می‌گیرد. بدین‌ترتیب، نهنگ‌های آبی با حداقل تلاش، انرژی دریافتی خود را به حداکثر می‌رسانند.

نهنگ آبی درحال صید کریل

از سوی دیگر، کوسه‌ها شکارچیان راس هرم غذایی بسیار تخصصی هستند که حیوانات بزرگی مانند ماهی‌های بزرگ، فک‌ها و شیرهای دریایی و گاهی اوقات حتی دلفین‌ها را شکار می‌کنند. آن‌ها به خوبی برای این کار طراحی شده‌اند و بدن‌های آب‌لغزی دارند که مناسب شکار کردن به شیوه‌ی کمین و تعقیب است. آن‌ها همچنین آرواره‌های انعطاف‌پذیر و کشش‌پذیر و دندان‌های تیزی دارند که برای گرفتن و پاره کردن گوشت طراحی شده است.

اگر کوسه‌ای بتواند با موفقیت نهنگ بزرگی را شکار کند، برنده ضیافتی بزرگ خواهد بود. چه غذایی بهتر از منبع عظیمی از انرژی بالای گوشت و چربی ضخیم و چرب یک نهنگ!

در رسانه‌ها بارها تصاویری از کوسه‌هایی که در اطراف لاشه‌های نهنگ بزرگ در کمین هستند، منتشر شده است. اما آیا این لاشه‌ها حاصل شکار کوسه هستند یا نهنگ‌ها به دلیل بیماری ناشناخته یا گیر کردن در تورهای ماهیگیری مرده‌اند؟

یک کوسه سفید یک نهنگ مرده را گاز می‌گیرد.

کوسه‌های بزرگ نه‌تنها شکارچی‌اند بلکه لاشخور نیز هستند. شواهد فراوانی نشان می‌دهد لاشه نهنگ بخش مهمی از رژیم غذایی کوسه‌های بزرگ است. درواقع، چربی موجود در چربی بلابر نهنگ می‌تواند متابولیسم کوسه را به میزان قابل‌توجهی افزایش دهد.

با توجه به اینکه گوشت و چربی نهنگ غذای مهمی برای کوسه‌ها است، چرا آن‌ها نمی‌توانند نهنگ‌ها را وقتی زنده‌ هستند، شکار کنند؟ ظاهراً نهنگ‌ها می‌توانند هدف بزرگ و پرسرعتی باشند. بدن بسیار آب‌لغز نهنگ‌های آبی به شکلی تکامل پیدا کرده است که با سرعتی درحد ۴۰ کیلومتر بر ساعت به مدت یک ساعت یا بیشتر حرکت کنند. سرعت و استقامت آن‌ها موجب می‌شود شکار سختی برای کوسه‌ها باشند. کوسه‌ها برای صرفه‌جویی در انرژی بیشتر از استراتژی نشستن و منتظرماندن استفاده می‌کنند و طی دوره‌هایی با سرعت ۱۱ متر بر ثانیه در پی شکار می‌روند.

نهنگ‌های آبی می‌توانند آرواره خود را باز کنند و هزاران لیتر آب را وارد دهان خود کنند.

اما مشکلات کوسه در صید نهنگ آبی به استقامت محدود آن‌ها در سرعت بالا ختم نمی‌شود. مگر اینکه کوسه بزرگی مثلا به طول بیش از چند متر باشید، وگرنه حتی اگر بتوانید با یک نهنگ آبی همگام شوید، ممکن است آرواره‌های شما قدرت کافی برای پاره کردن گوشت او را نداشته باشد.

برخی از دیگر نهنگان بی‌دندان مانند نهنگ حقیقی جنوبی می‌توانند به ‌طول بیش از ۱۶ متر برسند که به خاطر جثه‌های حجیم‌تر اما انعطاف‌پذیر خود نسبت‌به نهنگ‌های آبی کمتر آب‌لغز هستند. آن‌ها ممکن است در مقابله با شکارچیان به جای استراتژی دفاعی فرار، ترجیح دهند که مبارزه کنند. برای مثال، برای دفاع دربرابر نهنگ‌های قاتل، گزارش شده است که چنین نهنگ‌هایی گروه تشکیل می‌دهند و به کمک ضربات قوی دم، باله سینه‌ای یا سر از خود دربرابر مهاجمان دفاع می‌کنند.

مشاهده شده است که نهنگ‌های حقیقی برای محافظت از بچه‌های آسیب‌پذیر خود از این روش‌ها استفاده می‌کنند. یک ضربه دمی به خوبی حساب‌شده و به موقع ممکن است زندگی شکارچی را به خطر بیندازد.

ارکاها (نهنگ‌های قاتل) به نهنگ آبی حمله می‌کنند و نهنگ آبی فرار می‌کند.

اما چه زمانی مکانیسم‌های دفاع دربرابر شکارچیان که نهنگ‌ها تکامل داده‌اند، ضعیف می‌شود؟ وقتی شرایط به نفع آن‌ها نباشد و در وضعیت بدی قرار داشته باشند. وقتی نهنگی آسیب‌پذیر است، کم سن‌و‌سال، بیمار یا آسیب‌دیده باشد، سرعت و قدرت دفاعی یک نهنگ بالغ سالم را ندارد.

همان‌طور که درمورد همه چیز صادق است، به شرایط بستگی دارد. نهنگی که به‌وسیله‌ی یک کوسه سفید تهدید می‌شود، می‌تواند به کوسه مهاجم آسیب بزند. نهنگ آبی در صورتی که ترجیح دهد، همچنین می‌تواند با داشتن مزیت استقامت در سرعت بالا دست به فرار بزند. اما اگر نهنگ از قبل آسیب‌پذیر بوده باشد (مثلاً نهنگ ضعیفی که در تور ماهیگیری گیر کرده است)، حملات مداوم و حساب‌شده‌ای که موجب خونریزی نهنگ می‌شود، می‌تواند پیروزی کوسه و شکست نهنگ را در پی داشته باشد.

یک بچه نهنگ گوژپشت که در سال ۲۰۱۸ در تور کوسه در سواحل گُلد کوست استرالیا به دام افتاده است.

در جولای ۲۰۱۵، مورد جالبی در سواحل خلیج ماساچوست در ایالات متحده اتفاق افتاد که سرنوشت یک نهنگ را عوض کرد. اعضای گروه «نجات حیوانات دریایی به دام‌افتاده» موفق شدند نهنگ گوژپشت به دام افتاده‌ای را که یک کوسه سفید ۵ متری آن را زخمی کرده بود، آزاد کنند.

این واقعیت که گیر کردن در دام باعث می‌شود نهنگ‌ها آسیب‌پذیرتر شوند، باید موجب شود درمورد نقشی که در قرار دادن بسیاری از نهنگ‌ها درمعرض خطر مرگ غیرطبیعی داریم، تأمل کنیم.